Understanding of the Environment after Industrialization in the Ottoman Empire: A Socio-Economic Analysis

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 1 - 7, 25.12.2023

Sümeyra Çay Çakır , Mehmet Ali Çakır

Öz

Human beings, the environment and society are elements in a continuous and mutual interaction. This interaction involves both human shaping the environment and the environment affecting humans. Undoubtedly, the relationship that humans have established with the environment throughout history has changed periodically and gained unique qualities. This dynamic has also profoundly affected societies' perceptions of the environment. The environmental understanding of Ottoman society was based on the sustainable use and protection of natural resources under the influence of religious and traditional elements. Especially foundation institutions are a concrete reflection of this mindset. In addition, investment and construction activities such as urban planning, zoning and public works were carried out in harmony with the environment. After industrialization, the perception of the environment has changed by turning into an economic resource that can be used unlimitedly. This process caused the perception of the environment to evolve in the Ottoman Empire as well. This study aims to emphasize the efforts of a state that tried to adapt to the changes in the world economy, promoting economic growth and industrialization, to mitigate the possible negativities by considering the negative effects on the environment and human health.

Anahtar Kelimeler

Ottoman economy, environment, industrial pollution

Osmanlı Devleti'nde Sanayileşme Sonrası Çevre Anlayışı: Sosyo-Ekonomik Bir İnceleme

Öz

İnsan, çevre ve toplum arasında sürekli ve karşılıklı etkileşimde bulunan unsurlardır. Bu etkileşim hem insanın çevreyi şekillendirmesini hem de çevrenin insanı etkilemesini içerir. Kuşkusuz, insanların tarih boyunca çevre ile kurduğu ilişki, dönemsel olarak değişerek kendine özgü nitelikler kazanmıştır. Bu dinamik, toplumların çevreye yönelik algılarını da derinlemesine etkilemiştir. Osmanlı toplumunun çevre anlayışı, dini ve geleneksel unsurların etkisiyle doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanımı ve korunması üzerine kurulmuştur. Özellikle vakıf kurumları, bu düşünce yapısının somut bir yansımasıdır. Ayrıca, şehir planlaması, imar ve bayındırlık gibi yatırım ve yapılaşma faaliyetleri çevre ile uyum içinde gerçekleştirilmiştir. Sanayileşme sonrasında çevre algısı, sınırsızca kullanılabilir bir ekonomik kaynağa dönüşerek değişmiştir. Bu süreç, Osmanlı Devleti’nde de çevre algısının evrimleşmesine neden olmuştur. Bu çalışma, dünya ekonomisindeki değişime uyum sağlamaya çalışan, ekonomik büyümeyi ve sanayileşmeyi teşvik eden bir devletin aynı zamanda çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri göz önünde bulundurarak muhtemel olumsuzlukları azaltma çabasını vurgulamayı ve bu doğrultuda yapılan çalışmaları incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ekonomisi, Çevre, Sanayi Kirliliği

Kaynakça

• Adak, N. (2010). Geçmişten bugüne çevreye sosyolojik yaklaşım. Ege Akademik Bakış, 10(1), 371-382.
• Albayrak, S. (1997). Eski İstanbul’da sosyal hayat ve çevre. IGDAS.
• Altunay Sam, E. (2016). Osmanlı modernleşmesinde çevre. The Journal of Academic Social Science, 32(Kasım), 30-43.
• Barışta, H, Ö. (1994). Kuş Evi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde. C.5. Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı.
• Boyacıoğlu, D. (2015). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı fabrika yapılarının inşasına dair yapılan düzenlemeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 471-186.
• Çalışkan, S. ve Şahin, E. (2022). Osmanlı arşiv belgeleri ışığında çevre, şehir ve insan. Matsis Yayınevi.
• Cansever, T. (2016). Osmanlı şehri. Timaş Yayınları.
• Damlıbağ, F. (2016). Osmanlı sanayisindeki çevre koruma uygulamaları, Türk Dünyası Araştırılmaları. 222, 91-104.
• Dıgıroğlu, F. (2009). 19. yüzyıl İstanbul: Hava kirliliği sorunu, Toplumsal Tarih, 169(Şubat), 67-71.
• Düstur (1289) Matbaa-ı Amire, C. II, 1872-73. İstanbul.
• Ergin, O, N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Gök, N. (2009). Çevre: Yüzyılın problemi ve Osmanlı devletinde çevre bilinci, Sbard, 13(Mart), 1-16.
• Kazgan, H. (1991). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e şirketleşme-Osmanlı sanayii monografi ve yorumlar. Töbank.
• Koç, B. (2009). Tanzimat sonrası hukuk metinlerinde av yasakları. Acta Turcica, 1, 153- 163.
• Mazak, M. (2001). Orijinal belge ve fotoğrafların ışığında Osmanlı’da çevre ve sokak temizliği. ISTAÇ.
• Shaw, S. (2023). Osmanlı imparatorluğu ve modern Türkiye. E Yayınları.
• Tekeli, I. (2000). Türkiye çevre tarihçiliğine açılırken. Türkiye’de çevrenin ve çevre korumanın tarihi sempozyumu, Zeynep Boratav (Ed.). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1-14.
• Yazgan, Ç, Ü. (2009). Tarihi süreç içerisinde toplum-çevre ilişkileri ve çevre sorunlarının ortaya çıkışı. Humanities Sciences, 5(2), 227- 244.
• Yediyıldız, M. A. (2008). Osmanlı toplumu ve çevre. T.C. Uludağ̆ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 147-158.
• Yörük, D. (2016). Osmanlıdan günümüze Türk toplumunda çevre anlayışının gelişmesinde vakıflar ve dernekler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 40, 361-372.