Türkiye’de Hemodiyaliz Hastalarında Kaşıntı Semptomu ile İlişkili Yapılan Hemşirelik Lisansüstü Tezlerinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 261 - 269, 05.04.2025

Özlem Özdemir , Gülcan Meşhur

Öz

Amaç: Bu çalışmada Türkiye’de hemodiyaliz hastalarında kaşıntı semptomu ile ilişkili yapılmış hemşirelik lisansüstü tezlerin incelenmesi amaçlandı.
Yöntem: Yüksek Öğrenim Kurumu Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanında Ocak 2000-Eylül 2023 yılları arasında yapılmış tezler araştırmacılar tarafından tarandı. Anahtar kelime olarak “diyaliz ve kaşıntı”, “hemodiyaliz ve kaşıntı”, “diyaliz ve pruritus” ile “hemodiyaliz ve pruritus” sözcükleri kullanıldı. Tarama sonucunda 26 teze ulaşıldı. Çalışmada araştırmanın dahil olma kriterlerine uyan 11 tezin verilerine ulaşılarak incelendi. Veriler frekans ve yüzde hesaplamaları ile analiz edildi.
Bulgular: Tezlerin %54.5’i (n=6) yüksek lisans tezi, %45.4’ü (n=5) randomize kontrollü tasarlanmış deneysel çalışma idi. İncelenen tezlerde hemodiyaliz tedavisi alan hastaların yarısından fazlasının (%51.5) orta şiddette üremik kaşıntısı vardı. Kaşıntı için hemodiyaliz tedavisi alan hastaların %42.4’ünün ilaç tedavisi, %19.2’sinin geleneksel yöntem kullandığı belirlendi. Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda aromaterapi uygulamasının, kaval ile sunulan canlı müzik terapisinin, akupresür uygulamasının, Sağlık İnanç Modeli’ne dayalı eğitimin ve reiki uygulamasının kaşıntı semptomunu azaltmada etkili olduğunun bildirildiği görüldü.
Sonuç: Kaşıntının hemodiyaliz hastalarının yaşam ve uyku kalitesini azalttığı, konforlarını olumsuz etkilediği belirlendi. Yapılan tez çalışmalarında hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda kaşıntı semptom yönetiminde farklı pek çok yöntemin etkinliğinin araştırıldığı ancak her bir yönteme ilişkin araştırmaların sayısının sınırlı olduğu görüldü. Konuyla ilgili kanıt düzeyi yüksek çalışmalara gereksinim olduğu, yapılacak çalışmalarla hemşirelik alanına katkı sağlanacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hemodiyaliz, kaşıntı, tez, hemşirelik

Examination of Nursing Postgraduate Theses Related to Itching Symptoms in Hemodialysis Patients in Turkey

Öz

Objective: This study aimed to examine nursing postgraduate theses related to itching symptoms in hemodialysis patients in Turkey.
Methods: Theses published between January 2000 and September 2023 in the Council of Higher Education National Thesis Center were scanned by the researchers. The keywords used for scanning were “dialysis and itching”, “hemodialysis and itching”, “dialysis and pruritus” and “hemodialysis and pruritus”. Twenty-six theses were found in the screening. The data from eleven theses were examined. Data were analyzed with frequency and percentage calculations.
Results: It was determined that 54.5% (n=6) of the theses were graduate theses, 45.4% (n=5) were randomized controlled experimental studies. In the theses examined, more than half of the patients receiving hemodialysis treatment (%51.5) had moderate uremic pruritus. It was determined that 42.4% of the hemodialysis patients used medication for pruritus, and 19.2% used traditional methods. It has been observed that aromatherapy applications, live music therapy performed with kaval, acupressure applications, education based on the health belief model, and reiki applications are effective in reducing pruritus symptoms in hemodialysis patients.
Conclusion: Itching reduces the quality of life and sleep and negatively affects their comfort. It was seen that the effectiveness of many different methods in itching symptom management in patients receiving hemodialysis treatment was investigated. Still the number of studies on each method was limited. It is thought that there is a need for studies with a high level of evidence on the subject, and the studies to be carried out will contribute to the field of nursing.

Anahtar Kelimeler

Hemodialysis, pruritus, thesis, hemşirelik

Kaynakça

• Altınok Ersoy N, Akyar İ. (2019). Multidimensional pruritus assessment in hemodialysis patients. BMC Nephrology, 20,1-7. https://doi.org/10.1186/s12882-019-1234-0
• Alkhafaji MS, Al-Mayahi AM. (2023). Effectiveness of an educational program on hemodialysis patients’ knowledge about uremic pruritus. Pakistan Heart Journal, 56(2), 397-406.
• Altınok Ersoy N. (2022). Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda sanal gerçeklik oyun uygulaması ve otojenik gevşemenin kaşıntı, anksiyete ve dermatolojik yaşam kalitesi üzerine etkisinin belirlenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi.
• Aybek N. (2020). Hemodiyaliz tedavisi uygulanan bireylerde kaşıntının uyku kalitesi üzerine etkisi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Aydın A. (2018). Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda müzik terapinin ağrı, yorgunluk, anksiyete ve kaşıntı semptomları üzerine etkisi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Babadağ K. (2022). Sağlık İnanç Modeli doğrultusunda verilen eğitimin hemodiyaliz hastalarında kaşıntı semptomu yönetimine ve yaşam kalitesine etkisi. İzmir: Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi.
• Başer Akın E. (2022). Hemodiyaliz hastalarında reiki uygulamasının ağrı, yorgunluk ve kaşıntı üzerine etkisinin incelenmesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi.
• Burrai F, Micheluzzi V, Zito MP, Pietro G, Sisti D. (2014). Effects of live saxophone music on physiological parameters, pain, mood and itching levels in patients undergoing haemodialysis. Journal of Renal Care, 40(4), 249-256. https://doi.org/10.1111/jorc.12078
• Burrai F, Lupi R, Luppi M, Micheluzzi V, Donati G, Lamanna G, et al. (2019). Effects of listening to live singing in patients undergoing hemodialysis: A randomized controlled crossover study. Biological Research For Nursing, 21(1), 30-38. https://doi.org/ 10.1177/1099800418802638
• Cürcani M. (2012). Hemodiyaliz hastalarına uygulanan aromaterapinin kaşıntı üzerine etkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi.
• Cürcani M, Tan M. (2014). The effect of aromatherapy on haemodialysis patients’ pruritus. Journal of Clinical Nursing, 23, 3356-3365. https://doi.org/ 10.1111/jocn.12579
• Çalışkan T. (2018). Hemodiyaliz tedavisi alan ve almayan üremik hastalarda kaşıntı konforu etkiler mi?. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Çelikbilek F. (2016). Hemodiyaliz hastalarının üremik kaşıntı ile baş edebilmek için kullandıkları geleneksel yöntemlerin belirlenmesi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Daraghmeh M, Badran M, Janajreh A, Hassan M, Taha AA, Koni AA, et al. (2022). Prevalence of pruritus associated with hemodialysis and its association with sleep quality among hemodialysis patients: a multicenter study. BMC Nephrology, 23(1), 213. https://doi.org/10.1186/s12882-022-02838-z
• Esteve-Simó V, Perez-Morales R, Buades-Fuster JM, Arenas Jimenez MD, Areste-Fosalba N, Alcalde Bezhold G, et al. (2023). Chronic kidney disease–associated pruritus and quality of life: Learning from our patients. Journal of Clinical Medicine, 12(13), 4505. https://doi.org/10.3390/jcm12134505
• Hu X, Sang Y, Yang M, Chen X, Tang W. (2018). Prevalence of chronic kidney disease-associated pruritus among adult dialysis patients: A meta-analysis of cross-sectional studies. Medicine (Baltimore). 97(21), e10633. https://doi.org/10.1097 /MD.0000000000010633
• Kang M, Kim YK. (2017). Effects of acupressure on pruritus and sleep in patients on hemodialysis. Journal of Korean Academy of Fundamentals of Nursing, 24(1), 9-17. https://doi.org/10.7739/jkafn.2017.24.1.9
• Karjalian F, Momennasab M, Yoosefinejad AK, Jahromi SE. (2020). The effect of acupressure on the severity of pruritus and laboratory parameters in patients undergoing hemodialysis: a randomized clinical trial. Journal Of Acupuncture And Meridian Studies, 13(4), 117-123. https://doi.org/10.1016/j.jams.2020.05.002
• Kılıç Akça N. (2011). Hemodiyaliz tedavisi alan hastalara uygulanan akupresin kaşıntı durumuna etkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi.
• Kimata N, Fuller DS, Saito A, Akizawa T, Fukuhara S, Pisoni RL, et al. (2014). Pruritus in hemodialysis patients:Results from the Japanese Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (JDOPPS). Hemodialysis International, 18(3), 657–667. https://doi.org/10.1111 /hdi.12158
• Ko MJ, Tsai WC, Peng YS, Hsu SP, Pai MF, Yang JY, et al. (2021). Altered monocytic phenotypes are associated with uraemic pruritus in patients receiving haemodialysis. Acta Dermato-Venereologica,101(6), adv00479. https://doi.org/10.2340/00015555-3841
• Mahmoud N, Hassan S, AbdELhamed, S, Salah, R. (2022). The Efficacy of Implementing nursing guidelines on chronic pruritus among elderly patients. Assiut Scientific Nursing Journal, 10(31), 240-250. https://doi.org/10.21608/asnj.2022.139222.1382
• Osakwe N, Hashmi MF. (2023). Uremic pruritus evaluation and treatment. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing.
• Oturmaz H. (2019). Hemodiyaliz hastalarında müzik eşliğinde uygulanan Benson gevşeme tekniğinin yorgunluk, kaşıntı, anksiyete ve depresyona etkisi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi.
• Ozdemir O, Unsar S. (2024). The effect of education given to hemodialysis patients based on the Roy Adaptation Model on fluid management, symptom control, and quality of life. Nursing and Health Science, 26(2), e13118. https://doi.org/10.111/nhs. 13118
• Özkaraman A, Kazak A. (2020). Üremik pruritus ve hemşirelik yönetimi. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(3), 408-412. https://doi.org/10.34087/cbusbed.695705
• Pereira M, Stander S (2017). Assenssment of severity and burden of pruritus. Allergology international, 66(1):3-7. https://doi.org/10.1016/j.alit.2016.08.009
• Pisoni RL, Wikstrom B, Elder SJ, Akizawa T, Asano Y, Keen ML, et al. (2006). Pruritus in haemodialysis patients: International results from the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Nephrology Dialysis Transplantation, 21(12), 3495–3505. https://doi.org/10.1093/ndt/gfl461
• Rehman IU, Lai PSM, Kun LS, Lee LH, Chan KG, Khan TM, et al. (2020). Chronic kidney disease‐associated pruritus and quality of life in Malaysian patients undergoing hemodialysis. Therapeutic Apheresis And Dialysis, 24(1), 17-25. https://doi.org/10.1111/1744-9987.12862
• Rehman IU, Chohan, TA, Bukhsh A, Khan TM. (2019). Impact of pruritus on sleep quality of hemodialysis patients: a systematic review and meta-analysis. Medicina, 55(10), 699. https://doi.org/10.3390/ medicina55100699.
• Ro YJ, Ha HC, Kim CG, Yeom HA. (2002). The effects of aromatherapy on pruritus in patients undergoing hemodialysis. Dermatology Nursing, 14(4), 231-239.
• Santos-Alonso C, Maldonado Martín M, Sánchez Villanueva R, Álvarez García L, Vaca Gallardo MA, Bajo Rubio MA, et al. (2022). Prurito en pacientes en diálisis. Revisión de la literatura y nuevas perspectivas. Nefrologia, 42,15–21.
• Satti MZ, Arshad D, Javed H, Shahroz A, Tahir Z, Ahmed MMH, et al. (2019). Uremic pruritus: prevalence and impact on quality of life and depressive symptoms in hemodialysis patients. Cureus, 11(7), e5178. https://doi.org/10.7759/cureus.5178
• Shahgholian N, Dehghan M, Mortazavi M, Gholami F, Valiani M. (2010). Effect of aromatherapy on pruritus relief in hemodialysis patients. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research, 15(4), 240-244.
• Sukul, N, Karaboyas A, Csomor PA, Schaufler T, Wen W, Menzaghi F, et al. (2021). Self-reported pruritus and clinical, dialysis-related, and patient-reported outcomes in hemodialysis patients. Kidney Medicine, 3(1), 42–53. https://doi.org/10.1016/j.xkme.2020.08. 011
• Şahan S, Güler S. (2023). The effect of acupressure on uremic pruritus in hemodialysis patients: A Meta-Analysis Study. Artuklu International Journal of Health Sciences, 3(2), 229-236. https://doi.org/ 10.58252/artukluder.1230723
• Tekin Gül D. (2021). Hemodiyaliz tedavisi alan üremik kaşıntılı hastalarda dermatolojik ve genel yaşam kalitesi. Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi.
• Wang R, Tang C, Chen X, Zhu C, Feng W, Li P, et al. (2016). Poor sleep and reduced quality of life were associated with symptom distress in patients receiving maintenance hemodialysis. Health And Quality of Life Outcomes, 14(1), 125.
• Weng CH, Hu CC, Yen TH, Hsu CW, Huang WH. (2023). Assessing cross-sectional association of uremic pruritus with serum heavy metal levels: A Single-Center Study. Diagnostics, 13(23), 3565. https://doi.org/10.3390/diagnostics13233565
• Zhang H, Yang Y, Cui J, Zhang Y. (2012). Gaining a comprehensive understanding of pruritus. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology, 78, 532–44.