Üstün Yetenekli Öğrencilerin Zorbalığa Seyirci Müdahale Becerilerinin Geliştirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 247 - 259, 01.09.2024

Neşe Kurt Demirbaş , Seda Sevgili Koçak

https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1203731

Öz

Giriş: Bu araştırmanın amacı üstün yetenekli ortaokul öğrencilerinin zorbalığa seyirci müdahale becerilerinin geliştirilmesine yönelik çevrimiçi psikoeğitim programını uygulamak ve etkisini incelemektir. Bu amaç doğrultusunda mevcut araştırmada zorbalığa seyirci müdahale psikoeğitim programı FASKU’nun (fark etme, acil yorumlama, sorumluluğunu üstlenme, karar verme ve uygulama) zorbalığa seyirci olan üstün yetenekli ortaokul öğrencilerinin müdahale becerilerine etkisi incelenmiştir.
Yöntem: Araştırma Bilim ve Sanat Merkezi’ne devam eden 5. ve 6. sınıf düzeyindeki üstün yetenekli öğrencilerle yürütülmüştür. Deney (11 öğrenci) ve kontrol (11 öğrenci) grubu olmak üzere 22 üstün yetenekli öğrenci ile çalışma grubu oluşturulmuştur. Araştırmada veriler Zorbalığa Seyirci Müdahale Ölçeği (ZSMÖ) ile elde edilmiştir. Araştırma kapsamında deney grubuna 6 oturumluk çevrimiçi psikoeğitim programı uygulanmış, kontrol grubuna ise herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Araştırma deseni, deney ve kontrol gruplu (öntest, sontest ve izleme testi) yarı deneysel bir modeldir.
Bulgular: Araştırmadan elde edilen bulgular, uygulanan psikoeğitim programının deney grubundaki üstün yetenekli öğrencilerin zorbalığa seyirci müdahale becerilerinde farklılaşma sağladığını ortaya koymuştur. Bu sonuçlar doğrultusunda, üstün yetenekli öğrencilerin zorbalığa seyirci müdahale becerilerinde psikoeğitim programının etkili olduğu anlaşılmaktadır.
Tartışma: Bu doğrultuda elde edilen bulgular değerlendirildiğinde programın uygulandığı deney grubundaki öğrencilerin zorbalığa seyirci müdahale becerisini geliştirmede etkili olduğunu göstermektedir. Zorbalığa seyirci müdahale psikoeğitim programı, üstün yetenekli öğrencilerde uygulanan psikoeğitim programları ve çevrimiçi terapi konuları ele alınıp tartışılmıştır.
Sonuç ve Öneriler: Deney grubunun sontest puanlarının öntest puanlarından anlamlı düzeyde farklı olduğu görülmüştür. Deney grubunun izleme testi ile sontest puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur. Deney grubunun sontest puanlarının kontrol grubunun sontest puanlarından anlamlı düzeyde farklı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kontrol grubunun zorbalığa seyirci müdahale ölçeğinden aldıkları sontest puanları ile öntest puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

üstün yetenekli, zorbalık, zorbalığa seyirci, zorbalığa seyirci müdahale, psiko-eğitim programı, yarı deneysel model

Developing Bystander Intervention Skills in Bullying of Gifted Students

Öz

Introduction: The purpose of this study is to implement and evaluate the effect of an online psychoeducation program aimed at enhancing bystander intervention skills in bullying of gifted secondary school students. For this purpose, the present study examined the effect of the bullying bystander intervention psychoeducation program called FASKU (notice, interpret immediately, take responsibility, decide, and apply) on the intervention skills of gifted secondary school students who were bystanders to bullying.
Method: The study was carried out with a group of gifted students enrolled in the 5th and 6th grades at the Science and Art Center. A study group was formed with 22 gifted students, including the experimental (11 students) and control (11 students) groups. In the study, data were obtained with Bystander Intervention Scale in Bullying (BISB). Within the scope of this study, the experimental group received a 6-session online psychoeducation program, whereas the control group did not undergo any intervention. The research design is a quasi-experimental model with experimental and control groups (pretest, posttest, and follow-up test).
Findings: The findings of the study indicated that the psychoeducation program implemented in the experimental group led to a discernible improvement in the bystander intervention skills of the gifted students. Based on this result, it can be inferred that the psychoeducation program demonstrates efficacy in enhancing the bystander intervention abilities of gifted students.
Discussion: Upon evaluating the results obtained in this regard, it becomes evident that the program exhibits efficacy in enhancing the bystander intervention abilities of students in bullying within the experimental group, who were subjected to the program. Bystander intervention psychoeducation program in bullying, psychoeducational programs applied to gifted students, and online therapy issues were discussed.
Result and Recommendations: A statistically significant difference was noted between the pretest and posttest scores of the experimental group; however, the posttest scores did not vary statistically from the follow-up test scores. It was concluded that the posttest scores of the experimental group were significantly different from the posttest scores of the control group, and there was no significant difference between the posttest scores and pretest scores of the control group from the bystander intervention scale in bullying.

Anahtar Kelimeler

Gifted, bullying, bystander, bystander intervention in bullying, psychoeducational program, quasi-experimental model

Kaynakça

• Ağaoğlu, O., Öner, R. B., & Kanıbir, E. (2020). Özel yetenekli ve özel yetenekli olmayan lise öğrencilerinin siber zorbalığa yatkınlıklarının karşılaştırılması. Bilim Armonisi, 3(2), 17-32. https://doi.org/10.37215/bilar.742518
• Allen Jr, W. T. (2017). Bullying and the unique socio emotional needs of gifted and talented early adolescent: Veteran teacher perspectives and practices. Rooper Reviews, 39(4), 269-283. https://doi.org/10.1080/02783193.2017.1362678
• Ayas, T., & Pişkin, M. (2011). Lise öğrencileri arasındaki zorbalık olaylarının cinsiyet, sınıf düzeyi ve okul türü bakımından incelenmesi. Elementary Education Online, 10(2), 550-568. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/90661
• Bayar, S. (2018). Zorbalığa maruz kalan özel yetenekli öğrencilerin zorbalık (Tez Numarası: 525491) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Coloroso, B. (2003). The bully, the bullied and the bystander. How parents and teachers can help break the cycle. Harper Resource.
• Darley, M. J., & Latané, B. (1968). Bystander intervention in emergencies: Diffusion of responsibility. Journal of Personality and Social Psychology, 8(4), 377-383. https://doi.org/10.1037/h0025589
• Fluke S. M. (2016). Standing up or standing by: Examining the bystander effect in school bullying [Doctoral dissertation, The University of Nebraska-Lincoln]. https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1269&context=cehsdiss
• Fonseca, C. (2015). Emotional intensity in gifted students helping kids cope with explosive feelings. Prufrock Press.
• Forsberg, C., Samuelsson, M., & Thornberg, R. (2014). Bystanders to bullying: Fourth- to seventh grade students' perspectives on their reactions. Research Papers in Education, 29(5), 557-576. https://doi.org/10.1080/02671522.2013.878375
• Fredrick S. S., Jenkins L. N., & Ray, K. (2020). Dimensions of empathy and bystander intervention in bullying in elementary school. Journal of School Psychology, 79, 31-42. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2020.03.001
• Freeman, J. (2001). Gifted children grow up. Davis Fulton.
• Garrity, C., Jens, K., Porter, W., Sager, N., & Short-Camilli, C. (2004). Bully proofing your school: Working with victims and bullies in elementary schools (3rd ed.). Sopris West.
• Guilbault, K. M. (2008). Bullying and gifted learners. Gifted Education Communicator, 39(2), 12-15.Harris, S., & Petrie, G. F. (2003). Bullying; the bullies, the victims, the bystanders. Oxford.
• Hawkins, D. L., Pepler, D. J., & Craig, W. M. (2001). Naturalistic observations of peer interventions in bullying. Social Development, 10(4), 512-527. https://doi.org/10.1111/1467-9507.00178
• Helt, C. A. (2008). The role of IQ and gender in the social-emotional functioning of adolescents (Publication No. 3348789) [Doctoral dissertation, University of Northern Colorado]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Hoşgörür, V., & Orhan, A. (2017). Okulda zorbalık ve şiddetin nedenleri ve önlenmesinin yönetimi (Muğla merkez ilçe örneği). Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 859-880. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/395467
• Jenkins, L. N., & Nickerson, A. B. (2017). Bullying participant roles and gender as predictors of bystander intervention. Agressive Behaviour, 43(3), 281-290. https://doi.org/10.1002/ab.21688
• Jenkins, L. N., & Nickerson, A. B. (2019). Bystander intervention in bullying: Role of social skills and gender. Journal of Early Adolescence, 39(2), 141-166. https://doi.org/10.1177/0272431617735652
• Johnston, A. D., Midgett, A., Doumas, D. M., & Moody, S. (2018). A mixed methods evaluation of the “Aged-Up” STAC Bullying bystander intervention for high school students. The Professional Counselor, 8(1), 73-87. https://doi.org/10.15241/adj.8.1.73
• Jumper, R. L. (2009). Gifted childen’s communication about bullying: Under standing the experience (Publication No. 3400752) [Doctoral dissertation, Texas A&M University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Kerry, T. (1992). Judging and handling ability in classrooms: Do circumstances alter cases? Westminster Studies in Education, 16(1), 23-40. https://doi.org/10.1080/0140672930160106
• Kılıç, K. M. (2019). Ergenlerde dijital oyun bağımlılığı, zorbalık bilişleri ve empati düzeyleri arasındaki ilişkiler. Elementary Education Online, 18(2), 549-562. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2019.562015
• Kingston, S. (2008). Bullying as a socialprocess: Factors influencing bystander behaviour (Publication No. 39157009078034) [Master dissertation, Brock University St. Catharines Faculty of Child and Youth Studies]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Köksal, A. (2007). Üstün zekâlı çocuklarda duygusal zekâyı geliştirmeye dönük program geliştirme çalışması (Tez Numarası: 219470) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kurt-Demirbaş, N. (2020). Zorbalıkta Seyirci Müdahale Ölçeği’nin (ZSMÖ) Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(2), 1-21. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/946284
• Latané, B., & Darley, M. J. (1968). Group inhibition of bystander intervention in emergencies. Journal of Personality and Social Psychology, 10(3), 215-221. https://doi.org/10.1037/h0026570
• Latané, B., & Darley, M. J. (1970). The unresponsive bystander. Why: Doesn’t he help. Prentice Hall.
• Lee, S. Y., & Olszewski-Kubilius, P. (2006). The emotional intelligence, moral judgment, and leadership of academically gifted adolescents. Journal for the Education of the Gifted, 30(1), 29-67. https://doi.org/10.1177/016235320603000103
• Levine M., & Crowther, S. (2008). The responsive bystander: How social group member ship and group size can encourage as well as inhibit bystander intervention. Journal of Personality and Social Psychology, 95(6), 1429-1439. https://doi.org/10.1037/a0012634
• Matthews, D. J., & Foster, J. F. (2005). Being smart about gifted children a guide book for parents and educators. Great Potential Press.
• Midgett, A., Doumas, D., Sears, D., Lundquist, A., & Hausheer, R. (2015). A bystander bullying psychoeducation program with middle school students: A preliminary report. The Professional Counselor, 5(4), 486-500. https://doi.org/10.15241/am.5.4.486
• Nedim-Bal, P., & Kahraman, S. (2015). The effect of cyber bullying sensibility improvement group training program on gifted students. Journal of Gifted Education Research, 3(2), 48-57. https://silo.tips/download/the-effect-of-cyber-bullying-sensibility-improvement-group-training-program-on-g
• Nickerson, A. B., Feeley, T. H., & Tsay-Vogel, M. (2016). Applying mass communication theory to bystander intervention in bullying. Adolescent Research Review, 2(1), 37-48. https://doi.org/10.1007/S40894-016-0030-3
• Özbay, Y. (2012) Üstün yetenekli çocuklar ve aileleri. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını.
• Özkal, U. Ü. (2011). Üniversite öğrencileri arasında zorbalık ve zorbalığın psikolojik sorunlarla ilişkisi (Tez Numarası: 302898) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Padgett, S., & Notar, C. E. (2013). Bystanders are the key to stopping bullying. Universal Journal of Educational Research, 1(2), 33-41. https://doi.org/10.13189/ujer.20 13.01020
• Parris, L., Lannin, D. G., Hynes, K., & Yazedjian, A. (2020). Exploring social media rumination: Associations with bullying, cyberbullying, and distress. Journal of Interpersonal Violence, 37(5-6), 1-21. https://doi.org/10.1177/0886260520946826
• Peker, A. (2015). Analyzing the risk factors predicting the cyber bullying status of secondary school students. Education and Science, 40(181), 57-75. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2015.4412
• Peterson, J. S., & Ray, K. E. (2006). Bullying and the gifted: Victims, perpetrators, prevalence, and effects. Gifted Child Quarterly, 50(2), 148-168. https://doi.org/10.1177/001698620605000206
• Pozzoli, T., & Gini, G. (2012). Why do bystanders of bullying help or not? A multidimensional model. Journal of Early Adolescence, 33(3), 315-340. https://doi.org/10.1177/0272431612440172
• Sak, U. (2010). Üstün zekâlılar: Özellikleri tanılanmaları eğitimleri. Maya Akademi Yayınları.
• Salmivalli, C. (2010). Bullying and the peer group: A review. Aggression and Violent Behavior, 15(2), 112-120. https://doi.org/10.1016/j.avb.2009.08.007
• Salmivalli, C., & Voeten, M. (2004). Connections between attitudes, group norms, and behaviour in bullying situations. International Journal of Behavioral Development, 28(3), 246-258. https://doi.org/10.1080/01650250344000488
• Salmivalli, C., Lagerspetz, K., Björkqvist, K., Österman, K., & Kaukiainen, A. (1996). Bullying as a group process: Participant roles and their relations to social status with in the group. Aggressive Behavior, 22(1), 1-15. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2337(1996)22:1<1::AID-AB1>3.0.CO;2-T
• Saranlı, A. G., & Metin, N. (2012). Social-emotional problems observed in gifted children. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45(1), 139-164. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001239
• Sevgili-Koçak, S., & Kan, A. (2021). Üstün yetenekli çocukların sosyal duygusal gelişimlerine yönelik geliştirilen psiko-eğitim programının etkisi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(44), 8054-8091. https://doi.org/10.26466/opus.931746
• Tatlıoğlu, K. (2013). The effect of cognitive behavioral oriented psychoeducation program on dealing with loneliness: An online psychological counseling approach. Education Around the World, 134(1), 101-109. https://www.researchgate.net/publication/313842155
• Toraman, L., & Usta, E. (2018). Ortaokul öğrencilerinin dijital yerli ve siber zorba olma durumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, 37(2), 57-77. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/572776
• Tsang, S. K. M., Hui, K. P. E., & Law B. C. M. (2011). Bystander position taking in school bullying: The role of positive identity, self-efficacy, and self-determination. The Scientific World Journal, 11(7206), 2278-2286. https://doi.org/10.1100/2011/531474
• Ünal, N. (2019). Özel yetenekli ergenlerin yalnızlık deneyimleri (Tez Numarası: 590235) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniveristesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ünal, N. E., & Sak, U. (2020). Sıra dışı olanlar: Özel yetenekli yalnız ergenler. Journal of Children and Civilization, 5(10), 281-296. https://doi.org/10.47646/CMD.2020.214
• Ünver, H., & Koç, Z. (2017). Siber zorbalık ile problemli internet kullanımı ve riskli internet davranışı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(2), 117-140. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/385932
• Yılmaz, D. (2015). Üstün yetenekliler için psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları gereksinimler, sorunlar ve müdahaleler. Nobel Academic Publishing.