İstanbul'da Ermeni-Rum kiliseleri krizi ve Ermenilere tanınan yeni imtiyâzlar 1890-1891

Yıl 2015, Sayı: 38, 31 - 54, 01.01.2015

Ramazan Erhan Güllü

Öz

II. Abdülhamit döneminde, Ermeni ve Rum Patrikhaneleri hakkındaki en önemli tartışmalarının başında her iki millete ait nizamnamelerin uygulanması ile ilgili konular geliyordu. 1862 tarihli Rum Milleti Nizamnamesi ile 1863 tarihli Ermeni Milleti Nizamnamesi her iki milletin kendi idari kurallarını ve devlete karşı sorumluluklarını belirliyordu. Bu nizamnamelerin bazı hükümlerini devletin haklarına karşı müdahale olarak yorumlayan Sultan II. Abdülhamit, bu maddelerin uygulanmasına itiraz ediyor ve yine bu maddelerin nizamnamelerden çıkarılmasını istiyordu. Buna karşılık her iki patrikhane de Sultan’ın bu düşüncesini kendi kadim haklarına karşı bir tecavüz olarak yorumluyorlardı. Ayrıca patrikhaneler farklı birtakım talep ve şikâyetlerde bulunuyor, nizamnamelerde var olmayan bazı rûhânî konular hakkında da nizamnamelerine yeni maddeler eklenmesini ve rûhânî imtiyazlarının genişletilmesini istiyorlardı. Bu tartışmalar 1890 yılı başlarında başkentte ciddi bir krize neden olmuştu. Her iki patriğin istifa ettiklerini açıklamaları ile krizin derinleşmesi üzerine Sultan II. Abdülhamit istifaları kabul etmemiş ve bir komisyon kurarak patrikhanelerin taleplerinin incelenmesini istemişti. Oluşturulan komisyon hem mevcut nizamnamelerin nasıl işlediği hem de talep edilen yeni konuların içeriği hakkında incelemelerde bulunacaktı. Komisyonun çalışmaları sonucu ülkedeki tüm gayr-ı Müslim topluluklar için geçerli olmak üzere yeni bazı rûhânî/siyasi imtiyazlar devlet tarafından kabul edilmişti. Bu çalışmada her iki patrikhanenin ciddi tartışmalara sebep olan imtiyaz talepleri ile sonradan devlet tarafından Ermenilere tanınan yeni rûhânî/siyasi ayrıcalıkların içerikleri ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Millet Sistemi, Ermeni Patrikhanesi, Rum Patrikhanesi, II. Abdülhamit, Gayr-i Müslimler

The Crisis of the Armenian and the Greek Orthodox Patriarchates in Istanbul and New Concessions for Armenians 1890-1891

Öz

One of the most important debates on the Armenian and Greek Orthodox Patriarchates of the Abdulhamid II era were issues related to the implementation of the regulations of both nations. The Greek Millet Regulation dated 1862 and the Armenian Millet Regulation of 1863 determined the administrative rules and responsibilities of both religious groups regarding the state. Abdulhamid II, interpreting some provisions of the above-mentioned regulations as intervention to state’s rights, opposed the implementation of certain substances and appealed the removal of these. In contrast, both patriarchates tended to interpret this action as an aggression against their once acquired rights. Demands and complaints of the Patriarchates were not limited to this. They demanded the insertion of new substances regarding some spiritual matters, which do not exist in the regulations and the expansion of spiritual privileges. These discussions had led to a severe crisis in the capital in early 1890. Resignation of both patriarchs deepened the crisis. Sultan Abdulhamid did not accept the resignations and established a commission to examine the demands of the patriarchates. The commission was to examine functioning of the existing regulations as well as the new the contents of the new subjects. The results of the Commission's work was the acceptance of some new spiritual / political concessions regarding all non-Muslims by the government. In this paper, both the demands of the patriarchates and content of the new spiritual / political concessions will be discussed

Anahtar Kelimeler

Millet System, Armenian Patriarchate, Greek Orthodox Patriarchate, Abdulhamit II, non-Muslims.

Kaynakça

• BEBİROĞLU, Murat, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri, Ohan Matbaacılık, İstanbul 2003.
• GÜLER, Ali, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Azınlıklar, Berikan Yayınevi, Ankara 2009.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878- 1923), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• KAYAOĞLU, Taceddin, Osmanlı Hâriciyesinde Gayr-i Müslimler (1852-1925), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2007.
• ORMANYAN, Mağakya, Azkabadum (Milli Tarih), Cilt: III, Kudüs (1912-1927).
• ZARIFI, Yorgo L., Hatıralarım: Kaybolan Bir Dünya – İstanbul 1800-1920, (Çeviren: Karin Skotiniyadis), Literatür Yayınları, İstanbul 2006.
• GÜLER, Ali, “Ermenilerle İlgili 1916 ve 1918 Yıllarında Yapılan Hukukî Düzenlemeler”, OTAM, Sayı: 6, Ankara 1995, s. 91-137.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “{Ermeni Nâmı Taşımak Töhmet midir?}: 19. Yüzyıl İstanbulu’nda Yaşanan Ermeni Hadiseleri Sonrası İstanbul’u Korumak Amacıyla Alınan Önlemler ve Bu Önlemlere Karşı Tepkiler”, Osmanlı İstanbulu II (II. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, 27-29 Mayıs 2014, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi), (Editörler: Feridun M. Emecen–Ali Akyıldız–Emrah Safa Gürkan), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014, s. 815-841.
• KENANOĞLU, M. Macit, “Sava Paşa: İslam Hukuku Hakkındaki Eserleriyle Tanınan Gayrimüslim Osmanlı Devlet Adamı (1832-1904)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 36, İstanbul 2009, s. 183-184.
• KOCA, Ferhat, “Osmanlılar Döneminde Gayr-i Müslim Bir İslam Hukukçusu: Sava Paşa (Ö.1901), Hayatı, Eserleri ve İslam Hukukuna Dair Görüşleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, Konya 2005, s. 93-114.