Ağız ve diş sağlığı hizmeti sunan tesislerin etkinlik ölçümü için bir veri zarflama analizi modeli: İstanbul örneği

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 4, 768 - 778, 20.08.2020

Dilek Esenlik Telatar Kazım Sarı

Öz

Bu çalışmada, ağız ve diş sağlığı hizmeti sunan tesislerin göreli etkinliklerini ölçmek için bir Veri Zarflama Analizi (VZA) modeli önerilmiştir. Bu amaçla, karar verici tercihlerinin model çıktılarına, yani tedavi alternatiflerine yansıtılabildiği Ağırlık Kısıtlı VZA (AK-VZA) modeli kurgulanmıştır. Çıktıların hepsinin eşit önemde olduğunu varsayan Temel VZA (T-VZA) modeli ise karşılaştırma amacıyla kullanılmıştır. İstanbul’da Sağlık Bakanlığı’na bağlı tesisler üzerinde yapılan analiz sonuçları, önerilen AK-VZA’nın T-VZA’ya göre daha gerçekçi ve seçici sonuçlar verdiğini göstermiştir. Tesislerin etkinlik performanslarına bakıldığında ise, Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri (ADSM) ve Ağız ve Diş Sağlığı Hastaneleri (ADSH) gibi büyük ölçekli tesislerin Eğitim Araştırma Hastaneleri (EAH) ve Devlet Hastaneleri (DH) gibi ağız ve diş sağlığı açısından küçük ölçekli tesislere göre çok daha etkin olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar, ağız ve diş sağlığı hizmetlerinde tesis büyüklüğünün etkinlik için önemli bir unsur olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

etkinlik analizi, veri zarflama analizi, ağırlık kısıtlama, ağız ve diş sağlığı hizmetleri

Kaynakça

• Farrell MJ, “The measurement of productive efficiency”. Journal of the Royal Statistical Society, Seri A, 120(3), 253-290, 1957.
• Ramanathan R. An Introduction to Data Envelopment Anaylsis, A Tool for Performans Measurement. New Delhi, Thousand Oaks, London, Sage Publications India Pvt Ltd, 2003.
• Charnes A, Cooper WW, Rhodes E. “Measuring the efficiency of decision making units”. European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444, 1978.
• Senyücel O. Türkiye’de Elektrik Dağıtımında Hizmet Kalitesi ve Etkinlik Ölçümü. Ankara, Türkiye, Rekabet Kurumu, 2012.
• Linna M, Nordblad A, Koivu M. “Technical and cost efficiency of oral health care provision in Finnish health centres”. Social Science & Medicine, 56, 343-353, 2003.
• Özyavaş S. “Türkiye’de ağız ve diş sağlığı politikası: mevcut durum analizi”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(4), 789-805, 2018.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. “Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2017 Haber Bülteni”. https://sbsgm.saglik.gov.tr/ TR,49093/saglik-istatistikleri-yilligi-2017-haber-bulteni.html (27.10.2018).
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu. “Kamu Hastaneleri İstatistik Yıllığı 2014”. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara, Türkiye, 196-198, 2015.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü. “Ağız ve Diş Sağlığı Hizmetleri 2015”. Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye, 26-28, 2016.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu. “Ağız ve Diş Sağlığı Hizmetleri Rapor Bülteni 2016”. Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı,Türkiye, 21-23, 2017.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu. “Kamu Hastaneleri İstatistik Raporu 2017”. Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye, 195, 2018.
• Dyson RG, Allen R, Camanho AS, Podinovski VV, Saricco CS, Shale EA. “Pitfalls and protocols in DEA”. European Journal of Operational Research, 132, 245-259, 2001.
• Çakmak M, Öktem MK, Ömürgönülşen U. “Türk kamu hastanelerinde teknik verimlilik sorunu veri zarflama analizi tekniği ile sağlık bakanlığı’na bağlı kadın doğum hastanelerinin teknik verimliliklerinin ölçülmesi”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 12(1), 1-36, 2009.
• Karahan A, Özgür E. Hastanelerde Performans Yönetim Sistemi ve Veri Zarflama Analizi. Ankara, Türkiye, Nobel, 2011.
• Tarazona MC, Clemente IM, Consuelo DV, Martínez IB. “A model to measure the efficiency of hospital performance”. Mathematical and Computer Modelling, 52, 1095-1102, 2010.
• Yolalan R. İşletmelerarası Göreli Etkinlik Ölçümü. Ankara, Türkiye, Milli Prodüktivite Merkezi, 1993.
• Charnes A, Cooper W, Lewin AY. Lawrence MS. Data Envelopment Analysis Theory, Methodology and Applications. New York, Springer Science+Business Media LLC., 1995.
• Emrouznejad A, Yang G. “A survey and analysis of the first 40 years of scholarly literature in DEA: 1978-2016”. Socio-Economic Planning Sciences, 61, 4-8, 2018.
• Pelone F, Kringos DS, Romaniello A, Archibugi M, Salsiri C, Ricciardi W. “Primary care efficiency measurement using data envelopment analysis: A systematic review”. Journal of Medical Systems, 39(156), 1-14 , 2015.
• Yeşilaydın G. “Health efficiency measurement in Turkey by using data envelopment analysis: a systematic review”. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1-2-3), 49-69, 2017.
• Buck D. “The efficiency of the community dental service in England: a data envelopment analysis”. Community Dent Oral Epidemiolology, 28, 274-280, 2000.
• Coppola MN, Ozcan YA, Bogacki R. “Evaluation of performance of dental providers on posterior restorations: does experience matter? A data envelopment analysis (DEA) approach”. Journal of Medical Systems, 27(5), 445-456, 2003.
• Gülcü A, Akın C, Yeşilyurt C, Coşkun S, Esener T. “Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'nin veri zarflama analizi yöntemiyle göreceli etkinlik analizi”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 5(2), 87-104, 2004.
• Öner N. Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Kurumlarının Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Performansının Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2010.
• Özdemir Y. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezlerinin Veri Zarflama Analizi ile Göreceli Teknik Verimliliklerinin Ölçülmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2011.
• Charalambous C, Maniadakis N, Polyzos N, Fragoulakis V, Theodorou M. “The efficiency of the public dental services (pds) in cyprus and selected determinants”. BMC Health Services Research, 13(420), 1-9 , 2013.
• Barouni M, Amiresmaieli MR, Shahravan A, Amini S. “The efficiency assessment of dental units using data envelopment analysis approach: the case of Iran”. Iran Journal Public Health, 46(4), 552-559, 2017.
• Şahin B, İlgün G. “Assessment of the efficiency of dental services in Turkey”. Health Policy and Technology, 7, 173-181, 2018.
• Kıraç Y, Kıraç S. “Veri zarflama analizi yaklaşımını kullanarak ağız ve diş sağlığı hastanelerinin (adsh) verimlilik değerlendirmesi”. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 6(2), 90-105, 2018.
• Yüksel O, Yiğit V. “Ağız ve diş sağlığı hizmetlerinin iller bazında teknik verimlilik analizi”. Journal of Academic Value Studies, 5(3), 312-323, 2019.
• Donthu N, Hershberger EK, Osmonbekov T. “Benchmarking marketing productivity using data envelopment analysis”. Journal of Business Research, 58, 1474-1482, 2005.
• Yalama A. Entellektüel Sermayenin Entellektüel Katma Değer Katsayısı (VAIC) ile Ölçülmesi ve Veri Zarflama Analizi (DEA) Yöntemi Kullanılarak Karlılığa Etkisinin Sınanması: İMKB'ye Kote Bankalarda Uygulanması. İstanbul, Türkiye, İktisadi Araştırmalar Vakfı, 2006.
• Tarım A. Veri Zarflama Analizi, Matematiksel Programlama Tabanlı Göreli Etkinlik Ölçümü Yaklaşımı. Ankara, Türkiye, Sayıştay Yayınları, 2001. Baysal ME, Uygur M, Toklu B. "Veri zarflama analizi ile TCDD limanlarında bir etkinlik ölçümü çalışması". Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19(4), 437-442, 2004.
• Charnes A, Cooper WW, Rhodes E. "Evaluating program and managerial efficiency: an application of data envelopment envelopment analysis to program follow through". Management Science, 27(6), 668-697, 1981.
• Helmig B, Lapsley I. "On the efficiency of public, welfare and private hospitals in Germany over time: a sectoral data envelopment analysis study". Health Services Management Research, 14(4), 263-274, 2001.
• Baysal ME, Toklu B. "Veri zarflama analizi ile bazı orta öğretim kurumlarının performanslarının değerlendirilmesi". Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 203-220, 2001.
• Thanassoulis E, Allen R, "Simulating weights restrictions in data envelopment analysis by means of unobserved DMUs". Management Science, 44(4), 586-594, 1998.
• Oikonomou N, Tountas Y, Mariolis A, Souliotis K, Athanasakis K, Kyriopoulos J. "Measuring the efficiency of the greek rural primary health care using a restricted dea model; the case of southern and western Greece". Health Care Management Science, 19, 313-325, 2016.
• Thompson RG, Singleton FD, Thrall RM, Smith BA, Wilson M. "Comparative site evaluations for locating a high-energy physics lab in Texas". Interfaces, 16(6), 35-49, 1986.
• Deveci Karakoç İ. "Veri zarflama analizindeki ağırlık kısıtlamalarının belirlenmesinde analitik hiyerarşi sürecinin kullanımı". Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 1-12, 2003.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü. "Sözleşmeli Yönetici Performans Değerlendirme Kriterleri Gösterge Kartlarının Yayınlanması Hakkında". https://yhgm.saglik.gov.tr/ TR,40307/sozlesmeli-yonetici-performans-degerlendirme-kriterleri-gosterge-kartlarinin-yayinlanmasi-hakkinda.html (29.10.2018).
• Sari K. "Selection of RFID solution provider: a fuzzy multi-criteria decision model with monte carlo simulation". Kybernetes, 42(3), 448-465, 2013.
• Sosyal Güvenlik Kurumu ."Sağlik Uygulama Tebliği Ek-2/Ç Diş Tedavileri Puan Listesi". http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/ekler/SUT/2013/EKLER_SUT_2013_revize(04.09.2019).zip (25.11.2019).
• Beylik U, Yılmaz A, Akça N. "Hastanelere geri ödemede sağlık uygulama tebliği ile teşhis ilişkili grupların karşılaştırması: kolesistektomi vakası örneği". İşletme Bilimi Dergisi, 3(2), 39-53 , 2015.
• Scheel H. "EMS: efficiency measurement system user's manuel, Version 1.3, 2000. http://www.scheel-online.de/ems/ems.pdf (27.10.2018). Rosenman R, Siddharthan K, Ahern M. "Output efficiency of health maintenance organizations in Florida". Health Economics, 6, 295-302, 1997.
• McCallion G, McKillop DG, Glass JC, Kerr C. "Rationalizing northern Ireland hospital services towards larger providers: best-practice efficiency studies and current policy". Public Money & Management, 19(2), 27-32, 1999.
• Hollingsworth B. "The mesaurement of efficiency and productivity of health care delivery". Health Economics, 17, 1107-1128, 2008.
• Hollingsworth B. "Non-parametric and parametric applications measuring efficiency in health care". Health Care Management Science, 6, 203-218, 2003