Büyük Türk Bilgini İbn-i Sînâ (MS 980-1037)

Yıl 2023, Sayı: ÖZEL - TÜRK TIBBINA HİZMET VEREN BİLİM İNSANLARI 100. yıl ÖZEL SAYISI, 4 - 22, 14.12.2023

Hilmi Özden

https://doi.org/10.20515/otd.1389039

Öz

İbn-i Sînâ 980-1037 yılları arasında Türkistan ve İran coğrafyasının çeşitli bölgelerde yaşamış bir Türk bilginidir. Tıp başta olmak üzere bilimin her sahasında çalışmıştır. Büyük bir filozof olarak da düşünceleri dünyada kabul görmüştür. El-Kânân Fit’t Tıbb isimli kitabı asırlarca Avrupa'da okutulmuş önemli bir kaynak olarak kabul edilmiştir. Fizikten metafiziğe, matematikten astronomiye birçok eser yazmıştır. Müzik, şiir gibi birçok sanat dalında çalışmaları bulunmaktadır. Onun olaylara, sistematik ve eleştirel yaklaşımları; bilim, felsefe ve sanat dallarındaki çok yönlülüğünden kaynaklanmaktadır. Çocuk yaşta Kur'an-ı Kerim'i ve İslam dininin kaynaklarını öğrenmiştir. Dini bilimleri çağdaşlarından farklı ve isabetli yorumlaması nedeniyle ithamlara maruz kalmıştır. Devrinde kendisinden sonra gelen bazı düşünürler tarafından suçlanmıştır. Günümüzde onun fikirleri çerçevesinde nörobilimden teolojiye kadar birçok sahada yeni alanlar açılabileceği anlaşılmaktadır. Bu araştırmada kaynaklar ışığında onun çok yönlülüğü anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn-i Sina, El-Kânân Fit’t Tıbb, Bilimsel Çalışmaları, Felsefi Düşünceleri

The Great Turkish Scholar Ibn Sina (MS 980-1037)

Öz

Avicenna is a Turkish scholar who lived in various regions of Turkestan and Iran between 980-1037. He worked in all fields of science, especially medicine. As a great philosopher, his thoughts were accepted in the world. His book called The Canon of Medicine has been studied in Europe for centuries and has been accepted as an important source. He wrote many works from physics to metaphysics, from mathematics to astronomy. He has works in many branches of art such as music and poetry. His systematic and critical approaches to events; stem from his versatility in the fields of science, philosophy, and art. He learned the Holy Quran and the sources of the Islamic religion at a young age. He was subjected to accusations due to his different and more accurate interpretation of religious sciences than his contemporaries. He was accused by some thinkers who came after him. Today, it is understood that within the framework of his ideas, new fields can be opened in many fields, from neuroscience to theology. In this research, its versatility has been tried to be explained in the light of the sources.

Anahtar Kelimeler

Avicenna, The Canon of Medicine, Scientific Studies, Philosophical Thoughts

Kaynakça

• 1. Kerimov Ü, İbn Sînâ’nın hocaları (İbn Sînâ’nın Orta Asyalı hekim çağdaşlarıyla bilimsel bağları üzerine) Çeviren: Fegani Beyler, Makalenin Rusça aslı için bkz.: Убайдулла Исраилович Каримов, “Об учителях Ибн Сины (к характеристике научных связей Ибн Сины с современными ему медиками Средней Азии)”, Общественные науки в Узбекистане Özbekistan’da Sosyal Bilimler Dergisi, 1980, № 8-9, Fan Matbaası, Taşkent, 1980: 41-49.
• 2. Ayda A. Türklerin İlk Ataları, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1987.
• 3. Sumer N. Atatürk’ün Özlediği Bilgin Kazım Mirşan’ı Okurken, Ankara, Detay Yayıncılık, 2021.
• 4. Bernal M. Kara Atena, Eski Yunanistan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi 1785-1985, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2003.
• 5. Sayılı A. Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi Ve Tıp, Ankara, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi yayını sayı: 47 Türk Tarih Kurumu basımevi 3 baskı, 1991.
• 6. Işık F. Uygarlık Anadolu'dan Doğdu, İstanbul, Akdeniz ülkeleri Akademisi Vakfı yayınları, 2022.
• 7. Karatani K. Izonemi ve Felsefenin Kökenleri, Çeviren: Ahmet Nüvit Bingöl, İstanbul, Metis Yayınları, 2019.
• 8. Bölükbaşı O. İbn-i Sînâ hayatı ve eserleri, tıbbın kitabını yazdı, Dil Ve Edebiyat, 2010: 18-29.
• 9. Topdemir H. İbn-i Sina ve Bilim, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• 10. Kahya E, Erdemir A. Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• 11. Demir A, Tombuloğlu T, Erdoğan E, Düzbakar Ö (Editör). Türk tarihine dair yazılar III. Keser M, Almanya’da İbn-i Sînâ etkisine bir bakış. Gece Akademi, 2018:695-704.
• 12. Yakıt İ. Türklüğü Tartışılan Meşhurlar, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2022.
• 13. Çubukçu İA. İslam düşüncesi Hakkında Araştırmalar, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sayı:158, 1983.
• 14. Gutas D. İbn-i Sînânın Mirası, Tercüme: M. Cüneyt Kaya, İstanbul, Klasik Yayınları, 2020.
• 15. Star S.F. Kayıp Aydınlanma, çeviri: Yusuf Selman İnanç, İstanbul, Kronik Yayınları, 2019.
• 16. Gazali, Filozofların Tutarsızlığı, çeviren: Bekir Karlığa, Çağrı Yayınları, 1981.
• 17. Ülken HZ. İslam Düşüncesi, İstanbul, Ülken Yayınları, 1995.
• 18. Kaya MC(Editör). İslam Felsefesi Tarih ve Problemler, Ömer Mahir Alper Ö M. İbn-i Sina ve İbn-i Sina Okulu, İSAM Yayınları, Ankara, 2017: 251-287.
• 19. V. N. Ternosky VN. İbn-i Sina, Çeviren: Haydar Nouruzhan, Eskişehir, T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1986.
• 20. Ağırakça A. İslam Tıp Tarihi, İstanbul, Nobel Tıp Kitapevleri, 2004.
• 21. Keskinbora HK. İbn-i Sina’nın Küçük Tıp Kanunu, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2023.
• 22. Unat Y. Tarih Boyunca Türklerde Gökbilim, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008.
• 23. KarlığaB. İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2004.
• 24. Nasr SH- Leaman O( Editörler). İslam Felsefesi Tarihi, İnati Ş, İbn-i Sînâ, İstanbul, Açılım Kitap, 1 Cilt, 2011.
• 25. İbn-i Sînâ, Kitâbu’ş-Şifa, Metafizik, çeviri: Demirli E- Türker Ö, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2013.
• 26. Alper ÖM. A Vıcenna’s conceptıon of the scope of metaphysics: did he really misunderstand Aristotle?, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı 16, yıl 2007: 85-103.
• 27. Mcginnis J (Edited by). Avicenna, Mcginnis J , Logic and Science, Oxford University Press, New York, 2010: 27-52.
• 28. Türkmen EF. Where in musicotherapy should music educators be? Research On Education And Psychology (REP) December 2018,2 (2): 126-135.
• 29. Agrawal A, Sutar R and Jallapally A (Edited by), Music in Health and Diseases, Sidik R, Kamaruzaman AF and Abdullah MJ, Music therapy in medicine of ıslamic civilisation, London, England, 2022: 6-19.
• 30. Naderi S, Acar F, Mertol T, Arda MN. Functional anatomy of the spine by Avicenna in his eleventh century treatise, Al-Qanun fi al-Tibb (The Canons of Medicine). Neurosurg 2003; 52(6): 1449-1454.
• 31. Kahya E. İbn-i Sînâ El-Kanun fi’t-Tıbb Fi’t-Tıbb, Birinci Kitap. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1995.
• 32. Mazengenya P, Bhikha R. A critical appraisal of 11th century treatiseby Ibn Sina (Avicenna) on the anatomy of the vascular system: Comparison withmodern anatomic descriptions. Morphologie 2018;102(337): 61-8.
• 33. Kahya E. Bizde disseksyon ne zaman ne nasıl başladı? Belleten Türk Tarih Kurumu, 1979, Cilt 43-sayı 172: 739-759.
• 34. Ünal N, Elçioğlu Ö, Önder S, Özden H. El Kanun ve Marifetname’deki anatomi bölümü ile ilgili mukayeseli bir çalışma, Morfoloji Dergisi, 1997 5(1-2):39-43.
• 35. Topdemir HG. Işığın Öyküsü, Ankara, TÜBİTAK Yayınları, 2007.
• 36. Licholai GP. Galenic heritage in the neuroanatomy of Avicenna’s Canon of Medicine, Yale University, Medical Library, 1995.
• 37. Zargaran A , Karimi A, Ahmadi SNS, Haghighi AB. Avicenna's description of Willis circle, the XXI World Congress of Neurology, Vienna, Austria, October, 2013, Volume: Journal of the Neurological Sciences; Volume 333, Supplement 1, 677, Abstracts / Journal of the Neurological Sciences e629 (2013) e629–e678.
• 38. Aydın İH. Filozof İbn-i Sînâ ve modern nörolojik bilimler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl 1993, Sayı: 11, 30.06.1993: 468-473.
• 39. Cumbur M ve Doğan O (Editörler) Uluslararası İbn-i Sînâ Sempozyumu, (Bildiriler) Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Kütüphane Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, Gürsel Ortuğ, İbn-i Sînâ'nın kan alınacak damarlar risalesi üzerine bir bakış, 1984: 257-272.
• 40. Jamali M, Golshania M and Jamalic Y. Avicenna’s ideas and arguments about mind and brain interaction and modern science, Avicenna Arguments, 2020: 1-17.
• 41. Agrawal A, Sutar R and Jallapally A (Edited by), Music in Health and Diseases, Agung A, Laksmidewi AP and Dewi VT. Classic and traditional music role in cognitive function and critically III patients, London, England, 2022: 20-30.
• 42. Erdoğan, Ö F. Gazali üç meselesinde İbn-i Sînâ'ya karşı ne kadar tutarlı? Diyanet İlmi Dergi, Cilt, 50, sayı 1, 2014: 87-110.
• 43. Sarıtaş M. Muhammed Ahmed Halefullah, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara,(gözden geçirilmiş 3. basım, EK-2. cilt, 2019: 293-296.
• 44. Eren M. Medeniyet inşaasında felsefenin yeri, Doğu-Batı Medeniyetlerinin İnşaasında Tarih, Kültür, Sanat, Felsefe ve Din, Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları Yayın No: 13, 2019: 299-307.
• 45. Uludağ S. İslâm Açısından Mûsikî ve Semâ, İstanbul, İrfan Yayınevi, 1976.
• 46. Payam N. Bizim mahfiller, Bizim Külliye, Kültür ve Sanat Dergisi, 97. Sayı, 2023: 4-6.