Güray Müze Koleksiyonunda Yer Alan Usta Mühürlü Osmanlı Lüleleri

Yıl 2023, Sayı: 3, 113 - 124, 28.03.2023

Ayşe Budak Onur Kubaşık

Öz

Çeşitli keyif verici bitkiler ve özellikle tütün içiminde kullanılan lüle, sigara kullanım alışkanlığının ortaya çıkışına kadar Osmanlı sosyal hayatının önemli bir parçası haline gelmiştir. Tüm dünyada olduğu gibi kısa sürede hatırı sayılır kullanıcı kitlesine ulaşan tütün ile birlikte onun içim aleti olan lülede bütün Osmanlı coğrafyasında kullanılmış ve üretilmiştir. Türkiye Müzelerin envanter ve depolarında oldukça fazla lüle bulunmaktadır. Lüleler genel olarak iki türe ayrılmaktadır. Saray için üretilenler ve halk için üretilenler. Saray için yapılanlar genel olarak “Tophane İşi” olarak adlandırılmaktadır. Diğer grup ise Halk Tipi’dir. Nevşehir’de bulunan özel müzelerden Güray Müze’de bir lüle koleksiyonuna sahiptir. Bu koleksiyon 30 parçadan oluşmaktadır ve bunların tümü halk tipi lülelerdir. Halk tipi üretimlerde tıpkı tophane işi lülelerde olduğu gibi üzerinde usta mührü, tarih ve süslemeler barındırmaktadır. Seramik üretimin yapıldığı tüm merkezlerde halk tipi lüle üretiminin varlığı bilinmektedir. Bu üretimi gerçekleştiren halk sanatçısı denilebilecek el sanatı ustalarının varlığı ürettikleri lülelerin üzerine işledikleri imzalarından bilinmektedir. Osmanlı coğrafyasında üretim yapmış bu halk sanatçılarından 7’sinin ürünü olan lüleler ise Güray Müze koleksiyonundadır.
Bu çalışmaya dâhil edilen yedi lüle ve sanatçının tanıtıldığı bu çalışmayla, Osmanlı lüle üreticisi el sanatı ustalarının eserlerinin, Osmanlı coğrafyasında üretim yapan diğer sanatçıların eserleri ile olan bağını, benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya konulması hedeflenmiştir. Bu sanatçıların eserlerinin tanıtılmasıyla hedeflenen, oldukça geniş bir coğrafyada karşılaşılan bu eserler ve sanatçılarının ortak üretim, dönem modasına katkı gibi yaklaşımlarının olup olmadığının tespitidir. İsimsiz halk ustalarının yanında en azından adlarını bildiğimiz ustalardan yedisinin eserlerinin tanıtılması da hedeflenmiştir. Bu nedenle çalışma, çizim ve fotoğraflarla desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tütün, Lüle, Osmanlı Lüleciliği, Güray Müze

Kaynakça

• ARSEVEN, C. (1943). Sanat Ansiklopedisi, Ankara: Maarif Matbaası.
• AYHAN, G. (2011). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları. Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• AYHAN, G. (2014). “Lüle Terminolojisinin Sorunları Üzerine Görüşler”, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 18, (20), 53-63.
• BAKLA, E. (2007). Tophane Lüleciliği: Osmanlının Tasarımdaki Yaratıcılığı ve Yaşam Keyfi, İstanbul: Antik A&Ş.
• BARAM, U. (2004). Filistin Geçmişinden Dolaşık Objeler,(Editörler Uzi Baram, Lynda Carroll) Osmanlı Arkeolojisi, İstanbul: Kitap Yayınevi, 142-163.