Kanser Taramalarına İlişkin Sağlık İnancı ve Sağlık Sistemlerine Güvensizliğin Sağlık Hizmeti Talep Erteleme Davranışı Üzerindeki Etkisi: Kesitsel Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 143 - 149, 16.06.2024

Sait Söyler

https://doi.org/10.26453/otjhs.1413622

Öz

Amaç: Bu araştırmada, kanser taramalarına ilişkin sağlık inancı ve sağlık sistemine güvensizliğin, sağlık hizmeti talep erteleme davranışı ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot: Araştırmaya 1040 katılımcı dahil edilmiştir. Veri toplamak için Champion’un Sağlık İnanç Modeli Ölçeği, Sağlık Sistemlerine Güvensizlik Ölçeği ve Sağlık Hizmeti Talep Erteleme Davranışı Ölçeği ile genel bilgi formu kullanılmıştır. Veri analizinde tanımlayıcı istatistikler, farklılık analizleri, korelasyon ve regresyon analizi kullanılmıştır.
Bulgular: Algılanan duyarlılık, algılanan ciddiyet, algılanan bariyerler, öz yeterlilik ve sağlık sistemine güvensizlik ile sağlık hizmeti talep erteleme davranışı arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif yönlü bir ilişki mevcutken; algılanan faydalar ile sağlık hizmeti talep erteleme davranışı arasında istatistiksel olarak anlamlı, negatif yönlü bir ilişki mevcuttur (p<0,05). Eğitim düzeyine göre kaçınma alt boyutu dışında farklılık göstermektedir (p<0,05). Bekar bireyler tüm alt boyutlar ve genel ölçek açısından daha yüksek erteleme eğilimine sahiptir (p<0,05). Özel ya da tamamlayıcı sağlık sigortası olmayanların ise kaçınma eğilimi daha yüksektir (p<0,05).
Sonuç: Çabaların çoğunlukla kanser taramalarına katılma noktasında algılanan bariyerlerin azaltılması ve sağlık sistemine duyulan güvenin artırılmasına yoğunlaştırılması, talep erteleme davranışının azaltılmasını sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Kanser taramaları, sağlık erteleme, sağlık inanç modeli, sağlık sistemlerine güvensizlik

The Effects of Health Beliefs on Cancer Screening and Distrust in Health Systems on Healthcare Demand Procrastination: A Cross-Sectional Study

Öz

Objective: This study aimed to examine the relationship between health beliefs about cancer screening (HBCS) and distrust in the health system (DHS) with healthcare demand procrastination behavior (HDPB).
Materials and Methods: A total of 1040 participants were included in the study. Champion's Health Belief Model Scale, Distrust in Health Systems Scale, Health Service Demand Procrastination Behavior Scale, and general information form were used to collect data. Descriptive statistics, difference analysis, correlation, and regression analysis were used in data analysis.
Results: There was a positive relationship between perceived susceptibility, perceived seriousness, perceived barriers, self-efficacy, and DHS and HDPB, while there was a negative relationship between perceived benefits and HDPB (p<0.05). There was a difference according to education level except for the avoidance sub-dimension (p<0.05). Single individuals had higher procrastination tendencies in all sub-dimensions and the general scale (p<0.05). Avoidance tendency was higher in individuals without private or complementary health insurance (p<0.05).
Conclusions: Focusing efforts on reducing perceived barriers to participating in cancer screenings and increasing trust in the health system may reduce HDPB.

Anahtar Kelimeler

Cancer screening, distrust in health systems, health belief model, healthcare procrastination

Kaynakça

• Torre LA, Bray F, Siegel RL, Ferlay J, Lortet‐Tieulent J, Jemal A. Global cancer statistics, 2012. CA Cancer J Clin. 2015;65(2):87-108. doi:10.3322/caac.21262
• Bray F, Ferlay J, Soerjomataram I, Siegel RL, Torre LA, Jemal A. Global cancer statistics 2018: globocan estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin. 2018;68(6):394-424. doi:10.3322/caac.21492
• World Health Organization. Cancer 2022. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer. Accessed October 22, 2023.
• Torre LA, Siegel RL, Ward EM, Jemal A. Global cancer incidence and mortality rates and trends–an update. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2016;25(1):16−27. doi:10.1158/1055-9965.EPI-15-0578
• Keser Şahin HH, Aslan O, Şahin M. Evaluation of cancer-related deaths in Turkey between 2009-2018: an epidemiological study. Journal of Surgery and Medicine. 2020;4(8):674-677. doi:10.28982/josam.779292
• World Health Organization. Cancer- screening and early detection 2010. https://www.who.int/europe/news-room/fact-sheets/item/cancer-screening-and-early-detection-of-cancer. Accessed October 22, 2023.
• Abraham C, Sheeran P. The health belief model. In: Conner M, Norman P, eds.Predicting and Changing Health Behavior, Research and Practice with Social Cognition Models. 3rd ed. Berkshire, Open University Press; 2015:30-69.
• Ampofo AG, Adumatta AD, Owusu E, Awuviry-Newton K. A cross-sectional study of barriers to cervical cancer screening uptake in ghana: an application of the health belief model. PloS One. 2020;15(4):e0231459. doi:10.1371/journal.pone.0231459
• Lau J, Lim TZ, Wong GJ, Tan KK. The health belief model and colorectal cancer screening in the general population: a systematic review. Preventive Medicine Reports. 2020;20(101223):1-15. doi:10.1016/j.pmedr.2020.101223
• Demirbaş N, Onmaz M. Sağlık inanç modeli ile erkeklerin prostat kanseri taramalarına ilişkin inanç ve algı düzeyleri ile etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi. 2021;25(4):137-144. doi:10.54308/tahd.2021.52714
• Katapodi MC, Pierce PF, Facione NC. Distrust, predisposition to use health services and breast cancer screening: results from a multicultural community-based survey. Int J Nurs Stud. 2010;47(8):975-983. doi:10.1016/j.ijnurstu.2009
• Blanchard J, Lurie N. Respect: patient reports of disrespect in the healthcare setting and its impact on care. J Fam Pract. 2004;53(9):721-731.
• Söyler S, Uyar S, Kıraç R, Yılmaz G, Çiftçi-Kıraç F. Healthcare demand procrastination scale: development and validation study. Journal of Basic and Clinical Health Sciences. 2022;6(2):617-626. doi:10.30621/jbachs.1068530
• Barnes RJ. Beliefs and practicies of active duty air force males related to testicular cancer and testicular self-examination. University of Health Sciences, Uniformed Services, Master Thesis. Washington, USA, 2000.
• Pınar G, Öksüz E, Beder A, Elbaş NÖ. Testis kanseri taramalarında champion’un sağlık inanç modeli ölçeğinin türkçe uyarlamasının güvenirlik ve geçerliliği. Tıp Araştırmaları Dergisi. 2011;9(2):89-96.
• Rose A, Peters N, Shea JA, Armstrong K. Development and testing of the health care system distrust scale. J Gen Intern Med. 2004;19(1):57-63.
• Yeşildal M, Erişen M, Kıraç R. Sağlık sistemlerine güvensizlik: bir geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi. 2020;6(2):251-259.
• Gürbüz S, Şahin F. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.
• Fisher JD, Fisher WA. Handbook of HIV Prevention. New York: Kluwer Academic/Plenum Press, 2000.
• Witte K, Meyer G, Martell D. Effective Health Risk Messages: A Step-By-Step Guide. Thousand Oaks: SAGE Publications, 2001.
• Pak N, Eliş Yıldız S. Kars/sarıkamış ilçesinde yaşayan kadınların kendi kendine meme muayenesi hakkındaki sağlık inançlarının incelenmesi. Ebelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;3(3):151-157.
• Williamson TM, Rouleau CR, Aggarwal SG, Arena R, Campbell TS. Bridging the intention-behavior gap for cardiac rehabilitation participation: the role of perceived barriers. Disabil Rehabil. 2020;42(9):1284-1291. doi:10.1080/09638288.2018.1524519
• Wilson CJ, Deane FP, Marshall KL, Dalley A. Reducing adolescents’ perceived barriers to treatment and increasing help-seeking intentions: effects of classroom presentations by general practitioners. Journal of Youth and Adolescence. 2008;37:1257-1269. doi:10.1007/s10964-007-9225-z
• Donadiki EM, Jiménez-García R, Hernández-Barrera V, et al. Health belief model applied to non-compliance with hpv vaccine among female university students. Public Health. 2014;128(3):268-273. doi:10.1016/j.puhe.2013.12.004
• Al‐Metwali BZ, Al‐Jumaili AA, Al‐Alag ZA, Sorofman B. Exploring the acceptance of covid‐19 vaccine among healthcare workers and general population using health belief model. J Eval Clin Pract. 2021;27(5):1112-1122. doi:10.1111/jep.13581
• Ertong G. Niklas luhmann’ın sosyal sistemler kuramı ve güven tartışmaları bağlamında sağlık sistemi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2011;2(2):3-26.
• Soyler S, Cavmak S, Cavmak D. The impact of health anxiety and distrust in the healthcare system on cyberchondria: a cross-sectional study. British Journal of Healthcare Management. 2023;29(2):1-8. doi:10.12968/bjhc.2021.0127