GÜZELŞEYH KASRI’NIN SÜSLEME ÖZELLİKLERİ1

Yıl 2022, Sayı: 2, 106 - 128, 28.09.2022

Sahure Yariş

Öz

Süsleme, bütün mimari üsluplara farklı bir bakış ve anlam kazandırır. Güzelşeyh Kasrı süslemeleri ile kültürel etkileşimin en güzel örneklerinden biridir. Kasır, Diyarbakır İlinin Çınar İlçesinde Altınakar Köyü’nde yer almaktadır. Kim tarafından ve hangi tarihte yapıldığına dair herhangi bir yazılı belge bulunmamaktadır. Yapının kim tarafından ve hangi tarihte yapıldığına dair bilgi bulunmamaktadır. Kullanıldığı malzeme, süsleme ve inşa tekniğinden Osmanlı Döneminde inşa edildiği anlaşılmaktadır. Günümüzde harap olan yapı, iki katlı bir plana sahiptir. Alt kat medrese, üst kat ise kasır olarak düzenlenmiştir. Alt katta medreseye giriş eyvanında, eyvan kemerinin etrafında uygulanmış olan motiflerle başlayan süsleme programı, üst katta yoğun olarak işlenmiştir. Kasrın ayakta kalan bölümünde hem iç, hem de dış cephede süsleme görülmektedir. Yapıda bitkisel, geometrik motiflerin yanı sıra, mukarnas, kemer, silme, sütünce gibi yapısal elemanlara da süsleme niteliği kazandırılarak kasrın cephelerinde hareketlilik devam ettirilmiştir. Cephelerde süslemelerin yanı sıra, taşın düzgün ve temiz işlenmesi yüzeylerin dümdüz bir mermer gibi görünmesine neden olmuştur. Motifleri işlemede kullanılan oyma–kabartma tekniği ile plastik etkisi güçlü zengin kompozisyonlar elde edilmiştir.
Makalede Güneydoğu Anadolu’nun tarihi kentlerinden biri olan Diyarbakır İlinin Çınar İlçesinde yapılmış olan Güzelşeyh Kasrı’nın süslemeleri anlatılarak, bu süslemelerin Türk–İslam sanatındaki yeri ve önemi üzerinde durulacaktır. Kentin tarihini, kültürünü yansıtmaya devam eden yapının bulunduğu bölgedeki benzer örnekleri ile karşılaştırma yapılarak bölgesel etkileşim üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Kasır, Süsleme, Taş işçiliği, Malzeme

Kaynakça

• AYDIN, S. – EMİROĞLU, K. – ÖZEL, O. – ÜNSAL, S. (2000), Mardin Aşiret Cemaat Devlet. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• BAŞ, G. (2013), Diyrabakır’daki İslâm Dönemi Mimari Yapılarında Süsleme. Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÇİFTÇİ, P. (2007). Diyarbakır’ın Dicle Kıyısı’ndaki Köşk Yapıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van.
• ÇİFTÇİ, P. (2011), “Diyarbakır’daki Köşk Yapıları”. İ., Yıldız (Ed.). Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi. Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları, Diyarbakır, s. 463-478.
• GÜREL, G. (2010), Mardin’deki Osmanlı Dönemi Mimari Yapılarında Taş Süsleme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van.
• HALİFEOĞLU F. M.- DALKILIÇ, N. (2002), “Tarihten Günümüze Diyarbakır Bazaltının Gelişim Süreci ve Bugünkü Kulanım Alanları”. 1. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi Kongre Bildirileri II, İstanbul TMMOB Mimarlar Odası., İstanbul, s. 570–579.
• MÜLAYİM, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZDEMİR, N. (1998), “Osmanlı Dönemi Türk Sanatı’nda Bezeme Grupları”, Kültür Sanat, S. 37, İstanbul, s. 60-65.
• YELEN, R. (2017), “İslam Sanatında Süsleme Sembolizmi Üzerine Yeni Yorumlar”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel sayı 2, 40. Bölüm, s. 1-23.
• YETKİN, S. K. (1984). İslam Ülkelerinde Sanat. Cem Yayınevi, İstanbul.
• YEŞİLBAŞ, E. (2020), “Mardin’deki 13. – 15. Yüzyıl Cami ve Medreselerinde Taç Kapı Tasarımı ve Bezemesi”, Mukaddime, S. 11, C. 1, Mardin, s. 215-264.
• YILDIZ, İ. – ERDAL, Z. – YILDIZ, D. (2015), “Çınar İlçesinde Kültür Varlıkları”. (Editörün Y. K. Haspolat), Medeniyetler Kavşağında Bir İlçe Çınar, s. 26-91, Ankara: MRK Matbaası.