Banking History in the First Century of the Republic of Türkiye

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: Özel Sayı, 202 - 211, 29.10.2023

M. Esra Atukalp

Öz

The banking sector in the Republic of Türkiye, can be considered as national banking period (1923-1944), private banking period (1945-1959), planned period (1960-1980), financial liberalization period (1981-2001), restructuring period (post-2002 period) and following form. These periods are shaped as a result of the effect of economic policies. The aim of this study is to examine the historical development in the banking sector in the first century of the Republic of Türkiye. In this context, deposit banks established during the banking period and development and investment banks were examined, and deposit banks operating in the 100th year of the Republic were examined in line with the changes that have occurred since their establishment, due to changes in title, ownership structure and field of activity, and merger. Banking history consists of the following stages, in order: getting out of the control of foreign capital in the establishment of the Republic, giving importance to banks in the creation of Turkish economic existence and the support of the state in the establishment of banks, implementation of liberal policies instead of statist policies, establishment of a system for the points indicated in the development plans, the effects of the restructuring period in banking and later.

Anahtar Kelimeler

banking, history, Republic of Türkiye, first century

Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Yüzyılında Bankacılık Tarihi

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nde bankacılık sektörü, milli bankacılık dönemi (1923-1944), özel bankacılık dönemi (1945-1959), planlı dönem (1960-1980), finansal serbestleşme dönemi (1981-2001), yeniden yapılandırma dönemi (2002 sonrası) ve sonrası şeklinde ele alınabilir. Söz konusu dönemler ekonomi politikalarının etkisi sonucu şekillenmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci yüzyılında bankacılık sektöründe tarihsel gelişimin incelenmesidir. Bu kapsamda bankacılık dönemlerinde mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının kuruluşları incelenmiş, Cumhuriyetin 100. yılında faaliyet gösteren mevduat bankaları ise kuruluşlarından bu yana, söz konusu olan unvan, mülkiyet yapısı ve faaliyet alanı değişikliği, birleşme gibi nedenlerle meydana gelen değişiklikler doğrultusunda incelenmiştir. Bankacılık tarihi sırası ile şu aşamalardan oluşmaktadır: Cumhuriyetin kuruluşunda yabancı sermayenin kontrolünden çıkılması ve Türk iktisadi varlığının oluşturulmasında bankalara ve bankaların kurulmasında ise devletin desteğine önem verilmesi; devletçi politikalar yerine liberal politikaların uygulanması, kalkınma planlarında işaret edilen noktalara yönelik sistemin kurulması, bankacılıkta yeniden yapılandırma döneminin etkileri ve sonrası.

Anahtar Kelimeler

bankacılık, tarih, Türkiye Cumhuriyeti, birinci yüzyıl

Kaynakça

• Akgüç, Ö. (1975). Cumhuriyet döneminde bankacılık alanında gelişmeler (Türkiye Bankalar Birliği Yayın No:71). Ankara
• Akgüç, Ö. (1992). 100 soruda Türkiye’de bankacılık. Gerçek Kitabevi.
• Artun, T. (1983). İşlevi, gelişimi, özellikleri ve Sorunlarıyla Türkiye’de bankacılık. Tekin Kitabevi.
• Atatürk Ansiklopedisi. Türkiye iktisat kongresi. 30.07.2023 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-iktisat-kongresi/ adresinden alındı.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. Türkiye iktisat kongresi’ni açış söylevi / İzmir. 30.07.2023 tarihinde https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/turkiye-iktisat-kongresini-acis-soylevi-izmir adresinden alındı.
• Atukalp, M. E., ve Karakaya, A. (2020). Bankacılık sistemi ve rekabet Türkiye’deki mevduat bankalarından deliller. Ekin Yayınevi.
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2005). 5411 sayılı bankacılık kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5411.pdf
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2023a). 10543 sayılı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu kararı. https://www.bddk.org.tr/Mevzuat/DokumanGetir/1169
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK). (2023b). 10561 sayılı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme kurulu kararı. https://www.bddk.org.tr/Mevzuat/DokumanGetir/1172
• Başar, M., ve Coşkun, M. (2006). Bankacılık uygulamaları (Anadolu Üniversitesi Yayın No: 1711). Eskişehir.
• Cicoğlu, Ş., ve Çil, C. G. (2019). Türkiye’de uygulanan Basel Kriterleri ve Basel III kriterlerinin Türk finans sistemine etkileri. Politik Ekonomik Kuram, 3(1), 83-104. https://doi.org/10.30586/pek.559663
• Çivi, H. (1985). Türkiye’de bankacılık teori, uygulama ve sonuçları. Fon Matbaası.
• Keskin, E., İnan, E.A., Mumcu M., ve Erdönmez, P. (2008). 50. yılında Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye’de bankacılık sistemi “1958-2007” (Türkiye Bankalar Birliği Yayın No: 262). İstanbul. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/808/2tbb50yil.pdf
• Özince, E. (2008). Finansal sektör – uluslararası gelişmeler ve Türkiye deneyimi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 40, 24-44.
• Parasız, İ. (2009). Para banka ve finansal piyasalar. Ezgi Kitabevi.
• Resmi Gazete. (1984). 24.02.1984 tarih ve 18323 sayılı. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18323.pdf
• Şahin, H. (2012). Türkiye ekonomisi. Ezgi Kitabevi
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB). (2023a). TBB tarihsel bilgiler faaliyet gösteren bankalar. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/1360/ Faaliyet_Gosteren_Bankalar.xlsx
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB). (2023b). TBB tarihsel bilgiler faaliyeti sona eren bankalar. https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/1362/Faaliyeti_Sona_Eren_Bankalar.xlsx
• T.B.M.M. (1975). Devlet sanayi ve işçi yatırım bankası kuruluşuna dair kanun hükmünde kararname (11.11.1975 tarih ve 13 sayılı, Md. 3). https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem21/yil01/ss155m.htm
• T.C. Başvekalet Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi. (1955). Bankalar kanunu lâyihası ve muvakkat encümen mazbatası. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d11/c004/tbmm11004078ss0121.pdf
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Birinci beş yıllık kalkınma planı (1963-1967). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB). (2023a). Tarihçe. https://tkbb.org.tr/sayfa/detay/hakkimizda/tarihce-856934
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB). (2023b). https://tkbb.org.tr/banka-bilgileri#1728
• Zarakolu, A. (1974). Cumhuriyetin 50. yılında memleketimizde bankacılık. (Türkiye Bankalar Birliği Yayın No: 61). Ankara.