Bir Üniversite Hastanesine Başvuranlarda Sağlıklı Beslenmeye İlişkin Tutum ve Algılanan Gıda Okuryazarlığının Değerlendirilmesi (ESOGÜ SUAH Örneği)

Yıl 2025, Cilt: 47 Sayı: 4, 582 - 592, 18.06.2025

Oğuz Han Aydilek , Didem Arslantaş , Alaettin Ünsal , Erman Kavlu , Ezgi Yücel

https://doi.org/10.20515/otd.1639257

Öz

Sağlıklı beslenme tutumu, bireylerin sağlığını geliştirmede önemli bir rol oynar. Gıda okuryazarlığı, sağlıklı beslenme tutum ve alışkanlıklarını geliştirmede kritik bir beceridir. Bu çalışma, bir üniversitesi hastanesine başvuran hastalarda sağlıklı beslenme tutumu ve gıda okuryazarlığı düzeyini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sağlık, Uygulama ve Araştırma Hastanesi’ne (ESOGÜ SUAH) başvuran hastalar üzerinde 01 Eylül-31 Ekim 2023 tarihinde gerçekleştirilmiş kesitsel bir çalışmadır. Çalışma grubunu 466 hasta oluşturdu. Katılımcıların sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumu “Sağlıklı Beslenmeye İlişkin Tutum Ölçeği (SBİTÖ)” ile gıda okuryazarlıkları ise “Algılanan Gıda Okuryazarlığı Ölçeği (AGOY)” ile değerlendirildi. Analizler için Anderson-Darling testi, Kruskal-Wallis, Mann-Whitney U, Spearman Korelasyonu ve çok değişkenli lineer regresyon kullanıldı. İstatiksel anlamlılık için p<0,05 alındı. Katılımcıların SBİTÖ puanları 41,0-102,0 arasında değişip ortalaması 70,7±7,11 (ortanca: 69,0), AGOY puanları ise 53,0-114,0 arasında değişip ortalaması 90,97±9,27 (ortanca: 92,0) idi. İleri analiz sonucu kadın cinsiyette olmanın, genel sağlığını iyi olarak hissetmenin, sağlıklı beslenmenin, herhangi bir zamanda diyet yapmanın, düzenli spor yapmanın, günde 3 öğün şeklinde beslenmenin, paketli gıda (atıştırmalık) tüketmemenin ve gıda içeriklerini okumanın sağlıklı beslenme tutumunu artırdığı bulundu. Ayrıca gıda okuryazarlığı ile sağlıklı beslenme tutumu arasında pozitif yönde korelasyon olduğu görüldü (r=0,38, p<0,001). Sağlıklı beslenme tutumu; 3+1 öğün, etiket okuma, diyet yapma ve paketli gıdadan kaçınma ile ilişkilidir. Politik ve ekonomik destek önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Beslenme Anketleri , tutum , gıdalar , okuryazarlık

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi Başhekimliğine çalışma izni ve gösterdikleri yardımlardan dolayı teşekkür ederiz

Evaluation of Attitudes Towards Healthy Eating and Perceived Food Literacy in Patients Applying to a University Hospital (Sample of ESOGU HARH)

Öz

The attitude towards healthy eating plays a significant role in improving individuals' health. Food literacy is a critical skill in developing healthy eating attitudes and habits. This study aimed to examine the healthy eating attitudes and food literacy levels of patients who applied to a university hospital. The research is a cross-sectional study conducted between September 1 and October 31, 2023, at Eskisehir Osmangazi University Health, Application and Research Hospital (ESOGU HARH), involving patients who applied to the hospital during this period. The study group consisted of 466 patients. The participants' attitudes towards healthy eating were assessed using “The Attitude Scale for Healthy Nutrition (ASHN)”, and their food literacy levels were evaluated using "The Self Perceived Food Literacy Scale" (SPFL). For the analyses, the Anderson-Darling test, Kruskal-Wallis, Mann-Whitney U, Spearman Correlation, and multivariate linear regression were used. A p-value of <0.05 was considered statistically significant. The ASHN scores of the study group ranged from 41.0 to 102.0, with a mean of 70.7 ± 7.11 (median: 69.0), while the SPFL scores ranged from 53.0 to 114.0, with a mean of 90.97 ± 9.27 (median: 92.0). Further analysis revealed that being female, perceiving one’s general health as good, eating healthily, having dieted at any point, exercising regularly, following a three-meal-one-snack pattern, avoiding packaged snacks, and reading food labels were associated with a more positive attitude toward healthy eating. Additionally, a positive correlation was found between food literacy and healthy eating attitudes (r = 0.38, p < 0.001). Healthy eating attitude is linked to the 3+1 meal pattern, label reading, dieting, and avoiding packaged foods. Policy and economic support are recommended.

Anahtar Kelimeler

Nutrition Surveys , attitude , nutrients , literacy

Kaynakça

• 1. Baysal, A. Beslenme. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi, Baskı:9, ss:9-18. 2012.
• 2. Özenoğlu, A. Sağlıklı Beslenme İlkeleri. Beslenmenin Esasları ve Sağlığın Korunmasında Beslenme (İçinde). Özenoğlu, A. (Ed). Ankara: Hatiboğlu Yayınları, Baskı:1, ss:45-51. 2016.
• 3. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Beslenme Rehberi-Tüber 2015, T.C. Sağlık Bakanlığı, Yayın No: 1031, Ankara. 2016.
• 4. Albarracín, D., Chan, M., & Jiang, D. (2018). Attitudes and attitude change. The Oxford Handbook of Personality and Social Psychology.
• 5. Fava, G., Cosci, F., Sonino, N., & Guidi, J. (2022). Understanding health attitudes and behavior. The American Journal of Medicine,
• 6. Wang, Y., Wang, L., Cui, X., Fang, Y., Chen, Q., Wang, Y., & Qiang, Y. (2015). Eating on impulse: Implicit attitudes, self-regulatory resources, and trait self-control as determinants of food consumption. Eating Behaviors, 19, 144–149.
• 7. Demirci, Z. A.,& Çelik, B. Gıda Okuryazarlığı ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişki. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 104-110. 2022.
• 8. Karaağaç, G.,& Çakır, E. Spor salonlarına giden bireylerin sağlıklı beslenme tutumları ve sosyal görünüş kaygı düzeylerinin belirlenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 23(3), 167-177. 2020.
• 9. Demir, G. T.,& Cicioğlu, H. İ. Sağlıklı beslenmeye ilişkin tutum ölçeği (SBİTÖ): Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 4(2), 256-274. 2019.
• 10. Yılmaz, E.,& Özkan, S. Üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının incelenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2(6), 87-104. 2007.
• 11. Özenoğlu, A., Gün, B., Karadeniz, B., Koç, F., Bilgin, V., Bembeyaz, Z., & Saha, B. S. Yetişkinlerde beslenme okuryazarlığının sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumlar ve beden kütle indeksi ile ilişkisi. Life Sciences, 16(1), 1-18. 2021. 12. Sonkaya, Z. İ., Balcı, E., & Ayar, A. Üniversite öğrencilerinin gıda okuryazarlığı ve gıda güvenliği konusunda bilgi, tutum ve davranışları “Amasya Üniversitesi Sabuncuoğlu Şerefeddin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu örneği”. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 75(1), 53-64. 2018.
• 13. Özenoğlu, A., Çevik, E., Çolak, H., Altıntaş, T., & Alakuş, K. (2021). Changes in nutrition and lifestyle habits during the COVID-19 pandemic in Turkey and the effects of healthy eating attitudes. Mediterranean Journal of Nutrition and Metabolism, 14(3), 325–341.
• 14. Özdenk, D. G. Geç dönem adolesanların gıda ve beslenme okuryazarlığı düzeylerini saptamaya yönelik yeni bir ölçek geliştirme: Gıda ve beslenme okuryazarlığı ölçeği-geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi, 2021.
• 15. Selçuk, K. T., Çevik, C., Baydur, H., &Meseri, R. Validity and reliability of the Turkish version of the self-perceived food literacy scale. Prog. Nutr., 22, 671-677. 2020.
• 16. Doğru, B. V.,Utli, H., & Karaman, E. Kardiyovasküler hastalık risk farkındalığı değerlendirme ölçeği: Türkçe versiyonun psikometrik özellikleri. Turk J Cardiovasc Nurs, 12(27), 18-25. 2021.
• 17. Pekşen, Y. Sigara içiminin nedenleri, epidemiyolojisi, pasif içicilik. Sigaranın Sağlığa Etkileri ve Bırakma Yöntemleri. Samsun: Logos Yayıncılık, 29-53. 1995.
• 18. Blundell, J., Dulloo, A., Salvador, J., & Frühbeck, G. (2014). Beyond BMI - Phenotyping the Obesities. Obesity Facts, 7, 322-328.
• 19. Arslan, M. T. Bursa ili 36 nolu Ertuğrul Eğitim Aile Sağlığı Merkezine başvuran yetişkin kişilerde ilaç alerjisi sıklığı ve ilaç alerjisi hakkındaki bilgi ve tutumları Master's thesis. Bursa: Bursa Uludag University, Turkey 2021.
• 20. Çelik, Ö. M.,& Duran, S. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde obezite ile ilgili önyargının ve sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumun değerlendirilmesi. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 16(4), 690-698. 2022.
• 21. Gökçe, D.,& Yeşil, E. Lise öğrencilerinin sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumlarıyla e-sağlık okuryazarlığı düzeyleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Abant Sağlık Bilimleri ve Teknolojileri Dergisi, 3(1), 17-27. 2023.
• 22. Rakıcıoğlu, N., Dikmen, D., & Özpay, E. Sigara içen ve içmeyen 19-24 yaş arası bireylerin taze sebze-meyve tüketim tercihleri ile beslenme durumlarının değerlendirilmesi. 2003.
• 23. Kaya, İ., Şentürk, A., Ustalar, A., Kaya, K., Bilgen, H., & Uslular, A. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sağlıklı beslenmeye yönelik tutumlarının araştırılması. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi. 2022.
• 24. Xu, X.,Chen, C., Abdullah, A. S., Liu, L., Sharma, M., Li, Y., &Zhao, Y. Smoking related attitudes, motives, and behaviors of male secondary school students in an urban setting of China. Springer plus, 5, 1-9. 2016.
• 25. Bıçakcı, H. S. Bir üniversite hastanesi sağlık personelinin COVID-19 pandemisi sürecinde sağlık algısı ve beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi. 2022.
• 26. Michou, M.,Panagiotakos, D. B., Lionis, C., &Costarelli, V. Socioeconomic inequalities in relation to health and nutrition literacy in Greece. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 70(8), 1007-1013. 2019.
• 27. Ayer, Ç. Çivril yöresindeki adolesanlarda beslenme okuryazarlığının mevcut durumu ve etkileyen faktörler Master's thesis. Denizli:Pamukkale Üniversite, Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2018.
• 28. Taylor, M. K.,Sullivan, D. K., Ellerbeck, E. F., Gajewski, B. J., &Gibbs, H. D. Nutrition literacy predicts adherence to healthy/unhealthy diet patterns in adults with a nutrition-related chronic condition. Public Health Nutrition, 22(12), 2157-. 2019.
• 29. Çiğdem, A. Pamukkale Üniversitesi öğrencilerinde beslenme okuryazarlığı düzeyleri, etkileyen faktörler ve sağlıklı beslenme tutumu ile ilişkisi. 2023.
• 30. Boslooper-Meulenbelt, K.,Boonstra, M. D., Van Vliet, I. M., Gomes-Neto, A. W., Osté, M. C., Poelman, M. P., ... &Navis, G. J. Foodliteracy is associated with adherence to a Mediterranean-style diet in kidney transplant recipients. Journal of Re. 2021.
• 31. Karagoz, S., Kocaer, H. O., & Unveren, A. Düzenli egzersiz yapan 60 yaş ve üzeri bireylerin sağlıklı beslenmeye ilişkin tutumları ve bilişsel esneklik durumlarının yaşam doyumu üzerine etkisi. Journal of ROL Sport Sciences, 4(1), 208-228. 2023.
• 32. Akıl, M.,& Gürbüz, Ü. Atletizm atma branşlarıyla uğraşan sporcuların beslenme bilgi düzeylerinin incelenmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 2010.
• 33. Kızgın, Y.,& Tuncer, B. Türk gıda kodeksine göre gıda etiketi okuryazarlığının belirlenmesi: Genç tüketiciler üzerinde bir araştırma. Business & Management Studies: An International Journal, 8(2), 1849-1865. 2020.
• 34. Drichoutis, A. C.,Lazaridis, P., &NaygaJr, R. M. Consumers' use of nutritional labels: a review of research studies and issues. Academy of Marketing Science Review, 2006, 1.
• 35. Miller, L. M. S.,&Cassady, D. L. The effects of nutrition knowledge on food label use. A review of the literature. Appetite, 92, 207-216. 2015.
• 36.Aşıcı, M. Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26. 2009.
• 37. Lee, Y., Kim, T., &Jung, H. The relationships between food literacy, health promotion literacy and healthy eating habits among young adults in South Korea. Foods, 11(16), 2467. 2022.
• 38. Tekgül, N., Pekcan, G., &Tekgül, N. Üniversitede okuyan beslenme eğitimi alan ve almayan 18-22 yaş arası kız öğrencilerin beslenme ve sağlık durumları. Beslenme ve Diyet Dergisi, 21(1), 41-52. 1992.