Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş - meslek eğitimi ve istihdamlarına yönelik Türkiye’de yapılan araştırmaların gözden geçirilmesi

Yıl 2010, Cilt: 11 Sayı: 02, 19 - 42, 01.03.2010

Fidan Özbey İbrahim H. Diken

https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000150

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylerin İş - Meslek Eğitimi ve İstihdamlarına Yönelik Türkiye’de Yapılan Araştırmaların Gözden Geçirilmesi

Öz

Günümüzde özel eğitim gerektiren bireylere bir iş ve meslek kazandırmak, Türkiye’de özel eğitimin önemli
amaçlarından biri sayılmaktadır. Son yıllarda bu konuda Türkiye’de yapılan araştırmalarda artış olduğu
görülmekle birlikte, bu çalışmaları analiz ederek sentezleyen herhangi, bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu
çalışmanın amacı; zihinsel yetersizliği olan bireylere çeşitli iş/meslek becerilerinin öğretimi ve mesleğe
hazırlama ile ilgili Türkiye’de gerçekleştirilen bilimsel çalışmaları betimsel olarak gözden geçirmektir. Bu
amaçla, 1990 ile 2010 yılları arasında Türkiye’de zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş ve meslek eğitimi ve
istihdamlarına yönelik yapılan 25 araştırmaya ulaşılmış ve bu araştırmalar dört kategoride incelenmiştir.
“zihinsel yetersizliği olan bireylere iş öncesi beceriler ile iş ve meslek becerilerinin öğretimi” kategorisinde 12,
“zihinsel yetersizliği olan bireylerin mesleğe hazırlanmaları” kategorisinde altı, “zihinsel yetersizliği olan
bireylerin işe/mesleğe geçiş süreci” kategorisinde iki, “zihinsel yetersizliği olan bireylerin istihdam durumu”
kategorisinde beş araştırma derlenip yorumlanmıştır. Çalışmada uygulama ve ileri araştırmalara yönelik
öneriler de geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zihinsel yetersizliği olan bireyler, mesleki eğitim, istihdam işe hazırlama, işe geçiş.

Kaynakça

• Akardere, S.S. (2005). İşverenlerin yetersizliği olan çalışanlara yönelik tutumları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akçamete, G. (1989). Yetersizliği olan çocukların ve gençlerin işe hazırlanmaları. Çağdaş Eğitim Dergisi, 14(143), 25-31.
• Akmanoğlu, N. (2002). Otistik bireylere adı söylenen rakamı seçme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Aslan, T. (2009). Zihinsel yetersizliği olan bireylere elektrikli çim biçme makinesiyle çim biçme becerisi öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Aslan, Y. (2009). Zihinsel yetersizliği olan bireylere kumaş üzerine çizilen desene pul işleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Aykut, Ç. (2007). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Baran, N., & Cavkaytar, A. (2007). İşverenlerin zihinsel yetersizliği olan bireylerin istihdamlarına ilişkin görüş ve önerileri. İlköğretim Online Dergisi, 6(2), 213-225. http://ilkogretim- online.org.tr/vol6say2/v6s2m16.pdf ‘den 16 mayıs 2011 tarihinde alınmıştır.
• Bozkurt, F. (2001). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara aperatif yiyecek-içecek hazırlama ve servis yapma becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Cavkaytar, A. (1990). Ankara Eğitilebilir Çocuklar İş Okulu öğrencilerinin iş eğitimine yönelik tutumları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Cavkaytar, A. (2000). Zihinsel yetersizliği olanların eğitim amaçları. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1).
• Chandler, W. Schuster, J.W., & Stevens, K.B. (1993). Teaching employment skills to adolescents with mild and moderate diabilities using a constant time delay procedure. Educatin and Training in Mental Retardation, 28(2)155-168.
• Cihak, D.F., Kessler, K., & Alberto, P.A. (2008). Use of a handheld prompting system to transition independently through vocational tasks for students with moderate and severe intellectual disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(1), 102-110.
• Cobb, R.B. (2009). Transition planning/coordinating interventions for youth with disabilities a systematic review. Career Development for Exceptional Individuals, 32(2), 70-81.
• Cronin, K.A., & Cuvo, A.J. (1979). Teaching mending skills to mentally retarded adolescents. Journal of Applied Behavior Analysis, 12(3) 402-406.
• Cuvo, A.J., Leaf, R.B., & Borakove, L.B. (1978). Teaching janitorial skills to the mentally retarded: acquisition, generalization, and maintenance. Journal of Applied Behavior Analysis, 11(3), 345-355.
• Çağlar, D. (2004). Ortopedik yetersizliği olanların eğitimi. Ankara: Karatepe Yayınları.
• Davis, M.G. (1996). Predictors of occuptional choice for high school students with learning disabilities. Disserdation, University of Missouri-Columbia, the Faculty of the Gradute School.
• Değirmenci, H.D. (2010). Zihinsel yetersizliği olan bireylere otel kat hizmetleri becerilerinin öğretiminde videoyla model olma yönteminin etkililiği. Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Demir, H. (1996). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere düğme dikme becerilerinin kazandırılmasında model olma ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş düğme dikme becerisi öğretim materyalinin etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Demirezen, R. (2008). Teknoloji eğitiminde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere döküm çamuru hazırlama becerilerinin kazandırılması üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Diken, İ. H., Ünlü, E., & Karaaslan, Ö. (2008). Zihinsel yetersizlik ve yaygın gelişimsel bozukluk alanlarında lisansüstü tez bibliyografyası. Ankara: Maya Akademi.
• Diken, İ.H., Bozkurt, F., & Güldenoğlu,B. (2009) Türkiye kaynaklı özel eğitimde makale bibliyografyası (1990-2009). Ankara: Maya Akademi.
• Çaglar, D. (2004). Ortopedik engellilerin eğitimi. Ankara: Kartepe Yayınları.
• Doğan, H. (1983). Mesleki ve teknik eğitimin ilkeleri ve gelişmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(1), 167- 181.
• Ellerd, D.A. (2002). Correspondence between video and community job choices: evaluating the utility of a video job assessment for individuals with developmental disabilities. Disserdation, Utah State University, Logan- Utah.
• Eratay, E., & Güler - Özkan, A. (2004). Goblen iğne kanaviçe işleme becerisinin kazandırılmasında fiziksel yardım ve sözel ipucu ile sunulan bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. XIII. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Esirgemez-Aykut, Ç. (2007). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fetko, K.S., Schuster, J.W., Harley, D.A., & Collins, B.C. (1999). Using simultaneous prompting to teach a chained vocational task to young adults with severe ıntellectual disabilities. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities,
• Garay, S.V. (2000). Transition process for deaf adolescents. Disserdation, Faculty of Graduate School, The University of Cansas.
• Gündoğdu, A. (2010) bir ilköğretim okulu ve iş okulunda çalışan okul yöneticisi ve öğretmenlerin zihin engelli bireylerin işe yerleştirilmelerine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Gürsel, O., Ergenekon, Y., & Batu, S. (2007). Gelişimsel yetersizliği olan bireylere okuldan işe geçiş becerilerinin kazandırılmasına ilişkin öğretmenlerin ve yöneticilerin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7( 2), 54-7.
• Hasırcıoğlu, A. (2006). İşverenlerin özürlü istihdamına yaklaşımı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Işık, H. (2003). Zihinsel engelli çocukların el becerisinin gelişmesine resim-iş dersinin katkısı ile ilgili özel eğitim öğretmenlerinin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Kaya, S. (2007). Görsel sanatlar eğitiminin zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin eğitimine katkısı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Koçak, E. (2006). Zihin engelliler iş okullarındaki öğretmenlerin mesleğe hazırlık etkinlikleri ve öğrencilerin mesleki yeterliklerine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Köse, E. (2005). Özel eğitim gereksinimi olan çocukların gelişimine seramik eğitiminin etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kuzgun, Y. (2003). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. Yayınları. Ankara: Nobel
• Maciag, K. G., Schuster, J. W., Collins, B. C, & Cooper, J. T. (2000). Training adults with moderate and severe mental retardation in a vocational skill using a simultaneous prompting procedures. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 35(3), 306-316.
• Mechling, L.C. & Ortega-Hurndon, F. (2007). Computer-based video instruction to teach young adults with moderate intellectual disabilities to perform multiple step, job tasks in a generalized setting. Education and Training in Developmental Disabilities, 42(1), 24-37.
• Mitchell, R.J. Schuster, J.W., & Collins, B.C. (2000). Teaching vocational skills with a faded auditory prompting system. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 35(4), 415-427.
• Mutluoğlu, L. (2004). Türkiye’de çıraklık eğitimi sisteminde özürlüler. Öz-veri Dergisi, 1(2), 153- 375.
• Müller, E., Schular, A. Burton, B.A., & Yates, G.B. (2003) Meeting the vocational support needs of individuals with Asperger Syndrome and other autism spectrum disabilities. Journal of Vocational Rehabilitation, 18(3),163–175.
• Özbey, F. (2005). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere iş becerilerinin kazandırılmasında eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Özdemir, S. (2008). Türkiye’de hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylere meslek edindirme ve istihdamlarına ilişkin politikaların değerlendirilmesine yönelik yönetici, işveren ve veli görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özokçu, O. (1997). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara dikiş dikme becerilerinin kazandırılmasında model olma ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Riffel, L.A. (2005). Promoting ındependent performance of transition-related tasks using a palmtop pc-based self-directed visual and auditory prompting system. Journal Of Special Education Technology, 20(2), 5-14.
• Salderay, B. (2008). Türkiye’deki zihinsel yetersizliği olanlar iş okullarında görsel sanatlar dersinin öğrencilerin beceri, davranış ve meslek edinimindeki katkısına yönelik öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Schuster, J.W., Gast, D.L., & Wolery, M. (1988). The effectiveness of a constant time-delay procedure to teach chained responses to adolescents with mental retardation. Journal of Applied Behavior Analiysis, 21(2), 169-178.
• Sezgin, İ. (2009). Mesleki ve teknik eğitimde program geliştirme. Ankara: Nobel Yayınları.
• Steed, S.E., & Lutzker, J.R. (1997). Using picture prompts to teach an adult with developmental disabilities to independently complete vocational tasks. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 9(2), 117-133.
• Steed, S.E., & Lutzker, J.R. (1999). A strategy to increase independent prevocational task completion in individuals with dual diagnosis. Behavior Modification, 23(1),152-168.
• Stonecipher, L.E. Schuster, J.W., Collins, B.C., & Grisham-Brown J. (1999). Teaching gift wrapping skills in a quadruple ınstructional arrangement using constant time delay. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 11( 2), 139-158.
• Ünal - Kaya, S. (2007). Görsel sanatlar eğitiminin zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin eğitimine katkısı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Topsakal, M. (2004). Zihinsel özürlü çocuklara oto yıkama becerisinin öğretimine hata düzeltmesi yapılarak gerçekleştirilen eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskisehir.
• Yılmaz, Z. (2004). Çalışan özürlülerin iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar ve bunları etkileyen etmenler. Öz-veri Dergisi, 1(2),153- 375.
• Yücesoy, Ş. (2002). Zihinsel özürlü öğrencilere fotokopi çekme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi , Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Yücesoy, Ş. (2006). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere fotokopi çekme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Özel Eğitim Dergisi, 7(2), 29-45.
• Wolery, M. (1991). Teaching chained tasks in dyads: Acquisition of target and observational behaviors. The Journal of Special Education,