Bağımlılık ve İlaç Suistimali

Yıl 2025, Cilt: 47 Sayı: Beyin Farkındalığı 2025 Özel Sayısı, 34 - 42, 22.08.2025

Bilgin Kaygısız

Öz

Bağımlılık (madde kullanım bozukluğu) dünya genelinde yaygın görülen ve ciddi sağlık ile sosyal sonuçlara yol açan kronik bir beyin hastalığıdır. Bu derleme, alkol, opioidler, stimülanlar, benzodiazepinler, esrar, nikotin ve reçeteli ilaç suistimali dahil olmak üzere yaygın bağımlılık türlerinin epidemiyolojisi, etiyolojisi, nörobiyolojik temelleri, tedavi yaklaşımları ve klinik yönetimi konusunda güncel bilgileri özetlemeyi amaçlamaktadır. Son 5 yıl içinde yayımlanmış tıp literatüründeki derlemeler ve araştırma makaleleri taranarak bağımlılık konusunda güncel veriler derlenmiştir. Küresel olarak bağımlılık prevalansı yüksektir; örneğin 2019 yılında 100 milyondan fazla kişi alkol kullanım bozukluğu yaşarken, 20 milyondan fazlası opioid kullanım bozukluğu ile mücadele etmiştir. Genetik yatkınlık (yaklaşık %50 oranında) ve olumsuz çocukluk deneyimleri gibi çevresel etkenler bağımlılık riskini artırmaktadır. Kronik madde kullanımı beynin ödül, stres ve kontrol devrelerinde kalıcı nöroadaptasyonlara yol açarak kompulsif kullanım ve nüks eğilimini açıklamaktadır. Bağımlılığın tedavisi mümkündür; opioid, nikotin ve alkol bağımlılıklarında farmakoterapiler (örn. metadon/buprenorfin, nikotin replasmanı, naltrekson vb.) ve tüm madde bağımlılıklarında psikososyal tedaviler etkinlik göstermektedir. Klinik yönetimde, akut yoksunluk ve doz aşımı tedavisi ile uzun vadeli rehabilitasyon ve izlem bir arada ele alınmalıdır. Bağımlılıkla mücadelede kapsamlı ve uzun soluklu bir yaklaşım gereklidir. Kanıta dayalı farmakolojik ve davranışsal tedavilerin entegrasyonu, eşlik eden psikiyatrik sorunların tedavisi ve damgalamanın azaltılması başarılı sonuçlar için kritik önemdedir.

Anahtar Kelimeler

Bağımlılık , Madde kullanım bozukluğu , İlaç kötüye kullanımı

Addiction and Drug Abuse

Öz

Addiction (substance use disorder) is a chronic brain disease with high prevalence worldwide and severe health and social consequences. This review aims to summarize current knowledge on the epidemiology, etiology, neurobiological basis, treatment approaches, and clinical management of common types of addiction, including alcohol, opioids, stimulants, benzodiazepines, cannabis, nicotine, and prescription drug misuse. A literature search of medical articles published in the last 5 years was conducted to compile up-to-date data on addiction. Globally, addiction is highly prevalent; for instance, in 2019 more than 100 million people had alcohol use disorder and over 20 million had opioid use disorder. Genetic predisposition (approximately 50%) and environmental factors such as adverse childhood experiences significantly contribute to addiction risk. Chronic substance use induces lasting neuroadaptations in brain circuits of reward, stress, and control, leading to compulsive use and a propensity for relapse. Addiction is treatable: pharmacotherapies (e.g., methadone/buprenorphine, nicotine replacement, naltrexone, etc.) show proven benefit in opioid, nicotine, and alcohol use disorders, and psychosocial interventions are effective across all substance addictions. Clinical management should integrate acute detoxification and overdose treatment with long-term rehabilitation and follow-up. A comprehensive and sustained approach is necessary to combat addiction. Integrating evidence-based pharmacological and behavioral therapies, treating co-occurring psychiatric conditions, and reducing stigma are critical for successful outcomes.

Anahtar Kelimeler

Addiction , Substance use disorder , Drug abuse

Kaynakça

• 1. Volkow ND, Blanco C. Substance use disorders: a comprehensive update of classification, epidemiology, neurobiology, clinical aspects, treatment and prevention. World Psychiatry. 2023;22(2):203-229.
• 2. Volkow ND, Koob GF, McLellan AT. Neurobiologic Advances from the Brain Disease Model of Addiction. N Engl J Med. 2016 Jan 28;374(4):363-71.
• 3. Ranjkeshzadeh H, Sepahi S, Zare-Zardini H, Taghavizadeh Yazdi ME, Ghorani-Azam A, Jafari A. A Review of Drug Abuse, Misuse, and Related Laboratory Challenges. Curr Drug Saf. 2024;19(4):417-430.
• 4. Jorgenson AG, Hsiao RC, Yen CF. Internet Addiction and Other Behavioral Addictions. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2016 Jul;25(3):509-20.
• 5. Zhang S, Qi C, Wang L, Fang X. Global burden of drug use disorders by region and country, 1990–2021. Front Public Health. 2024;12:1470809.
• 6. Metz VE, Fischer G. Substance Use Disorders and Behavioral Addictions with Special Consideration of Psychiatric Comorbidity. Neurotorium. 26 Şubat 2025. (Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2025).
• 7. World Health Organization (WHO). Tobacco (Fact sheet). 25 June 2025. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
• 8. McHugh RK, Votaw VR, Trapani ES, McCarthy MD. Prevalence and correlates of the misuse of z-drugs and benzodiazepines in the National Survey on Drug Use and Health. Front Psychiatry. 2023;14:1129447.
• 9. Deak JD, Johnson EC. Genetics of substance use disorders: a review. Psychol Med. 2021;51(13):2189-2200.
• 10. Edwards S. Reinforcement principles for addiction medicine; from recreational drug use to psychiatric disorder. Prog Brain Res. 2016;223:63-76.
• 11. Koob GF. Drug addiction: hyperkatifeia/negative reinforcement as a framework for medications development. Pharmacol Rev. 2021;73(1):163-201.
• 12. Urban MM, Stingl MR, Meinhardt MW. Mini-review: The neurobiology of treating substance use disorders with classical psychedelics. Front Neurosci. 2023;17:1156319.
• 13. Bogenschutz MP, Ross S, Bhatt S, Baron T, Forcehimes AA, Laska E, Mennenga SE, O'Donnell K, Owens LT, Podrebarac S, Rotrosen J, Tonigan JS, Worth L. Percentage of Heavy Drinking Days Following Psilocybin-Assisted Psychotherapy vs Placebo in the Treatment of Adult Patients With Alcohol Use Disorder: A Randomized Clinical Trial. JAMA Psychiatry. 2022 Oct 1;79(10):953-962. in: JAMA Psychiatry. 2022 Sep 14.