1835-1838 YILLARI ARASINDA SIRP KNEZLİĞİ'NDE ANAYASA HAREKETLERİ

Yıl 2023, Sayı: 53, 1 - 25, 31.03.2023

Tanja čerevicki

Öz

Modern Sırp devletinin temelleri, Birinci (1804) ve İkinci (1815) Sırp
Ayaklanmalarıyla atıldı. Sırp halkının o dönemde Osmanlı
İmparatorluğu’na karşı verdiği mücadelede, daha sonra Sırpların ulus
kimliğini oluşturan temel unsurları ve on dokuzuncu yüzyıl Sırp devletinin
kuruluşunun temellerini bulmaktayız. Ayaklanmalar sırasında, Sırp
Knezliği’nin ilk kamu hukuku kaynakları ortaya çıktı. Özerk bir Sırp
Knezliği yaratılmasının yasal dayanağı olarak hizmet eden 1820’ler ve
1830’lardan kalma Rus-Osmanlı barış antlaşmaları bu konuda temel
kaynaklar oldu. Sırbistan Osmanlı egemenliği altında 1830-1878 yılları
arasında imtiyazlı vilâyet statüsü elde etmişti. İmtiyazlı devletler, statüleri
çerçevesinde içişlerinde hukuki, idari ve mali düzenlemeler yapma
yetkisine sahiptiler. Ancak kendi anayasasını ilan etme meselesi yeterince
açık değildi ve hem süzeren devletinin hem de Rusya başta olmak üzere
Büyük Güçler’in görüşlerini içeriyordu. Çalışmamızda, ilk Sırp anayasası
olarak bilinen ve 1835 yılında ilan edilen Sretenje Anayasası ve 1838 Türk
Anayasalarını (Turski Ustav) ele alacağız. İlerideki satırlarda anayasaların
ortaya çıkışı, içeriği ve uygulanması ve Sırp anayasa meselesine Büyük
Güçlerin karışmasını tartışacağız. Ayrıca, bu konuyu daha çok Sırp
tarihçiliğinin ve kayaklarının gözünden sunarak genel bir değerlendirme
yapmaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Sırp Knezliği, Miloş Obrenoviç, Mileta'nın İsyanı, Sretenje Anayasası, Türk Anayasası (Turski Ustav)

Kaynakça

• Новине србске (Novine Srbske-Sırp Gazetesi) 3-8, 19 Оcak-22 Şubat 1935.
• Новине србске (Novine Srbske-Sırp Gazetesi) 26, 20 Temmuz 1935.
• AKŞİN, S. Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600-1908, Cem Yayınevi, İstanbul, 2014.
• ANDERSON, M. S. Doğu Sorunu 1774-1923, Çev., İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• ANĐİĆ, J, Protić-Benišek, V, Ninković, S., О одређивању датума Карађорђевог рођења (Kara Yorgi'nin Doğum Tarihinin Belirlenmesi Üzerine) Зборник радова Конференције Развој астрономије код Срба, III, Београд, (2004, s. 329-333.
• ASLANTAŞ, S. 19. Yüzyılın Şafağında Balkanlar: Osmanlıda Sırp İsyanları, Kitap Yayınevi, Ankara, 2007.
• ASLANTAŞ, S. “Sırbistan’da Mileta’nın İhtilali”, Kebikeç, 35, Ankara, 2013, s. 21-32.
• ASLANTAŞ, S. “Sırp Knezliği’nde İktidar Mücadelesi: “1838 Türk Anayasası’nın (Turski Ustav)” İlânı, Büyük Güçler ve Osmanlı Devleti” CTAD, Yıl 9, Sayı 17 (Bahar), Ankara, 2013.
• AYDIN, M., “The İstanbul Visit of the Serbian Knez Miloš Obrenović”, International Balkan Annual Conference (IBAC), Book Series 6, Istanbul, 2018, s.33-46.
• АВРАМОВИЋ C. (Avramoviç, S), “Сретењски устав – 175 после” (“Sretenje Anayasası - 175 yıl sonra”), Анали Правног Факултета, Београд, 2010, s.36-65.
• BATAKOVİÇ, D. T., “Belgrade in the Nineteenth Century: A Historical Survey”, Journal of the NorthAmerican Society for Serbian Studies, vol. 16(2), Washington, 2002, s. 338-339.
• BÖREKÇİ, M. Ç. Osmanlı İmparatoruğu’nda Sırp Meselesi, Kutup Yıldızı Yayınları, İstanbul, 2001.
• CEYLAN, A. “Sırbistan’ın İdare-i Dâhiliyesine Dâir Kanunnâme: 1838 Türk Anayasası (Turski Ustav)”, Türk Hukuk Tarih Araştırmaları, İstanbul, 2019.
• ГАВРИЛОВИЋ, M. (Gavriloviç, M,“Суспендовање првог српског устава” (“İlk Sırp anayasasının askıya alınması”), Из нове српске историје, Београд, 1926.
• ГАВРИЛОВИЋ, М. Милош Обреновић (Miloş Obrenoviç), III, Београд, 2019.
• ГАВРИЛОВИЋ, С. (Gavriloviç, S), Личности и догађаји из доба Првог српског устанка (Birinci Sırp Ayaklanması Zamanında Kişiler ve Olaylar), Нови Сад, 1996.
• HAMZAOĞLU, Y. Sırbistan Türklüğü, Logos-A Yayınevi, Üsküp, 2004
• HOBSBAWM, E. Haydutlar, Çev, Fatma Taşkent, Logos Yayıncılık, İstanbul,1990.
• HOBSBAWM, E., 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: Program, Mit, Gerçeklik, Çev., Osman Akınhay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1995.
• ИВИЋ П. (Iviç, Petar), “Културна историја Срба у XIX веку”, Историја српског народа, V-2, Београд, 1981.
• JELAVİCH, B., Russia’s Balkan Entanglements, 1806—1914., Cambridge, 2004.
• JELAVİCH, C, JELAVİCH, B., The Establishment of the Balkan National States, 1804—1920. University of Washington Press, 2012.
• JELAVİCH, B. Balkan Tarihi: 18. ve 19. Yüzyıllar, Çev., İhsan Durdu, Gulçin Tunalı, Hasim Koç, Küre Yayınları, İstanbul, 2013.
• ЈОВАНОВИЋ, С. (Jovanoviç, S), Уставобранитељи и њихова влада (Anayasanın Savunucuları ve Hükümetleri), Београд, 1931.
• ЈОВИЧИЋ, М. (Joviciç, M), , Устави Кнежевине и Краљевине Србије : 1835-1903 (Sırbistan Prensliği ve Krallığı Anayasaları: 1835-1903), Београд, 1988.
• КАНДИЋ, Љ. (Kandiç, Ly), “Устав од 1838. године : “Турски устав”, (“1838 Anayasası:" Türk Anayasası”), Устави Кнежевине и Краљевине Србије : 1835-1903, Београд, 1988.
• KARAL, E. Z. Osmanlı Tarihi, Cilt V, TTK Yayınları, Ankara, 1983.
• KARPAT, K. H Kısa Türkiye Tarihi: 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul, 2021.
• КОВАЧЕВИЋ, Б. (Kovaceviç, B), Први Српски устанак Према казивањима устаника и савремених посматрача (İsyancılara ve Modern Gözlemcilere Göre İlk Sırp Ayaklanması), Београд, 1949.
• KURT, Н. “Sırbistan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul, s. 121-126, 2009. ЉУШИЋ, Р. (Lyuşiç, R), “Милетина буна и доношење Сретењског устава”,Станишта, Крагујевац, 1985.
• ЉУШИЋ, Р. Кнежевина Србија 1830–1839, (Sırp Knezliği:1830-1839), Београд, 1986.
• ЉУШИЋ, Р. Вожд Карађорђе (Lider Kara Yorgi), I-II, Београд, 2000.
• ЉУШИЋ, P. Историја српске државности (Sırp devletinin tarihi), II, Београд, 2001.
• ЉУШИЋ, P. Књига о Начертанију : национални и државни програм Кнежевине Србије (Program Kitabı: Sırbistan Prensliği Ulusal ve Devlet Programı), Београд, 2004.
• ЉУШИЋ, P. Оријентални новинар, европски политичар - Димитрије Давидовић (1789 -1838), (Doğulu gazeteci, Avrupalı politikacı - Dimitrije Davidović (1789 - 1838), Београд, 2006.
• ЉУШИЋ, P. “Живот кнеза Милоша од рођења до 1804. године” (“Doğumundan 1804’e kadar Prens Miloş’un Hayatı”), Српске студије, VII, 2017, s. 265-292;
• ЉУШИЋ, P. Кнез Милош : (1783-1860) : државотворни владар (Prens Milos: 1783-1860, Devleti İnşa Eden Hükümdar ), Београд, 2021.
• МИЛУТИНОВИЋ, K. (Milutinoviç, K), “Јаша М. Продановић: Уставни развитак и уставне борбе у Србији” (“Prodanoviç: Sırbistan’da Anayasal Gelişme ve Anayasa Mücadeleleri ”), Летопис Матице српске (Letopis Matice Srpske Chronicle), Yıl 110, Sayı 346, 3, 1936, s. 323-324.
• МИРКОВИЋ, З. С. (Mirkoviç, Z), Српска правна историја ( Sırp Hukuk Tarihi), Београд, 2017.
• MOİRAS, L. “The Balkan-Wide Dimension of 1838 “Turski Ustav”, Srpske studije, 11, Belgrad, 2020.
• НЕНАДОВИЋ M. (Nenadoviç, M), Мемоари (Papaz Mateya Nenadoviç'in Hatıratı) Београд, 1971.
• ОЗМИЋ, H. (Ozmiç, N), “Димитрије Давидовић – лик и дело” (“Dimitriye Davidoviç - kişilik ve çalışmalar”) Зборник народног музеја Ниш, 24, Ниш, 2016, p. 51-57.
• ÖZKAN, А. Miloş’tan Milan’a Sırp Bağımsızlığı (1830-1878), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• ÖZKAYA, Y. Osmanlı İmparatorluğu'nda Dağlı İsyanları: 1791-1808, A.Ü. Dil ve TarihCoğrafya Fakütesi Yayınları,, Ankara, 1983.
• ÖZKAYA, Y. Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, TTK Yayınları, Ankara, 1994.
• PAVLOWİTCH, S. K. “British Diplomacy and the Serbian Constitution of 1838”, The Slavonic and East European Review, Vol. 38, No. 90, London, 1959, s.146-165;
• ПАВЛОВИЋ-Лазаревић, Г, (Pavloviç-Lazareviç, G), Јовановић, Р. (Yovanoviç, R), Министри просвете Србије : 1811-1918, (Sırbistan Eğitim Bakanları: 1811-1918), Београд, 1994.
• ПАУНОВИЋ, J. (Paunoviç, Y), “Британско-француски утицаји на Сретењски устав и на основне законе кнеза Михаила” (“Sretenje Anayasası ve Prens Mihailo’nun Temel Yasaları Üzerinde İngiliz-Fransız Etkileri”), Српске студије (Serbian Studies), Београд, 8, 2017, s. 142.
• ПЕЈЧИЋ, П. (Pejciç, P), Српске новине Димитрија Давидовића (Sırp Gazetesi, Dimitrija Davidović'in gazetesi), Београд, 2014.
• PETROVIĆ, D. Francusko-srpski odnosi 1800-2010 (Fransız-Sırp ilişkileri 1800-2010), Beograd; 2011.
• ПРОДАНОВИЋ, J. (Prodanoviç, Y), Уставни развитак и уставне борбе у Србији, (Sırbistan’da Anayasal Gelişme ve Anayasal Mücadeleler), Београд, 1936.
• POPOV, Č. (Popov, Cedomir), Evropa i srpska revolucija (Avrupa ve Sırp Devrimi), Novi Sad, 2004.
• ПОПОВИЋ, P. J. (Popoviç, R), Аврам Петронијевић 1791–1852 (Avram Petroniyeviç 1791-1852), Београд, 2012
• РАДОЈЕВИЋ, М. (Radoyeviç, M), , “Устав Кнежевине Србије од 1838. године (Турски Устав)”, (“1838 Sırbistan Prensliği Anayasası (Türk Anayasası)”,Политичка ревија, 24/ 2, Београд, 2010.
• РАНЂЕЛОВИЋ, H. (Ranceloviç, N.), Тодоровић-Крстић M (Todoroviç-Krstiçi, M),), Одабрани извори из државноправне историје јужнословенских народа (Güney Slav Halklarının Devlet-Hukuk Tarihinden Seçilmiş Kaynaklar), Београд, 2009.
• СТОЈАНЧЕВИЋ, В. (Stoyanceviç, V), Милош Обреновић и његово доба, (Miloş Obrenoviç ve Zamanı), Београд, 1966.
• СТОЈАНЧЕВИЋ, В., Јужнословенски народи у Османском царству од Једренског мира 1829. до Париског конгреса 1856, 1856 (1829'daki Edirne Antlaşması’ndan 1856’daki Paris Kongresi’ne kadar Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Güney Slav Halkları), Београд, 1971.
• СТОЈАНЧЕВИЋ, В. “Српска национална револуција и обнова државе од краја XVIII века до 1839” (“Sırp Ulusal Devrimi ve 18. Yüzyılın Sonlarından 1839’a Devletin Yenilenmesi”), Историја српског народа (Sırp Halkının Tarihi), V-1. Београд, 1981.
• СТОЈИЧИЋ, С. (Stoyciç, S), “ Доношење Сретењског устава”(“Sretenje Anayasasının Kabulü”), 150 година од доношења Сретењског устава : реферати и дискусија, Крагујевац, 1985, s. 73-82.
• SUĆESKA, A.“Vilajetski ajani”, Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine, XIII, Sarajevo, 1963, s. 167-197.
• ЋОРОВИЋ, B. (Coroviç, V), Карађорђе и Први српски устанак (Kara Yorgi ve Birinci Sırp İsyan), Београд, 2003.
• UZUNÇARŞILI, İ. H. Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, TTK Yayınları, Ankara, 2010.
• YÜCEL Y, SEVİM A. Türkiye Tarihi: Osmanlı Dönemi (1730-1861), IV, TTK Yayınları, Ankara, 1992.
• YAYCIOĞLU, A. Partners of the Empire: The Crisis of the Ottoman Order in the Age of Revolutions, Stanford, 2016.
• ЧУБРИЛОВИЋ, В. (Cubriloviç), Историја политичке мисли у Србији 19. века (XIX. y.y.’da Sırbistan’da Politik Düşünceler Tarihi), Београд, 1958.
• ZENS, R, “Provincial Powers: The Rise of Ottoman Local Notables (Ayan)”, History Studies, V. 3/3, 2011.