1915 YILINDA KUMKALE MUHAREBESİNDE ŞEHİT OLANLARIN DEFNEDİLDİĞİ ALANIN TARİHSEL KAYNAKLARLA TESPİTİ

Yıl 2024, Sayı: 55, 101 - 116, 30.04.2024

Murat Karataş

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Boğazı’nı donanma ile
geçemeyen İtilaf Devletleri, 25 Nisan günü amfibi bir harekât ile
karaya asker çıkarmış ve 8,5 ay sürecek çatışmaları başlatmışlardır.
25 Nisan 1915 tarihindeki çıkarmalardan birisi de Çanakkale
Boğazı’nın girişinde, Anadolu yakasında bulunan Kumkale’ye
yapılmıştır. Amfibi harekâtın ilk gününde Fransız birlikleri,
Kumkale’yi ele geçirmiştir. Fransızlar, bölgede iki gün boyunca
devam eden çarpışmalardan sonra Kumkale’de tutunamayarak 28
Nisan sabahı geri çekilmişlerdir.
25-27 Nisan 1915 tarihleri arasında iki gün devam eden
Kumkale muharebesinde şehit olan Türk askerleri ve ölü olarak
Kumkale’de bırakılan Fransız askerleri, 28 Nisan 1915 tarihinden
itibaren bölgedeki Türk birlikleri tarafından defnedilmiştir.
Günümüzde Kumkale muharebe alanında Türklere veya
Fransızlara ait bir anıt ya da bir şehitlik bulunmamaktadır.
Bu makale, Kumkale’de şehit olan Türk askerleri ile Fransız
askerlerinin defin bölgesini, tarihsel veriler ışığında ortaya çıkarmak
amacındadır. Makale, günümüzde mevcut olmayan bu şehitlik alanına dair tarihsel askerî kaynaklar sunmaktadır. Aynı zamanda
Kumkale muharebesindeki zayiat açısından da literatüre katkı
sunmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Çanakkale Cephesi, Kumkale, Fransa, Osmanlı, Şehitlik

Teşekkür

Çanakkale Valiliği, Çanakkale İl Özel İdaresi ve Çanakkale Savaşları Enstitüsüne teşekkür ederim.

Kaynakça

• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Genelkurmay Basımevi, Yıl 38, Sayı 88, Ankara 1989. (Belge No: 2136, 2137, 2144) ATASE (Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı) Arşivi, BDH (Birinci Dünya Harbi Kataloğu), Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-18.
• ATASE Arşivi, BDH Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-18a.
• ATASE Arşivi, BDH Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-19a.
• ATASE Arşivi, BDH Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-20a.
• ATASE Arşivi, BDH Klasör Nu: 5362, Dosya Nu: H2, Fihrist Nu: 1-21.
• BENE, Krisztián, “Les Troupes Coloniales Françaises Dans La Grande Guerre”, Humanitas, Sayı 2, Tekirdağ, 2013, ss. 63-76.
• CAPİTAİNE FERRERO, “Et Des Sapeurs Morts Por La France: A Gallipoli Le Genie Aux Dardanelles”, Revue Du Génie Militaire, Berger-Levrault & Cie, Paris (1 Juillet) 1931, ss. 357-378.
• GENOUD, Etienne, “Le Premier Debarquement Aux Dardanelles, 25 Avril 1915”, Rafales, I’re Année, N. 13, Paris 1944, ss. 7-8.
• İŞCEN, Yetkin, “Fransızlar Giderken 500 Esir Götürdü”, Çanakkale 1915, Sayı 12, Haziran 2012, Yıl 4, ss. 20-25.
• Les Armées Françaises Dans La Grande Guerre, Tome VIII. 8, Volume 1, Ministère de la Guerre, état-major de l'armée, Service Historique, (Annexe No 99), Paris 1924, ss. 168-171. ÖZLÜ, Hüsnü, “Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Muharebeleri’nde Fransızların Anadolu’ya Geçme Girişimi ve Kumkale Savunması”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 64, Ankara 2019, ss. 313-338.
• YURDAL, M. Onur, “Fransız Dr. Joseph Vassal’ın İngiliz Eşine Mektupları ve Günlüğü Işığında Kumkale Çıkarması ve Muharebeleri, Anafarta, Sayı 1, İstanbul 2018, ss. 76-86.
• BİENAİMÉ, Amédée, La Guerre Navale, 1914-1915. Fautes Et Responsabilités, Paris 1920. Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, V. Cilt, Çanakkale Cephesi, 2. Kitap, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara 1978.
• CAPİTAİNE DE VAİSSEAU DİAZ DE SORİA, Expédition des Dardanelles, FévrierMars-Avril 1915, Paris 1935-1936.
• CHARBONNEAU, Colonel breveté Jean, Du Soleil Et De La Gloire - La Grandiose Epopee De Nos Contingents Coloniaux, Published by Charles-Lavauzelle & Cie, Editeurs Militaires, Paris 1931.
• Cihan Harbi’nde Osmanlı Harekâtı Tarihçesi, Cüz 1. Çanakkale Muhârebâtı, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1338.
• Dardanelles Orient Levant 1915-1921 (Ce que les combattants ont écrit) Editions L'Harmattan, Fransa 2005.
• DESMAZES, René [Binbaşı Demaz], Çanakkale Seferi, Nakleden Binbaşı Bahaeddin, Büyük Erkânı Harbiye Reisliği X. Şube, Askerî Matbaa, İstanbul 1930.
• FEUİLLE, Henri, Face aux Turcs: Gallipoli 1915, Payot, Paris: 1934.
• KLAUS, Wolf, Gelibolu 1915 Birinci Dünya Harbi’nde Alman-Türk Askeri İttifakı, İş BankasıYayınları, İstanbul 2014.
• LACHER, Mauice, Çanakkale Seferi, Yay Haz. Murat Karataş, Açasam Yayınları, Çanakkale 2008.
• MALLETERRE, Gabriel, Les Campagnes de 1915, Berger-Levrault, Paris 1918.
• MEHMED CELALEDDİN, Harbi Umûmî’de Çanakkale Muhârebât-ı Berriyesi, Kumkale Muhârebâtı, Yay. Haz. Murat Karataş, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2007.
• MEHMED NİHAD, Büyük Harp’te Çanakkale Seferi, Şehitlikleri İmar Cemiyeti Neşriyatı, İlhami-Fevzi Matbaası, İstanbul 1926.
• OGLANDER, General C. F. Aspinall, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekâtı, C. 1, Çev., Tahir Tunay, Arma Yayınları, İstanbul 2005.
• ROUX, François Charles, L'Expédition des Dardanelles au jour le jour, Armand Colin, Paris 1920.
• SANDERS, Liman Von, Türkiye’de Beş Sene, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2006.
• SELAHADDİN ADİL PAŞA, Çanakkale Cephesinden Mektuplar-Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
• GÜRALP, Şerif, Bir Askerin Günlüğünden Çanakkale Cephesinden Filistine, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2003.
• VEDEL, Emile, Çanakkale’de Fransız Donanması, Yay. Haz. İlhan Güllü, Qiyas Şükrüyov, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• ZABEL, Rudolf, İstanbul İçin Savaş Bir Gazetecinin Çanakkale Savaşı Anıları, Türkçesi Rüstem Aslan, Cümle Yayınları, Ankara 2015. ALTUNTAŞ, Oğuzhan, “1658-1750 Arasında Bahr-i Sefid Boğazı'nın Savunması: SeddülbahirSultanhisarı (Kumkale)”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2021.
• KARAYAR, Yeşim, Çanakkale Savaşları'nda Anadolu Yakası'nın Savunması ve Kumkale Muharebesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2021.
• ŞEKER, Feyyaz, 19. Yüzyıl Ortalarında Kal’a-i Sultaniye Sancağına Bağlı Kumkale Kazasının Sosyo-Ekonomik Durumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2002.