Bozüyük Kasım Paşa Camii Ve Hamamı Çini Süslemeleri

Yıl 2019, Sayı: 46, 353 - 384, 01.01.2019

Savaş Yıldırım

Öz

Bu çalışmada Bozüyük Kasım Paşa Külliyesi’ne dahil yapılardan cami ve günümüzde mevcut olmayan hamama ait çiniler, teknik ve süsleme özellikleriyle tanıtılarak dönemi içerisindeki yeri ortaya konacaktır. Ayrıca hem teknik ve üslup, hem de bazı arşiv belgelerinden hareketle çinilerin ustaları ve üretim yerleri hakkında da aydınlatıcı bilgiler sunulmaya çalışılacaktır. Çiniler, renkli sır tekniğiyle üretilmiş olup motif ve kompozisyon özellikleriyle 16. yüzyıl ilk yarısına ait kaliteli örneklerdir. Özellikle camideki çinilerin müezzin mahfili, minber yan aynalığı, külahı ve geçit korkuluğu gibi bölümlerde de yer alması dikkat çekicidir. Osmanlı sanatında bu mimari elemanlarda çini kullanılması nadir bir uygulamadır. Teknik ve kompozisyon bakımından çinilerde Erken Osmanlı üslubunun hala devam ettiği, hatayi, rumi, penç, kıvrım dal gibi soyut stilize motiflerle meydana getirilen bitkisel düzenlemelerin tercih edildiği anlaşılmaktadır. Natüralist kompozisyonlar ve doğal çiçek motifleri görülmemektedir. Hanama ait günümüze ulaşan tek çini bezeme, İstanbul Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi’ndeki kitabesidir. Süsleme özellikleriyle camideki çinilerden farklılık arz etmez. Kasım Paşa Camii’ndeki çiniler teknik ve süslemeleri bakımından döneminin sanatsal zevkini yansıttığı gibi diğer eserleriyle de benzerlikler gösterir. Makalemizde bu benzer örnekler de karşılaştırmalı olarak ele alınıp değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Çini Sanatı, Renkli Sır Tekniği, Bozüyük

TILE ORNAMENTS OF BOZUYUK KASIM PASA MOSQUE AND BATH

Öz

In this study, the tiles of mosque and a bath -which is not exist today- belonging to the Bozüyük Kasım Paşa Complex, will be introduced with their technical and decorative features and their place in the period will be revealed. In addition, in the frame of both the technical and stylistic features as well as some archival documents, enlightening information on the masters and production areas will be presented. These tiles were produced with colored glaze technique and are the quality examples of the first half of the 16th century with their motif and composition features. Particularly, it is noteworthy that the tiles in the mosque are also located in the muezzin balcony, pulpit side mirror, cone and gate guard. The use of tiles in these architectural elements in Ottoman art is a rare practice. In terms of technique and composition, it is understood that the herbal arrangements created with abstract stylized motifs such as hatayi, rumi, paw, and twist branch were still preferred, and Early Ottoman style had been continuing. Naturalistic compositions and natural floral motifs are not seen here. The only tile decoration that has survived to the present day is the inscription in The Museum of Turkish Construction and Art. It does not differ from the tiles in the mosque in terms of its decorative features. The tiles in the Kasım Paşa Mosque show the artistic taste of the period in terms of their technique and decoration and they are similar to the other works of the period. These similar examples will be evaluated in comparative terms

Anahtar Kelimeler

Ottoman Tile Art, Cuerda Seca Technique, Bozuyuk

Kaynakça

• Arlı, Belgin Demirsar - Altun, Ara; Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Osmanlı Dönemi, İstanbul 2008.
• Aslanapa, Oktay; “Tabriser Künstler am Hofe der Osmanischen Sultanen in İstanbul”, Anatolia (Anadolu) III, Ankara 1958, s.15-17.
• Aslanapa, Oktay; Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 1986.
• Aslanapa, Oktay –Yetkin, Şerare- Altun, Ara; İznik Çini Fırınları Kazısı 1981-88, II. Dönem, İstanbul 1989.
• Atasoy, Nurhan - Raby, Julian; İznik Seramikleri, İstanbul 1989.
• Atlaş, Namık Tanfer; Bözüyük Kent Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2009.
• Bakır, Sitare Turan; İznik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu, Ankara 1998.
• Birol, İnci- Derman, Çiçek; Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, İstanbul 2001.
• Denknalbant, Ayşe; “Kasım Paşa Külliyesi” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul 2001, s.550-552.
• Doğru, Halime; XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, İstanbul 1992.
• Erken, Sabih; Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler II, Ankara 1977.
• Gencei, Tülay Reyhanlı; Osmanlılarda Külliye Mimarisinin Gelişmesi, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk Sanatı Kürsüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1974.
• İnal, Güner; “Bozüyük Kasım Paşa Camii Kürsüsünün Sütün Kabartmalarıyla İlgili Bazı Yorumlar” Belleten, C.XLIII, S.143, Ankara 1979, s.49-66.
• Kırımlı, Faik; “İstanbul Çiniciliği”, Sanat Tarihi Yıllığı XI, İstanbul 1981, s.95-110.
• Müderrisoğlu, Fatih; 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Menzil Külliyeleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993. Otto-Dorn, Katharina; Das Islamische Iznik, Berlin 1941.
• Öney, Gönül; Türk Çini Sanatı, İstanbul 1976.
• Özüdoğru, Şerife – Ünügür, Ayşegül; Bozüyük Kasım Paşa Camii, Eskişehir 1997.
• Riefstahl, Rudolf M. “Vier Syrische Marmorkapitale mit Figuralen Darstellungen in der Moschee zu Boz üjük”, Der Islam, Band XX, Berlin und Leipzig 1932, s.186-195.
• Sinemoğlu, Nermin; “Mimar Sinan Dönemi Çiniciliğinin Tekniği ve Gelişimi”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul 1988, s.241-249.
• Sümer, Faruk; “Kasım Paşa, Güzelce”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s.547.
• Taeschner Franz; Die Inschriften der Moschee Qasim Pascha’s in Boz üjük”, Der Islam, Band XX, Berlin und Leipzig 1932, s.182-186.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; “Osmanlı Sarayı’nda Ehli Hiref (Sanatkarlar) Defterleri” Belgeler, C. XI, S.15, Ankara 2003, s.23-74.
• Yenişehirlioğlu, Filiz; “Şehzade Mehmet Türbesi Çinileri Üzerine Gözlemler”, Bedrettin Cömert’e Armağan, Ankara 1990, s.449-456.
• Yeşilyurt, Funda Koçer; Topkapı Sarayı Dördüncü Avluda’daki Yapılarda Kullanılan Çiniler, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2014.
• Yeşilyurt, Funda; “XVI. YY İstanbul Çiniciliği ve Usta Habip Atölyesi”, VIII. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, Konya 2015, s.375-379.
• Yetkin, Şerare; Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul 1986.
• Yıldırım, Savaş; “Üsküdar Çinili Camii (Kösem Valide Sultan Camii)’ndeki Çini Süslemeler”, II. Üsküdar Sempozyumu Bildirileri, Cilt: II, İstanbul, 2004, s.444- 453.
• Yıldırım, Savaş; Erken Osmanlı (1300-1453) Yapılarında Çini Süsleme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Yılmaz, Kurulay; Bozüyük ve Kasım Paşa Camisi, Bilecik 2007.