Yaygın gelisimsel bozukluk tanılı cocukların anne-babalarının yas tepkilerinin, evlilik uyumlarının ve sosyal destek algılarının incelenmesi

Yıl 2012, Cilt: 13 Sayı: 02, 69 - 89, 01.03.2012

Deniz Karpat Alev Girli

https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000171

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Yaygın Gelişimsel Bozukluk Tanılı Çocukların Anne-Babalarının Yas Tepkilerinin, Evlilik Uyumlarının ve Sosyal Destek Algılarının İncelenmesi

Öz

Bu çalışma, yaygın gelişimsel bozukluk tanılı çocukların anne babalarının bu tanı nedeniyle yaşadıkları yas
sürecini, evlilik uyumlarını ve algıladıkları sosyal desteği etkileyen faktörleri incelemek amacıyla
gerçekleştirilmiştir. Veriler, 3-18 yaş aralığında yaygın gelişimsel bozukluk (YGB) tanılı çocuğu olan gönüllü
103 anne-babaya uygulanan Hogan Yas Tepkileri Tarama Listesi, Çiftler Uyum Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan
Sosyal Destek Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılarak toplanmıştır.
Yaş, evlilik uyumu ve algılanan sosyal desteğin çeşitli demografik değişkenler açısından farklılaştığı
bulunmuştur. YGB tanılı çocukların anne-babalarında yasın olumsuz yanını yordayan değişkenlerin annebabaların
cinsiyet ve eğitim düzeyi, evlilik süresi, özel insan kategorisinden algılanan sosyal destek, arkadaş
kategorisinden algılanan sosyal destek ve çift bağlılığı olduğu görülmüştür. Yasın olumlu yanını yordayan
değişkenlerin ise anne-babanın cinsiyeti ve eğitim düzeyi, tanıdan sonra geçen süre ve çift uyumu olduğu
belirlenmiştir. Sonuçlar ilgili alanyazın verileri ışığında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yaygın gelişimsel bozukluk, anne-baba, yas süreçleri/tepkileri, evlilik uyumu, algılanan sosyal destek

Kaynakça

• Akçakın, M., & Erden, G.(2001). Otizm tanısı konmuş çocukların anne ve babalarındaki ruhsal belirtiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi,8(1), 2-10.
• Akkök, F. (1997). Bayan perşembeler. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş.
• Akkök, F. (2003). Farklı özelliğe sahip olan çocuk aileleri ve ailelerle yapılan çalışmalar. (ed. A. Ataman) Özel Eğitime Giriş içinde Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık.
• Akkök, F. (2005). Yaşamın diğer bir penceresi otistik özelliklere sahip çocuk babaları ve duyguları. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Bıçak, N. (2009). Otizmli çocukların annelerinin yaşadıklarının belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Bolman, W. (2006). The autistic family life cycle: Family stress and divorce. asa.confex.com/asa/2006/ techprogram/s1940.htm. (Erişim:14 Temmuz 2010).
• Breslau, N., & Davis, G.C. (1986). Chronic stress and major depression. Arc. Gen. Psychiatry, 43, 309-314.
• Bristol, M. M., Gallagher, J. J., & Schopler, E. (1988). Mothers and fathers of young developmentally disabled and nondisabled boys: adaptation and spousal support. Developmental Psychology, 24(3), 441–451.
• Cameron S., Dodson L., & Day D. (1991) Stress in parents of developmentally delayed and non-delayed preschool children. Canada’s Mental Health 39, 13 – 17.
• Castle, J. L. (1998). Parental feelings and grief experience: Having a child diagnosed with autism or other pervasive developmental disorder. Unpublished master’s thesis, California State University.
• Copley, M. F., & Bodensteiner, J. B. (1987). Chronic sorrow in families of disabled children. Journal of Child Neurology, 2, 67-70.
• Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
• Çam, O.& Özkan, Ö. (2009). Otistik çocuk sahibi ailelerin yaşam kalitelerinin incelenmesi. ÖZ-VERİ Dergisi, 6(2),
• Çelimli, Ş. (2009). A comparative study of family functioning processes of families with a child with autism in Turkey and in The United States. Yayınlanmamış doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Dunn, M. E., Burbine, T., Bowers, C.A., & Tantleff-Dunn, S. (2001). Moderators of stress in parents of children with autism. Community Mental Health Journal, 37(1), 39-52.
• Duygun, T. 2001. Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
• Eker, D., Arkar, H., & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1),17-25.
• Er, M. (2006). Çocuk, hastalık, anne-babalar ve kardeşler. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49,155-168.
• Ferguson, P. (2001). Mapping the family: disability studies and the exploration of parental response to disabilities. In G. Albrecht, K. Seelman, & M. Bury (Eds.), Handbook of disability studies (pp. 373-395). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Fışıloğlu, H., & Demir, A. (2000). Applicability of the dyadic adjustment scale for measurement of marital quality with Turkish couples. European Journal of Psychological Assessment, 16(3), 214–218.
• Fisman, S.N., Wolf, L.J., Noh, S., & Speechley, M. (1989). Brief report: psychological effects of parenting stress on parents of autistic children. Journal of Autism and Developmental Disorders, 19, 157-166.
• Floyd, F. J., & Zmich, D. E. (1991). Marriage and the parenting partnership: Perceptions and interactions of parents with mentally retarded and typically developing children. Child Development, 62(6), 1434-1448.
• Fortier, L., & Wanlass R. (1984). Family crisis following the diagnosis of a handicapped child. Family Relations, 33, 13-24.
• Gamino, L. A., Sewell, K. W., & Easterling, L. W. (2000). Scott and White grief study-phase 2: Toward an adaptive model of grief. Death Studies, 23, 633-660.
• Girli, A. (2004). Otistik çocuklar ve aileleri, aile eğitim programları: Kuramsal Yaklaşımlar ve Uygulamalar. İzmir: Işık Özel Eğitim Yayınları.
• Glidden, E. M., Kiphart, M. J., Willoughby, J. C., & Bush, B. (1993). Family functioning when rearing children with developmental disabilities. In A. P. Turnbull, J. M. Patterson, J. M., Behr, S. K., Murphy, D. L., Marquis, J. G., and Blue-Banning, M. J. (Eds.), Cognitive coping, families, and disability: Participatory research in action (pp. 183-194). Baltimore: Brookes.
• Görgü, E. (2005). 3-7 yaş arası otistik çocuğa sahip olan annelerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile depresyon düzeyleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Gündoğdu, F. B. (1995). Otistik ve normal çocuğu olan ana-babaların evlilik uyumlarını algılamaları ve bazı değişkenler bakımından karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Hastings, R., Kovshoff, H., Brown, T., Ward, N., Espinosa, F., & Remington, B. (2005) Coping strategies in mothers and fathers of preschool and school-age children with autism. Autism, 9(4), 377-391. .
• Hadadian, A. (1994). Stress and social support in fathers and mothers of young children with and without disabilities. Early Education and Development. 5(3), 226-235.
• Hogan, N. S., Greenfield, D. B., & Schmidt, L. A. (2001). Development and validation of the Hogan Grief Reaction Checklist. Death Studies, 25, 1-32.
• Hutton, A. M., & Caron, S. L. (2005). Experiences of families with children with autism in rural New England. Focus On Autism and Other Developmental Disabilities, 20(3), 180–189.
• Kahriman, İ., & Bayat M., (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları güçlükler ve algıladıkları sosyal destek düzeyleri, ÖZ-VERİ, 5(1), 1175-1194.
• Kaner, S. (2001). Aile Destek Ölçeği: Faktör yapısı, güvenirlik ve geçerlilik çalışmaları. 11. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri :33-48. Konya: Eğitim Kitapevi.
• Kaner, S. (2004). Engelli çocuğu olan ana babaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu.
• Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TAF Prev Med Bull, 8(4):315-322.
• Kavak, S. (2007). Algılanan aile yakınları destek ölçeğinin geliştirilmesi ve 0–8 yaş arası engelli çocuğu olan annelerin yakınlarından aldığı desteği algılamaları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kazak, A. E., & Marvin, R. S. (1984). Differences, difficulties and adaptation: Stress and social networks in families with handicapped child. Family Relations, 33, 67-77.
• Kazak, A. E. (1987). Families with disabled children: stress and social networks in three samples. Journal of Abnormal Child Psychology, 15(1), 137-146.
• Kelly, S. (2006). Comparisons of grief, stress, and coping response of mothers and fathers of newly diagnosed children with autism. Unpublished master’s thesis, Arizona State University. Arizona.
• Kozub, M. L. (2008). The diagnosis of autism spectrum disorders in the U.S.: Trends and family experiences. Unpublished doctoral dissertation, Indiana University. Bloomington.
• Kubler Ross, E. (1997). Ölüm ve ölmek üzerine (s.73-78). İstanbul: Boyner Yayınları.
• Leonard, J. H. (1986). Families and autism: An ethnographic approach. Unpublished doctoral dissertation, Columbia University. New York.
• Mac Cabe, H. (2008). Autism and family in the People’s Republic of China: Learning from parents’ perspectives. Research & Practice for Persons with Severe Disabilities, 33(1-2), 37–47.
• Mac Gregor, P. (1994). Grief: The unrecognized parental response to mental illness in a child. Social Work, 39(2), 160-166.
• Norton, P., & Drew, C. (1994). Autism and potential family stressors. American Journal of Family Therapy, 22(1), 67-76.
• Martin, D.A. (1988). Children and adolescents with traumatic brain injury: Impact on the family. Journal of Learning Disabilities, 21, 464-470.
• Özekes, M., Girli, A., Sarısoy, M., & Yurdakul, A.(1998). Evlilik ilişkilerinde engelli çocuğa sahip olmanın rolü. 10. Ulusal Psikoloji Kongresi’inde sunulmuş sözlü bildiri, Ankara.
• Plant, K. M., & Sanders, M. R.(2007). Predictors of care-giver stress in families of preschool-aged children with developmental disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 51, 109–124.
• Podjarny, G. (2007). Perceptions of parent-child relationships quality in parents of children with and without autism. Unpublished master’s thesis, Carleton University, Ottawa.
• Rarity, J. C. (2007). Nonfinite grief in families with children on the autism spectrum a dissertation. Unpublished doctoral dissertation, St. Mary’s University. Halifax.
• Rasmussen, F. R. (2000). Parental reaction to having a child diagnosed with autism. Unpublished master’s thesis, Miami University, Miami.
• Sarısoy, M. (2000). Otistik ve zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin evlilik uyumları, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Sencar, B. (2007). Otistik çocuğa sahip ailelerin algıladıkları sosyal destek ve stres düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Spanier, G. B. (1976). Measuring dyadic adjustment: new scales for assessing the quality of marriage and similar dyads. Journal of Marriage and the Family, 38, 15-28.
• Trute, B. (1990). Child and parent predictors of family adjustment in households containing young developmentally disabled children. Family Relations, 39(3), 292-297.
• Top, F. (2008). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerin yaşadığı sorunların incelenmesi, Öz-Veri Dergisi, 5(2), 1279-1292.
• Varol, N. (2005). Aile eğitimi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• White, N., & Hastings, R. P. (2004). Social and professional support for parents of adolescents with severe intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities. 17, 181–190.
• Wing, L. (2005). Otizm el rehberi. Çeviri: Semra Kunt, Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı, İstanbul.
• Wong, M. K. (2005). Children with autism: parental grief and personal growth. Unpublished master’s thesis, University of Houston, Houston.
• Yıldırım, Ş. & Fışıloğlu, H. (2005). Hogan Yas Tepkileri Tarama Listesi (HYTL) güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları 8(15), 11-20.
• Yörükoğlu, A. (1998). Çocuk Ruh Sağlığı (22. Baskı). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Yurdakul, A. & Girli, A. (1998). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve bunun psikolojik sağlık ile ilişkisi. Erişim tarihi:01.11.2010. www.isikozelegitim.com /index2.php?id=22&alt _id=7 - 38k
• Yurdakul, A., Girli, A., Özekes, M., & Sarısoy, M. (2000). Otistik ve zihinsel engelli çocuğu olan ailelerin stresle baş etme yolları: anne-baba farklılıkları. Saray Rehabilitasyon Dergisi, 7, 6-17.
• Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The Multidimensional Scale of Perceived Social Support. J Pers Assess, 52, 30-41.