Truva hazinelerinin peşinde bir hukuk mücadelesi: Osmanlı Devleti ve Schliemann Davası

Yıl 2011, Sayı: 29, 215 - 228, 01.03.2011

Ali Sönmez

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000573

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Truva hazinelerinin peşinde bir hukuk mücadelesi: Osmanlı Devleti ve Schliemann Davası

Öz

Türkiye’den kaçırılan tarihi eserlerin geri getirilmesi konusu kamuoyunda son yıllarda yoğun bir şekilde tartışılmakla birlikte, aslında bu konu yaklaşık 150 yıldır Türkiye’nin gündemini meşgul etmektedir. Özellikle 19. yüzyıldan itibaren Batılı arkeologların Truva, Efes, Bergama, Hattuşaş gibi antik kentlerde yaptıkları kazılardan çıkarttıkları eserleri, kısmen bilgi dahilinde, kısmen hediye şeklinde, kısmen de yasal olmayan yollarla yurt dışına götürmeleri, Osmanlı Devleti’nin bu konuda bir takım önlemler almasına sebep olmuştur. Osmanlı döneminde kaçırılan eserlerin geri getirilmesi konusunda hem hukuki hem de siyasi ilk mücadele ise, Henrich Schliemann’nın 1873 yılında Truva harabelerinde bulduğu ve aynı yıl yurt dışına kaçırdığı hazinelerin geri getirilmesi için verilmiştir. Ancak Osmanlı Devleti, 1874 yılında Schliemann’a karşı Atina’da açılan davanın kazanılabilmesi için büyük çaba sarf etmesine rağmen, uzayan dava süreci ve bazı hukuki oyunlar nedeniyle, sulh yoluna gitmek ve eserler üzerindeki hakkından 50 bin altın Frank karşılığında vazgeçmek zorunda kalmıştır

Anahtar Kelimeler

Truva, Osmanlı, Eski Eser Kaçakçılığı, Heinrich Schliemann, Frank Calvert

Kaynakça

• A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrâde Dahiliye (İ. DH.), No: 14863, 67168.
• Maarif Mektubî Kalemi (MF. MKT.), No: 464/55, 17/98, 17/188, 18/5, 18/73, 18/78, 18781, 18/94, 18/97, 18/101, 18/147, 19/71, 21/143, 26/153, 34/30, 57/149, 74/129.
• B- Araştırma ve İncelemeler
• ALLEN, Susan Heuck, “A Personal Sacrifice in the Interest of Science: Calvert, Schliemann and the Troy Treasures”, The Classical World, Vol. 91, No. 5, 1998, s. 345-354.
• ALLEN, Susan Heuck, Finding the Walls of Troy: Frank Calvert and Heinrich Schliemann at Hisarlık, University of California Press, 1999.
• ASLAN, Rüstem-Sönmez, Ali, “Die Entdeckung und der Schmuggel des Priamos- Schatzes von Hisarlık (Troia) nach Athen anhand Osmanischer Quellen”, Studia Troica, 19, 2012, Baskıda.
• BAHRANİ, Zainab-Çelik, Zeynep-Eldem, Edhem, Geçmişe Hücum: Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeolojinin Öyküsü, 1753-1914, Salt Yayınları, İstanbul 2011.
• CEZAR, Mustafa, Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, Anadolu Sanat Yayınları, İstanbul 1995.
• ÇAL, Halit, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Eski Eserler Kanunları”, Prof. Dr. Kazım Yaşar Kopraman’a Armağan, Ankara 2003, s. 234-270.
• Düstûr 1. Tertip, Cilt: 3, İstanbul 1293.
• Düstûr 1. Tertip, Zeyl: 4, İstanbul 1302.
• EASTON, Donald F., Schliemann’s Excavations at Troia 1870-1873, Mainz am Rhein: von Zabern, 2002.
• ESİN, Ufuk, Heinrich Schliemann, Kazı Raporları ve Mektuplarından Seçme Parçalarla, Sandoz Kültür Yayınları, İstanbul 1991.
• ESİN, Ufuk, “19. Yüzyılın Sonlarında Heinrich Schliemann’ın Troya Kazıları ve Osmanlılar’la İlişkileri”, Osman Hamdi Bey Dönemi Sempozyumu 17-18 Aralık 1992, İstanbul 1993, s. 179-180.
• HOLOD, Renata-Ousterhout, Robert, Osman Hamdi Bey ve Amerikalılar: Arkeoloji, Diplomasi, Sanat, Pera Müzesi Yayını, İstanbul 2011.
• KARADUMAN, Hüseyin, “Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 29, Ankara 2004, s. 73-92.
• KARADUMAN, Hüseyin, Türkiye’de Eski Eser Kaçakçılığı, Ankara 2008.
• KUNDAKÇI, Gül E., “19. Yüzyılda Anadolu Arkeolojisine ve Eskiçağ Tarihine Genel Yaklaşım”, XIII. Türk Tarih Kongresi (Kongreye Sunulan Bildiriler), Cilt: 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2002, s. 1-10.
• MUMCU, Ahmet, “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 3-4, Ankara 1969, s. 46-78.
• ORTAYLI, İlber, “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1599- 1600.
• ORTAYLI, İlber, "Osman Hamdi'nin Önündeki Gelenek", I. Osman Hamdi Bey Kongresi Bildiriler (2 Ekim 1990), Yayına Hazırlayan: Zeynep Rona, İstanbul 1992, s. 126- 131.
• ÖZ, Tahsin, Ahmet Fethi Paşa ve Müzeler, İstanbul 1948.
• ROBINSON, Marcelle, Schliemann’s Silent Partner: Frank Calvert (1828-1908) Pioneer, Scholar and Survivor, Xlibris Corporation, 2006.
• SCHLIEMANN, Heinrich, Troy and Its Remains, A Narrative of Researches and Discoveries Made on the Site of Ilium and in the Trojan Plain, London 1875.
• SU, Kamil, Osman Hamdi Bey’e Kadar Türk Müzesi, Icom Türkiye Milli Komitesi Yayınları, İstanbul 1965.
• SÜREYYA, Mehmed, Sicill-i Osmanî, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar, Cilt: 5, İstanbul 1996.
• ŞAHİN, Gürsoy, “Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 42, Ankara 2007, s. 101-126.
• Takvim-i Vekâyi, Def’a 1053, 1 Zilkâde 1285/13 Şubat 1869.
• TOLSTİKOV, Wlademir P.- TREJSTER, Michail J., Der Schatz aus Troia. Schliemann und der Mythos des Priamos-Goldes. Katalogbuch Ausstellung in Moskau, Stuttgart-Zürich 1997.
• TRAILL, David A., “Schliemann’s American Citizenship and Divorce”, The Classical Journal, Vol. 77, No. 4, 1982, s. 336-342.
• TRAILL, David A., “Schliemann’s Dream of Troy: The Making of a Legend”, The Classical Journal, Vol. 81, No. 1, 1985, s. 14-15.
• TRAILL, David A., “Priam’s Treasure: Schliemann’s Plan to Make Duplicates for Illicit Purposes”, Myth, Scandal, and History. The Heinrich Schliemann Controversy and a First Edition of the Mycenaean Diary, Detroit 1986.
• TRAILL, David A., Schliemann Of Troy. Treasure and Deceit, London 1995.
• USLU, Günay, “Ottoman Appreciation of Trojan Heritage 1870-1875”, Tijdschrift Voor Mediterrane Archeologie, No: 41, 2009, s. 4-10.