SAFEVİ DÖNEMİ (KUBACHİ) İRAN SERAMİKLERİ

Yıl 2022, Sayı: 2, 71 - 83, 28.09.2022

Lale Avşar , Seliz Ayaydın

Öz

Kubachi seramikleri, Safevi dönemi seramikleri içerisinde değerlendirilen oldukça özgün bir grubu oluşturmaktadır. 15.-17. Yüzyıl aralığına tarihlenen bu seramiklere ilk kez 19. Yüzyılın sonlarına doğru Kafkasya’daki Kubachi köylülerinin evlerinde rastlanmasından dolayı bu isim verilmiştir. Zamanla bu bölgeye ticaret yoluyla geldiği ve Nişabur, Meşhed, Tebriz, Kirman ve İsfahan başta olmak üzere İran coğrafyası içerisindeki oldukça geniş bir alanda üretildikleri tespit edilmiştir. Fritli bünyeden ve sır altı tekniğinde üretilmiş olan Kubachi seramikleri; turkuaz ya da yeşil sırlı seramikler, mavi-beyaz seramikler ve polikrom astar boyalı seramikler olmak üzere üç gruptan meydana gelmektedirler. Süsleme üslubunda zaman zaman Çin etkisi altında kalmış olmakla birlikte özellikle polikrom seramiklerdeki figüratif tasvirlerde Selçuklu figür üslubunun devam ettiği görülmektedir.
Kubachi seramikleri, yeterli düzeyde tanınmamış bir grubu temsil etmektedir. Konu ile ilgili bilgi veren az sayıda Türkçe kaynaklarda Kubachi seramikler genellikle geniş bir açıdan ele alınmıştır. Bu çalışma; Kubachi seramiklerinin menşei, sınıflandırılması, malzeme, süsleme tekniği ve süsleme repertuvarı açısından incelenmesini kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Safevi, Seramik, Kubachi, İran

Kaynakça

• Afshar, V. (2020). “Safavid Ceramics Through the Eyes of European Travellers” Journal of Arts, 3: 85-96.
• Ak, R. (2018). “16. Yüzyıl Safevi Şiraz Mushaflarına Bir Örnek (TSMK. EH. 48)” Kalemişi Dergisi, 6:315-332.
• Aras, B., M. (2018). “İranlı Şiîlerin Safevilere Bakışı” Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 236: 147-162.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2010). “Şah Abbas (1587-1629) Zamanında İsfahan” Türk Dünyası Araştırmaları, 186: 149-164.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2011). “Şah Abbas (1587-1629) Devrinde İran’da Sosyal ve Kültürel Hayat” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11: 261-276.
• Brend, B. (1991). Islamic Art. British Museum Press, London.
• Brocklebank, R., H., R. (1931). “Kubatcha Faïance” The Burlington Magazine for Connoisseurs, 59: 218-221.
• Cooper, E. (2002). 10.000 Years of Pottery. British Museum Press, London.
• Crowe, Y. (2007). “The Safavid Potter at the Crossroad of Styles” 1-10,(https://www.researchgate.net/publication/33683197_The_Safavid_potter_at_the_crossroad_of_styles) Erişim Tarihi: 29.05.2022.
• Dedeyev, B. (2016). “Sosyo-Kültürel İlişkiler Bağlamında 15. Yüzyıl-16. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu’dan Azerbaycan’a Türkmen Göçleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 77: 103-125.
• Dimand, M. S. (1930). A Handbook of Muhammedan Decorative Arts. The Metropolitan Museum of Art, New York.
• Downs, L., Joel, A., Peters, F., W., Rossen, S., F., Hommel, C., Rodgers, R., R., Weston, R., T., Elam, C., H., Weinberg, S., K., Warr, N., Stephens, H., D., Rubens, R., P., Scott, R. (1979). “Museum Department Reports” Bulletin of the Detroit İnstitute of Arts, 57: 168-179.
• Əfəndiyev, O. (2007). Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Şərq-Qərb, Bakı.
• Eravcı, H., M. (2002). “Safevî Hanedanı” Türkler Ansiklopedisi. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, VI, 1551-1569.
• Golombek, L., Mason, R., B., Proctor, P. (2001). “Safavid Potters’ Marks and the Question of Provenance” Iran, 39: 207-236.
• Golombek, L. (2014). “The “Kubachi Problem” and the Isfahan Workshop” Persian Pottery in the First Global Age the Sixteen and Seventeen Centuries, 4: 169-183.
• Golombek, L., Reilly, E. (2014). “Safavid Society and the Ceramic Industry” Persian Pottery in the First Global Age: The Sixteenth and Seventeenth Centuries, 13-56.
• Hobson, R., L. (1932). A Guide to the Islamic Pottery of the Near East. British Museum Press, London.
• Jenkins, M. (1983). “Islamic Pottery: A Brief History” The Metropolitan Museum of Art, 40: 1-53.
• Kamali, D. (2016). “Safevî Hanedanı’nın Çöküşü” Türk Dünyası Araştırmaları, 225:153-174.
• Kaplan, D. (2008). “Şiiliğin İran Topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiileştirme Politikaları” Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 8: 183-203.
• Karadeniz, Y. (2012). İran Tarihi (1700-1925). Selenge Yayınları, İstanbul.
• Karadeniz, Y. (2014). “Safevi Devleti’nin Kuruluşu Meselesi: Kızılbaşların Ortaya Çıkışı” Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3: 53-67.
• Lane, A. (1939). “The So-Called “Kubachi” Wares of Persia” The Burlington Magazine for Connoisseurs, 75: 156-163.
• Lane, A. (1957). “The Ottoman Pottery of Isnik” Ars Orientalis, 2: 247-281.
• Lane, A. (1971). Later Islamic Pottery: Persia, Syria, Egypt, Turkey. Faber and Faber, London.
• Mason, R., B., Golombek, L. (2003). “The Petrography of Iranian Safavid Ceramics” Journal of Archaeological Science, 30: 251-261.
• Musalı, N. (2018). “I. Şah İsmail’in İdarî-Askerî ve İctimaî-İktisadî Politikaları Üzerine Bazı Notlar ve Değerlendirmeler”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5: 1-46.
• Ölçer, S. (2018). “15. Ve 16. Yüzyıl Mavi-Beyaz Seramikleri: Osmanlı, Safevi ve Çin Hanedanlığı Örneklerinin Üslup Bağlamında Karşılaştırılması” Sanat Tarihi Dergisi, 27: 265-301.
• Öney, G. (1987). İslâm Mimarîsinde Çini. Ada Yayınları, İstanbul.
• Peck, E. H. (1980). “A “Kubachi” Plate and Related Islamic Ceramics” Bulletin of the Detroit Institute of Arts, 58: 62-71.
• Peck, E. H. (1997). “Like the Light of the Sun: Islamic Luster-Painted Ceramics” Bulletin of the Detroit Institue of Arts, 71: 16-35.
• Proctor, P. (2014). “The Measure of Faithfulness: The Chinese Models for Safavid Blue-and-White” Persian Pottery in the First Global Age: The Sixteenth and Seventeenth Centuries, 123-166.
• Pope, A., U. (1937). “New Findings in Persian Ceramics of the Islamic Period” Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology, 5: 149-169.
• Porter, V. (2008). Islamic Tiles. British Museum Press, Londra.
• Sarıkaya, Y. (2012). Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür (Rapor No: 2). Stratejik Araştırmalar Vakfı Dış Politika Araştırmaları Merkezi, Ankara.
• Savory, R. (2021). Safevîler Devrinde İran. Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• Sümer, F. (1976). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Güven Matbaası, Ankara.
• Şimşir, S. (2019). “Şah İsmail: Hayatı ve Şahsiyeti” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6: 74-86.
• Taflıoğlu, S. (2012). “İran Türk Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Türk Tarihine Stratejik Etkisi” Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 13: 105-115.
• Taylor, A. (1995). Book Arts of Isfahan: Diversity and Identity in Seventeenth Century Persia. The J. Paul Getty Museum, California.
• Veliyeva, Z. (2015). “Safevîlerin Menşei və Kızılbaşça” Journal of Azerbaijani Studies, 1: 332-344.
• Watson, O. (2004). Ceramic from Islamic Lands. Thames and Hudson, London.