Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Ailelere Sunulan İhmal ve İstismardan Korunma Aile Eğitim Programının Etkililiği

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 1, 95 - 115, 01.03.2023

Sevgi Yıldırım Zehra Atbaşı

https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.893235

Öz

Giriş: Bu araştırma özel gereksinimli çocuğu olan ailelere sunulan ihmal ve istismardan korunma aile eğitim programının ailelerin ihmal ve istismar konusundaki bilgi düzeyleri üzerinde etkililiğinin sınanması amacıyla yapılmıştır. Araştırmada, eğitim sürecinde, ihmal ve istismardan korunma aile eğitimi için araştırmacılar tarafından hazırlanan aile eğitim kitapçığı kullanılmıştır. Aile eğitim kitapçığının içeriği sunular halinde düzenlenerek beş oturumda sunulmuştur.
Yöntem: Bu araştırma nicel ve nitel bulguların bir arada kullanıldığı karma (mixed) yöntem ile yapılmıştır. Araştırmada nicel verilerin toplanmasında deney ve kontrol gruplu, öntest-sontest deneysel desen kullanılmıştır. Aynı testler eğitim alan deney grubuna eğitimden üç hafta sonra tekrar uygulanarak izleme verisi alınmıştır. Ayrıca deney grubuna eğitimden hemen sonra araştırmacı tarafından hazırlanan dört soruluk bir görüşme formu uygulanmış ve ailelerin eğitim ile ilgili görüşleri alınmıştır. Araştırmanın nicel verileri bilgisayar ortamında bir istatistik programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma deney grubunda 20 katılımcı, kontrol grubunda 20 katılımcı olmak üzere toplam 40 özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynle yapılmıştır.
Bulgular: Özel gereksinimli çocuğu olan ailelere sunulan ihmal ve istismardan korunma aile eğitim programının ailelerin ihmal ve istismar konusundaki bilgi düzeyleri üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ailelere üç hafta sonra uygulanan izleme testlerinde de sunulan aile eğitiminin etkililiğinin korunduğu bu araştırma bulguları ile belirlenmiştir.
Tartışma: Aileler eğitim öncesinde ihmal ve istismar ile ilgili düşük düzeyde bilgi sahibi iken eğitimden sonra bilgi düzeylerinde bir artış olmuştur. Ailelerin bu konuda bilgilenmesi ile çocuklarına karşı ihmal ve istismardan korunma ile ilgili daha bilgili hareket edecekleri düşünülmektedir. Dolayısıyla bu çalışma ihmal ve istismar ile ilgili bir önleme amacına hizmet edecektir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, ihmal, istismar, özel gereksinimli bireyler, aile eğitimi

Effectiveness of the Family Education Program on Protection from Neglect and Abuse Offered to Families with Children with Disabilities

Öz

Introduction: This study was conducted to test the effectiveness of a family education program on the prevention of neglect and abuse, which is offered to families with children with disabilities, on the knowledge levels of families about neglect and abuse. In the study, a family education booklet prepared by the researchers regarding the prevention of neglect and abuse in the training process was used. The content of the family education booklet was organized into presentations and were presented in five sessions.
Method: This research was carried out using a mixed methods approach in which both quantitative and qualitative findings were used. In the study, a pretest-post-test experimental design with experimental and control groups was used to collect the quantitative data. The same tests were applied to the experimental group three weeks after the training, and monitoring data were obtained. In addition, an interview form consisting of four questions prepared by the researcher was applied to the experimental group immediately after the training, and the opinions of the families about the education were captured. The quantitative data of the research were analyzed using a statistical software program. The research was conducted with a total of 40 parents with children with disabilities, with 20 participants in the experimental group and 20 participants in the control group.
Results: It was observed that the family education program on protection from neglect and abuse offered to families with children with disabilities was effective in increasing the level of knowledge of families on neglect and abuse. From the findings of this study, it was concluded that the effectiveness of the family education program, which was also presented in the follow-up tests applied to the families three weeks later, was preserved.
Discussion: While the families had a low level of knowledge about neglect and abuse before the training, there was an increase in their knowledge level after the training. It is thought that if families are informed about this issue, they will be wiser about their children’s protection from neglect and abuse. Therefore, this study will serve the purpose of assisting to prevent neglect and abuse.

Anahtar Kelimeler

Child, neglect, abuse, individuals with disabilities, family education

Kaynakça

• Kaynaklar Acehan, S., Bilen, A., Ay, M. O., Gülen, M., Avcı, A., & İçme, F. (2013). Çocuk istismarı ve ihmalinin değerlendirilmesi. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 22(4), 591-614. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/25309
• Adalı, N. (2007). 10-12 yaş grubu çocuk istismarı ebeveyn ve çocuk bilgilendirme çalışması. [Child abuse at the age group of 10-12 research informing parents and children] (Tez Numarası: 208236) [Tezsiz Yüksek Lisans Programı Dönem Projesi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aktepe, E. (2009). Çocukluk çağı cinsel istismarı. Psıkıyatrıde Güncel Yaklașımlar, (1), 95-119. http://www.cappsy.org/archives/vol1/no2/cap_1_9.pdf
• Ataman, A. (2005). Özürlü çocuklar ve özel eğitime giriş [Children with Special Needs and Introduction to Special Education]. Gündüz Yayıncılık.
• Ateşoğlu, N. (2018). İlkokul çocuklarına yönelik ihmal ve istismarı önleme: bir anababa eğitim programının değerlendirilmesi. [Prevention of child abuse and negligence taking aim at elementary school children. Assessment of a parental training programme] (Tez Numarası: 530045) [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bakır, E., & Kapucu, S. (2017). Çocuk ihmali ve istismarının türkiye’de yapılan araştırmalara yansıması: bir literatür incelemesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 4(2), 13-24. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/337185
• Balcı, A. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma. Pegem Akademi.
• Ballı, Ö. (2010). Çukurova üniversitesi tıp fakültesi'ne başvuran çocuk istismarı ve ihmali olgularının değerlendirilmesi [Evaluation of neglected and abused children who were referred to Cukurova University Faculty of Medicine] (Tez Numarası: 247779) [Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bedir, E. Y. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin duygusal ihmal ve istismar konusundaki bilgi ve farkındalıklarının incelenmesi [ Investigating the knowledge and awareness of pre-school teachers about emotional neglect and abuse] (Tez Numarası: 524653) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Beyazova, U., & Şahin, F. (2011). Çocuk istismarı ve ihmali terimleri. Sözlük Dergisi, 1-21.
• Bilir, Ş., Arı, M., Dönmez, N., Atik, B., & San, P. (1991). Türkiye'nin 16 ilinde 4-12 yaşlar arasındaki 50.473 çocuğa fiziksel ceza verme sıklığı ve buna ilişkin problem durumlarının incelenmesi. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Dergisi, 1(1), 57-70.
• Bulut, S., & Karaman, H. B. (2018). Engelli bireylerin cinsel, fiziksel ve duygusal istismarı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 277-301. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.382961
• Can, V. (2016). Öğretmen adaylarının çocuk ihmal ve istismarına yönelik bilgi ve farkındalık düzeylerinin değerlendirilmesi [Assessment of candidate teachers knowledge and awareness levels towards child neglect and abuse] (Tez Numarası: 446074) [Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Clatos, K., & Asare, M. (2016). Sexuality education ıntervention for parents of children with disabilities: a pilot training program. Am J Health Study, 31(3), 151-162. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28690386/ Çakmak, S., & Çakmak, S. (2019). Özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklarda cinsel eğitim uygulamaları (6.Baskı). Vize Akademik Yayıncılık.
• Çifci, A., & Duyan Çamurdan, A. (2019). Fiziksel İstismar. B. Ulukol içinde, Çocuk istismarı ve ihmali (s. 33-39). Punto Yayıncılık.
• Dallar Bilge, Y., Taşar, M., Kılınçoğlu, B., Özmen, S., & Tıraş, Ü. (2013). Alt sosyoekonomik düzeye sahip anne-babaların çocuk istismarı ve bilgi düzeyleri, deneyimleri ve kullandıkları disiplin yöntemleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 14(1), 27-35. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRVeU1UVTVPUT09
• Derebagçe, G. E., & Halis, G. (2021). Türkiye' de 1995-2020 Yılları Arasında Çocuk İstismarını Önleme Programlarına İlişkin Gerçekleştirilen Çalışmaların İncelenmesi ve Değerlendirilmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 651-670.
• Erol, D. (2007). Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin, çocuklardaki fiziksel istismar belirtilerine ilişkin farkındalıkları [Awareness of pre-school teachers about the signs of physical abuse (sample of city of Eskisehir)] (Tez Numarası: 221569) [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gül Bulut, H. (2014). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların ihmal ve istismarında ebeveyn ile ilişkili etmenler [Parental factors associated with child abuse and neglect among children with attention deficit hyperactivity disorder] (Tez Numarası: 384285) [Tıpta Uzmanlık Tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Hacıoğlu, B. (1998). Yeni Türk Ceza Kanunu Tasarısının Çocuk ve Küçük Ceza Hukukuna İlişkin Hükümleri. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.
• Hoşoğlu , R. (2009). Engelli öğrencilerin ihmal ve istismar düzeyleri [Extent of abuse and neglect among disabled children] (Tez Numarası: 239857) [Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• İnsan Hakları Derneği. (2008). Çocuk ihmali ve istismarını önleme Öğretmenler ve Aileler İçin Eğitim Kılavuzu. ISBN: 978 - 975-7090- 23-6.
• Kanak, M. (2015). Okul öncesi öğretmen adaylarının duygusal ihmal ve istismara yönelik bilgi ve farkındalıklarına destek eğitim programının etkisi [The effect of the training program to promote the knowledge and awareness of prospective preschool teachers on emotional neglect and abuse] (Tez Numarası: 388254) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karaman Kepenekçi, Y., & Baydık, B. (2009). Zihin engelliler öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumları . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42(1), 329-350. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRBNE56STRPQT09
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar ilkeler teknikler (32. Basım). Nobel Yayıncılık.
• Küçük, S. (2012). Hafif zihinsel engelli çocuklar ve ebeveynlerinde cinsel istismardan korunma konusunda farkındalık yaratma [Awareness raising about protection from sexual abuse in mild mental disabled children and their parents] (Tez Numarası: 331361) [Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Pekdoğan, S. (2017). İstismar farkındalık ölçeği ebeveyn formu: ölçek geliştirme çalışması . Akademik Bakış Dergisi, 173-185. http://www.akademikbakis.org/
• Polat, O. (2017). Tüm boyutlarıyla çocuk istismarı (2.Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Sanderson, J. (2004). Child-focused sexual abuse prevention programs . Research & Issues Paper Serıes. https://www.childhelp.org/wp-content/uploads/2015/07/Child-focused-sexual-abuse-prevention-programs-Crime-and-Misconduct-Commission-Queensland.pdf
• Soyer, C. (2017). İstismar ve ihmal edilen öğrencilerin ilkokul yöneticileri ve öğretmenlerinin görüşlerine göre değerlendirilmesi: karşılaştırmalı durum çalışması. International Journal of New Trends in Arts, Sports &Science Education, 39-61.
• Sönmez, V., & Alacapınar, G. F. (2011). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı yayıncılık.
• Sullivan, P., & Knutson, J. (2000). Maltreatment and disabilities: A population based epidemiological study. Child Abuse & Neglect, 1257-1273. https://doi.org/10.1016/s0145-2134(00)00190-3
• Taner, Y., & Gökler, B. (2004). Çocuk istismar ve ihmali: Psikiyatrik ynleri. Hacettepe Tıp Dergisi, 82-86. https://actamedica.org/index.php/actamedica/article/view/188
• Taş, A. (2017). Hacettepe Üniversitesi öğrencilerinin çocuk ihmal ve istismarı hakkındaki bilgi düzeylerinin incelenmesi [Investigation of the knowlegde levels of the Hacettepe University about neglect and abuse against children] (Tez Numarası: 469258) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Toydemir, A. (2019). Özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin çocuk ihmal ve istismarına ilişkin bilgi ve farkındalık düzeylerinin incelenmesi [Examination of the knowledge and awareness levels of teachers working in special education institutions about child neglect and abuse] (Tez Numarası: 542206) [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• TÜİK. (2021). Güvenlik Birimlerine Gelen veya Getirilen Çocuk İstatistikleri. TÜİK.
• UNICEF. (2004). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme https://www.unicefturk.org/public/uploads/files/UNICEF_CocukHaklarinaDairSozlesme.pdf
• Ünal, H. B., (2017). Ebeveyn çocuk ihmal ve istismarı farkındalık ölçeği’nin geliştirilmesi ve uygulanması [Development and implication of a scale on parent's awareness on child neglect and abuse] (Tez Numarası: 454943) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• WHO. (1999). Report of the Consultation on Child Abuse Prevention. Geneva: World Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/65900
• Yılmaz Irmak, T. (2008). Çocuk istismarı ve ihmalinin yaygınlığı ve dayanıklılıkla ilişkili faktörler [Prevalance of child abuse and neglect and resilience factors] (Tez Numarası: 230905) [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi