New age findings on the stratigraphy of the Keban metamorphites

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 3, 189 - 199, 30.06.2016

Ali Kaya

Öz

Keban metamorphic rocks, located in Eastern Taurides, consist of platforms type carbonate and clastic rocks, regionally metamorphosed in greenschist facies. The age of the Keban metamorphites was based on two fossil findings (Glomospira and Ammodiscus family) which of the microorganism species were not detected and they were observed in only one location in Zeryandere, Permian aged estimated. The other formations of the metamorphic sequence were correlated with it. The age for the Keban metamorphites has been proposed as
Permo-Triassic/Permo-Carboniferous up to now. All geological evaluations of the region were based on these ages. For the first time in this study, trace fossils (vermes trace) like Planolites, Rhizocorallium and Thalassinoides have been observed extensively. These fossils were detected on the layer surfaces of the Gogodere stratified dolomitic-crystallized limestone which is a member of Nimri formation, represents the medium level of the Keban metamorphites. The limestone levels include these trace fossils correspond to a typical “vermicular limestone facies”, representing Early-Middle Triassic (Scythian-Anisian) in Taurides. Allochthonous Keban metamorphic rocks consist of several nappes which overlaid by the others. There are three nappes in the study area; the lower nappe is constitute Early Triassic-Jurassic Nimri formation, the middle nappe is constitute Late Devonian Keban marbles and Delimehmet formation and the upper nappe is Early Carboniferous Süleymanlı formation. Also metabasic intercalations consisting green metadiabases pre-Triassic aged are observed in the middle and upper nappes. The regional correlations propose that the Keban metamorphites are equivalent of the Bolkardağı Union.

Keban metamorfitlerinin stratigrafisine ilişkin yeni yaş bulguları

Öz

Doğu Toroslar’da yer alan Keban Metamorfitleri, yeşilşist fasiyesinde bölgesel metamorfizmaya uğramış platform tipi karbonat ve kırıntılı kayaçlardan oluşur. Keban metamorfitlerinin yaşı, Zeryanderedeki tek bir lokasyonda gözlenen ve Permiyen yaşlı olduğu tahmin edilen, türleri saptanamamış mikroorganizmalara ait iki fosil (Glomospira ve Ammodiscus familyasına ait fosiller) bulgusuna dayandırılmıştır. Metamorfik istifteki diğer formasyonlar da bu seviyeyle korele edilerek, Keban metamorfitleri için Permo-Triyas/Permo-Karbonifer yaşları önerilmiş ve şimdiye kadar kullanılmıştır. Bölgenin bütün jeolojik değerlendirmeleri de bu yaşlara göre yapılmıştır. İlk defa bu çalışmada, çok yaygın bir şekilde Planolites, Rhizocorallium ve Thalassinoides gibi iz fosiller gözlenmiştir. Bu iz fosiller, Keban metamorfitlerinin orta seviyelerini temsil eden Nimri formasyonuna ait Gogodere tabakalı dolomitik-kristalize kireçtaşı üyesinin tabaka üst yüzeylerinde tespit edilmiştir. Bu iz fosilleri içeren kireçtaşı seviyeleri, Toroslar’da Erken-Orta Triyas’ı (Skitiyen-Anisiyen) temsil eden tipik “vermiküler kireçtaşı fasiyesi”ne karşılık gelmektedir. Allokton konumlu Keban metamorfitleri, birbirlerini üzerleyen birkaç naptan oluşmaktadır. Çalışma alanı içinde üç nap vardır; en alt napı Erken Triyas-Jura yaşlı Nimri formasyonu oluşturur, orta napı Orta-Geç Devoniyen yaşlı Keban mermerleri ile Geç Devoniyen yaşlı Delimehmet formasyonu ve en üstteki napı ise Erken Karbonifer yaşlı Süleymanlı formasyonu oluşturmaktadır. Ayrıca orta ve üst nap içinde yeşil renkli metadiyabazlardan oluşan Triyas öncesi yaşlı metabazik arakatkılar da gözlenmiştir. Bölgesel deneştirmeler Keban metamorfitlerinin Bolkardağı Birliği’nin eşdeğeri olabileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Keban metamorfitleri, İz fosiller, Planolites, Triyas, Vermiküler kireçtaşı fasiyesi, Doğu Toroslar

Kaynakça

• Fischbach W. “Keban Gümüş Madeni Hakkında Rapor”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Ankara, Türkiye, 384, 1900.
• Tolun N. “Elazığ, Keban, Çemişgezek ve Pertek Bölgesinin Jeolojik Etüdü”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Ankara, Türkiye, 2227, 1955.
• Baykal F, Erentöz C. “1:500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Sivas Paftası İzahatnamesi”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) Enstitüsü Yayınları, Ankara, Türkiye, 1966.
• Zisermann A. “Geological and Mining Study of Keban Maden”. Etibank Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye, 123, 1969.
• Kineş T. The Geology and ore Mineralization in the Keban Area, E Turkey. Distertation, Durham University, Durham, Englang, 1971.
• Elektrik İşleri Etüd İdaresi. “Keban Projesi Rezervuar Sol Sahili Muhtemel Kaçakların Araştırılması”. Elektrik İşleri Etüd İdaresi, Ankara, Türkiye, 72, 1972.
• Kipman E. “Keban’ın jeolojisi ve Keban şariyajı”. İstanbul Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 1(1-2), 75-81, 1981.
• Kipman E. “Keban volkanitlerinin petrolojisi”. İstanbul Yerbilimleri Mecmuası, 2, 203-230, 1982.
• Balçık A, Tüfekçi Ş, Koyuncu M, Ulutürk Y. “Keban Madeni ve Fırat Ocağı Geliştirme Raporu”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Ankara, Türkiye, 1518, 1978.
• Savcı G. Structure and Tectonics of the Keban Metamorphics in the Northern Margin of the Bitlis Suture Zone, Southern Turkey. MSc Thesis, University at Albany-SUNY, New York, USA, 1983.
• Akgül B. Keban Yöresi Metamorfik Kayaçların Petrografik İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 1987.
• Kürüm S. Keban İlçe Merkezi Çevresinin Tektonik Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elâzığ, Türkiye, 1987.
• Hanelçi Ş. Yahyalı Köyü (Keban-Elazığ) Civarının Jeolojisi ve Mn-Ag-Au-Pb-Zn Cevherleşmelerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 1996.
• Yılmaz A, Ünlü T, Sayılı İS. “Keban (Elazığ) kurşun-çinko cevherleşmelerinin kökenine bir yaklaşım”. Maden Tetkik Arama Dergisi, 114, 47-70. 1992.
• Aksoy E. “Elazığ batı ve güneyinin genel jeolojik özellikleri”. TÜBİTAK Yerbilimleri Dergisi, 1(1), 113-123, 1993.
• Çelebi H. “Keban (Elazığ) simli kurşun yatağı batı Fırat sahası gümüşlü mangan cevherlerinin jeokimyası”. Türkiye Jeoloji Bülteni, 40(1), 19-36, 1997.
• Kaya A. Keban (Elazığ) Civarındaki Metamorfitlerin Yapısal Analizi ve Tektonik Evrimi. Fırat Üniversitesi, Doktora Tezi, Elazığ, Türkiye, 2001.
• Bozkaya Ö, Yalçın H, Başıbüyük Z, Özfırat O, Yılmaz H. “Origin and evolution of the southeast anatolian metamorphic complex (Turkey)”. Geologica Carpathica, 58(3), 197-210, 2007.
• Özgül N. “Torosların bazı temel jeoloji özellikleri”. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 19(1), 65-78, 1976.
• Demirtaşlı E. “Pınarbaşı-Sarız-Mağara Civarının Jeoloji Raporu”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye, 1935, 1967.
• Özgül N, Turşucu A, Özyardımcı N, Şenol M, Bingöl İ, Uysal Ş. “Munzur Dağlarının Jeolojisi”. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 6995, 1982.
• Asutay HJ. Baskil (Elazığ) Çevresinin Jeolojik ve Petrografik Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 1985. Doktora Tezi, Ankara
• Göncüoğlu MC, Göncüoğlu Y, Kozur HW and Kozlu H. “Paleozoic stratigraphy of the geyik dağı unit in the eastern taurides (Turkey): New age data and implications for gondwanan evolution”. Geologica Carpathica, 56(6), 433-447, 2004.
• Göncüoğlu MC. “Kütahya Bolkardağ kuşağının jeolojisi”. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 142, 227-282, 2011.
• Metin S, Ayhan A, Papak İ. “Doğu Torosların batı kesiminin jeolojisi (GGD Türkiye)”. Maden Tetkik Arama Dergisi, 107, 1-12, 1986.
• Özgül N, Metin S, Göğer E, Bingöl İ, Baydar O, Erdoğan B. “Tufanbeyli Kambriyen-Tersiyer kayaları”. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, XVI/1 (16), 82-100, 1973. Toroslar, Adana)
• Göncüoğlu MC, Turhan N. “Geology of the Bitlis metamorphic belt”. Geology of Taurus Belt. Proceedings of the International Symposium on the Taurus Belt, Ankara, Turkey, 26-29 September 1983.
• Turan A. “Beyreli (Hadim, Orta Toroslar) dolayında allokton Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25(4), 37-56, 2010.
• stratigrafisi”. Selçuk
• Beyazpirinç M, Akçay AE. “The tectono-stratigraphic features of metamorphites in Alacahan-Çetinkaya region (Kangal, Sivas)”. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 147, 19-29, 2013.
• Bozkaya Ö. Doğu Toroslardaki (Sarız-Tufanbeyli- Saimbeyli Yöreleri) Sedimanter ve çok Düşük Dereceli Metasedimanter Kayaçların Mineralojisi ve Jeokimyası. Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, Türkiye, 1995.
• Özgül N. “Bozkır-Hadim-Taşkent (Orta Toroslar’ın kuzey kesimi) dolayında yer alan tektono-stratigrafik birliklerin stratigrafisi”. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 119, 113-174, 1997.
• Knaust D, Costamagna LG. “Ichnology and sedimentology of the triassic carbonates of North-West Sardinia, Italy”. Sedimentology, 59(4), 1190-1207, 2012.
• Jaglarz P, Uchman A. “A Hypersaline ıchnoassemblage from the middle triassic carbonate ramp of the tatricum domain in the tatra mountains, southern Poland”. Paleogeography, 292(1-2), 71-81, 2010. Palaeocology,
• Abbassi N, Shabanian R, Golparvar RH. “Environmental ımpacts on the ichnofossil diversity of the lower part of elika formation (Lower triassic), moro mountain, NW Iran”. Iranian Journal of Science & Technology, 39(A3), 273-280, 2015.
• Fraiser ML, Bottjer DJ. “The Non-Actualistic Early Triassic Gastropod Fauna: A Case Study of the Lower Triassic Sinbad Limestone Member”. Research Reports, Palaios, 19, 259-275, 2004.
• Brayard A, Meier M, Escarguel G, Fara E, Nützel A, Olivier N, Bylund KG, Jenks JF, Stephen DA, Hautmann M, Vennin E, Bucher H. “Early triassic gulliver gastropods: spatio-temporal distribution and significance for biotic recovery after the end-permian mass extinction”. Earth-Science Reviews, 146, 31-64, 2015.
• Hautmann M, Nützel A. “First record of a heterodont bivalve (Mollusca) from the early triassic: palaeocological significance and implications for the “Lazarus problem””. Palaeontology, 48(6), 1131-1138, 2005.
• Hanilçi N, Öztürk H. “Aladağlar-Zamantı (Doğu Toroslar) bölgesinde Misisipi Vadisi tipi (MVT) Zn-Pb yatakları: ayraklı ve Denizovası Zn-Pb yatakları, Türkiye”. Yerbilimleri Dergisi, 18(1), 23-43, 2005.
• Çolakoğlu AR, Hanilçi N, Günay K. “Cenozoic collisional tectonics and origin of Pb-Zn-F mineralization in the Bitlis massif, SE Turkey”. International Geology Review, 53(14), 1593-1621, 2010.