The Use of Multi-Criteria Decision-Making Methods as a Stock Portfolio Selection Tool: An Application in the BIST Food Sector Through the CRITIC-Based TOPSIS Method

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 80 - 99, 26.12.2024

Hasan Ayaydın , Onur Öksüz

Öz

Choosing the right alternative to achieve high returns on equity investments is of great importance. Nowadays, investors try to make the most accurate investment decisions by evaluating all the information they can access through comprehensive analysis. The need to consider many criteria through different weightings at the evaluation stage, and the fact that these criteria are significantly influenced by both sectoral and macroeconomic variables make this process increasingly difficult. The difficulties in selecting the right investment alternative are driving investors to develop new methods. The aim of this study is to measure the success of using Multi-Criteria Decision-Making Methods in the stock portfolio creation process. For this purpose, the year-end 2022 financial statements of companies operating in the Food Sector and listed in the BIST Food and Beverage Index were evaluated using 10 different ratios. The CRITIC method was used for weighting the criteria, and the TOPSIS method was used for creating performance rankings. Portfolios were formed based on the obtained rankings, and their annual return levels were compared. The results obtained show that the CRITIC-based TOPSIS method can be successfully used as a portfolio selection tool.

Anahtar Kelimeler

Multi-Criteria Decision Making, CRITIC, TOPSIS, Financial Performance, Food Sector

Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Hisse Senedi Portföyü Seçim Aracı Olarak Kullanımı: CIRITIC Tabanlı TOPSIS Yöntemi ile BİST Gıda Sektöründe Bir Uygulama

Öz

Hisse senedi yatırımlarında yüksek getiri düzeyine ulaşacak doğru alternatifin seçimi büyük önem taşımaktadır. Günümüzde yatırımcılar ulaşabildikleri tüm bilgileri kapsamlı analizler ile değerlendirerek yatırım kararlarını en doğru şekilde vermeyi amaçlamaktadır. Değerlendirme aşamasında pek çok kriterin farklı önem ağırlıkları ile göz önünde bulundurulması gerekliliği ve bu kriterlerin hem sektör hem de makroekonomik değişkenlerden önemli ölçüde etkilenmesi süreci giderek daha zorlu hale getirmektedir. Doğru yatırım alternatifinin seçiminde karşılaşılan güçlükler yatırımcıları yeni yöntemler geliştirmeye sevk etmektedir. Bu çalışmanın amacı hisse senedi portföyü oluşturma sürecinde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin kullanım başarısını ölçmektir. Bu amaçla BİST Gıda İçecek Endeksinde işlem gören ve Gıda Sektöründe faaliyette bulunan firmaların 2022 yılsonu finansal tabloları 10 farklı oran ile değerlendirilmiştir. Kriterlerin ağırlıklandırılmasında CRITIC, performans sıralamalarının oluşturulmasında TOPSIS yönteminden faydalanılmış; elde edilen sıralamalar dikkate alınarak portföyler oluşturulmuş ve bir yıllık getiri düzeyleri karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar CRITIC tabanlı TOPSIS yönteminin portföy seçim aracı olarak başarıyla uygulanabileceğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çok Kriterli Karar Verme, CRITIC, TOPSIS, Finansal Performans, Gıda Sektörü

Kaynakça

• Abdel-Basset, M., Ding, W., Mohamed, R., & Metawa, N. (2020). An integrated plithogenic MCDM approach for financial performance evaluation of manufacturing industries. Risk Management, 22, 192-218. https://doi.org/10.1057/s41283-020-00061-4
• Acar, M. (2019). Finansal performansın belirlenmesinde ve sıralanmasında TOPSIS çok kriterli karar verme yönteminin kullanılması: BİST sigorta şirketleri uygulaması. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 11(21), 136-162. https://doi.org/10.14784/marufacd.623385
• Akbulut, O. Y. (2020). Finansal performans ile pay senedi getirisi arasindaki ilişkinin bütünleşik CRITIC ve MABAC ÇKKV Teknikleriyle Ölçülmesi: Borsa İstanbul çimento sektörü firmalari üzerine ampirik bir uygulama. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40, 471-488. https://doi.org/10.30794/pausbed.683330
• Akyüz, Y., Bozdoğan, T., & Hantekin, E. (2011). TOPSIS yöntemiyle finansal performansin değerlendirilmesi ve bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 73-92.
• Andrijasevic, M., & Pasic, V. (2014). A blueprint of ratio analysis as information basis of corporation financial management. Problems of Management in the 21st Century, 9(2), 117.
• Atukalp, M. E. (2021). Determining the relationship between stock return and financial performance: an analysis on Turkish deposit banks. Journal of Applied Statistics, 48(13-15), 2643-2657. https://doi.org/10.1080/02664763.2020.1849056
• Ayaydın, H., & Dağlı, H. (2012). Gelişen piyasalarda hisse senedi getirisini etkileyen makroekonomik değişkenler üzerine bir inceleme: Panel veri analizi. Ataturk University Journal of Economics & Administrative Sciences, 26(3-4), 45-65.
• Ayaydın, H., Durmuş, S., & Pala, F. (2017). Gri ilişkisel analiz yöntemiyle Türk lojistik firmalarında performans ölçümü. Gümüshane University Electronic Journal of the Institute Of Social Science/Gümüshane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 8(21), 76-94.
• Ayçin, E. (2019). Çok kriterli karar verme: Bilgisayar uygulamalı çözümler. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Aydın, Y. (2020). Finansal performans ile pay senedi getirisi arasındaki ilişkinin Entropi ve MAUT ÇKKV teknikleriyle değerlendirilmesi: BİST kimya, petrol, kauçuk ve plastik ürünler sektörü firmalarından kanıtlar. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(TBMM 100. YIL Özel Sayısı), 164-185. https://doi.org/10.33905/bseusbed.773541
• Bakırhan, C., & Sayılgan, G. (2023). Hisse senedi ilk halka arzlarının kısa ve uzun dönemli performans analizi: Borsa İstanbul örneği (1993-2020). Ankara University SBF Journal/Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 78(4), 635-662.
• Ballestero, E., & Romero, C. (1996). Dynamic choices in economics: A compromise approach. M. Tamiz (Ed.), Multi-Objective programming and goal programming: Theories and applications içinde (s. 11-24) https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-642-87561-8
• Basílio, M. P., Pereira, V., Costa, H. G., Santos, M., & Ghosh, A. (2022). A systematic review of the applications of multi-criteria decision aid methods (1977–2022). Electronics, 11(11), 1720. https://doi.org/10.3390/electronics11111720
• Baydaş, M., Eren, T., & İyibildiren, M. (2023). Normalization technique selection for MCDM Methods: A flexible and conjunctural solution that can adapt to changes in financial data types. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 5(Özel Sayı), 148-164. https://doi.org/10.51124/jneusbf.2023.54
• Belton, V., & Stewart, T. (2012). Multiple criteria decision analysis: an integrated approach. Springer Science & Business Media.
• Borsa İstanbul (t.y.). Borsa İstanbul Endeks Detayları. 19.12.2024 tarihinde https://www.borsaistanbul.com/tr/endeks-detay/162/bist-gida-icecek adresinden edinilmiştir.
• Çalış, N., & Sakarya, Ş. (2020). Finansal performans ve hisse senedi getirisi ilişkisi: BIST bankacılık endeksi üzerine bir inceleme. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), 1046-1058, https://doi.org/10.33206/mjss.545481
• Demir, F., Altun, E. & Öksüz, O. (2023). Finansal performansın bütünleşik entropi tabanlı TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi: BİST gıda, içki ve tütün alt sektöründe bir uygulama. Yürük, M. & Buğan, M. F. (Ed.), Finansal Piyasaların Evrimi III içinde (1. Baskı, s. 37-74). Özgür Yayınları
• Demir, G., Özyalçın, A. T., & Bircan, H., (2021). Çok kriterli karar verme yöntemleri ve ÇKKV yazılımı ile problem çözümü. Ankara: Nobel Yayınevi. Diakoulaki, D., Mavrotas, G., & Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The critic method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770. https://doi.org/10.1016/0305-0548(94)00059-H
• Dündar, S., Ecer, F., & Özdemir, Ş. (2007). Fuzzy topsis yöntemi ile sanal mağazalarin web sitelerinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 287-305.
• Georgopoulos, B. S., & Tannenbaum, A. S. (1957). A study of organizational effectiveness. American Sociological Review, 22(5), 534-540. https://doi.org/10.2307/2089477
• Güler, A., & Polatgil, M. (2023). CRITIC-TOPSIS yöntemi ile üniversite hastanelerinin hizmet yönünden sıralanması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 22(88), 1828-1848. https://doi.org/10.17755/esosder.1298549
• Güneş, E. (2009). Küresel Kriz ve Gıda Sektörü. Ziraat Mühendisliği, (352), 24-35.
• Güngör, B., & Kaygin, C. Y. (2015). Dinamik panel veri analizi ile hisse senedi fiyatini etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Kafkas University. Faculty of Economics and Administrative Sciences. Journal, 6(9), 149 -167.
• Hacıfettahoğlu, Ö., & Perçin, S. (2020). Bütünleşik ÇKKV yaklaşımı ile finansal boyutta Türk inşaat firmalarının performansının değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(2), 543-567.
• Işık, Ö. (2019). Entropi ve TOPSIS yöntemleriyle finansal performans ile pay senedi getirileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kent Akademisi, 12(1), 200-213.
• İtik, Ü. M. (2021). Mali tablolar analizi: Borsa İstanbul (BİST)’da faaliyet gösteren bir gıda işletmesinde uygulama (2015-2019). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 1641-1661. https://doi.org/10.17755/esosder.819470
• İzmir Ticaret Borsası. (2009). Küresel kriz ve tarım sektörüne etkileri. https://itb.org.tr/dosya/rapordosya/kuresel-kriz-ve-tarim-sektorune-etkileri.pdf
• Jing, D., Imeni, M., Edalatpanah, S. A., Alburaikan, A., & Khalifa, H. A. E. W. (2023). Optimal selection of stock portfolios using multi-criteria decision-making methods. Mathematics, 11(2), 415, https://doi.org/10.3390/math11020415
• Karaoğlan, S., & Şahin, S. (2018). BİST XKMYA işletmelerinin finansal performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile ölçümü ve yöntemlerin karşılaştırılması. Ege Akademik Bakış, 18(1), 63-80.
• Kaya, A., Pamucar, D., Gürler, H. E., & Ozcalici, M. (2024). Determining the financial performance of the firms in the Borsa Istanbul sustainability index: integrating multi criteria decision making methods with simulation. Financial Innovation, 10(1), 1-44.
• Koçel, T. (2003). İşletme Yöneticiliği (9. baskı). Beta Yayınları.
• Krishnan, A. R. (2024). Research trends in criteria importance through intercriteria correlation (CRITIC) method: a visual analysis of bibliographic data using the Tableau software. Information Discovery and Delivery, https://doi.org/10.1108/IDD-02-2024-0030
• Lebas, M. J., & Euske, K. (2006). A Conceptual and Operational Delineation of Performance. A. Neely (Ed.), Business Performance Measurement. Theory and Practice içinde (s. 65-79) http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511805097.008
• Meşe, B., & Özdemir, L. (2022). Entropi temelli TOPSIS ve BORDA sayım yöntemleri ile gıda işletmelerinin performanslarının değerlendirilmesi. Alanya Akademik Bakış, 6(3), 2809-2829.
• Oral, T., Polat, E., & Şit, A. (2017). Borsa İstanbul kurumsal yönetim endeksinde yer alan şirketlerin sermaye yapıları ile hisse senedi getirileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 8(1), 126-141.
• Örs, T., Takil, D., & Altin, M. (2015). Borsa İstanbul Teknoloji Endeksinde Faaliyet Gösteren Isletmelerin Finansal Performanslarinin Degerlendirilmesi/Evaluating the Financial Performances of the Enterprises Operating in Istanbul Stock Exchange Technology Index. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 1(1), 62-81.
• Özen, E., Yesildag, E., & Soba, M. (2015). TOPSIS performance evaluation measures and relation between financial ratios and stock returns. Journal of Economics Finance and Accounting, 2(4). DOI: 10.17261/Pressacademia.201541436
• Pala, F., Ayaydın, H., & Ulutaş, Ş. (2019). Borsa İstanbul’da işlem gören turizm firmalarının finansal performanslarının değerlendirmesi: AHS ve VIKOR yöntemleri. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 311-320.
• Pala, F., Ayaydın, H., Çam, A. V., & Sarı, Ş. (2018). Türk bankacılık sektöründe performans değerlendirmesi: AHS ve TOPSIS yöntemleri. Global Journal of Economics and Business Studies, 7(13), 51-64.
• Peker, İ., & Baki, B. (2011). Gri ilişkisel analiz yöntemiyle Türk sigortacilik sektöründe performans ölçümü. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (7) 1-18.
• Pineda, P. J. G., Liou, J. J., Hsu, C. C., & Chuang, Y. C. (2018). An integrated MCDM model for improving airline operational and financial performance. Journal of Air Transport Management, 68, 103-117, https://doi.org/10.1016/j.jairtraman.2017.06.003
• Poklepović, T., & Babić, Z. (2014). Stock selection using a hybrid MCDM approach. Croatian Operational Research Review, 273-290.
• Recchia, L., Boncinelli, P., Cini, E., Vieri, M., Pegna, F. G., & Sarri, D. (2011). Multicriteria analysis and LCA techniques: with applications to agro-engineering problems. Springer Science & Business Media.
• Sak, A. F., & Dalgar, H. (2020). İhmal edilmiş firma etkisi anomalisinin borsa İstanbul’da test edilmesi. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 7(Özel Sayı), 926-936, https://doi.org/10.30798/makuiibf.790105
• Sakarya, Ş., & Aytekin, S. (2013). İMKB'de işlem gören mevduat bankalarının performansları ile hisse senedi getirileri arasındaki ilişkinin ölçülmesi: PROMETHEE çok kriterli karar verme yöntemiyle bir uygulama. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(2), 99-109.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2021). Gıda ve içecek sektörü raporu. https://tugip.org.tr/upload/PostFiles/211/7_GidaveIcecekSektorRaporu2021_sanayibakanligidc972.pdf
• Sayılgan, G., & Süslü, C. (2011). Makroekonomik faktörlerin hisse senedi getirilerine etkisi: Türkiye ve gelişmekte olan piyasalar üzerine bir inceleme. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 5(1), 73-96.
• Söylemez, E. Y., & Koç, Y. D. (2017). Çok kriterli karar verme yöntemleri ile optimal portföy seçimi: Borsa İstanbul örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(IASOS Özel Sayısı-), 117-133.
• Stepanyan, A. (2014). Traditional ratio analysis in the airline business: a case study of leading US Carriers. AMIS 2014, 841.
• Şahin, A., & Akkaya, C. G. (2013). PROMETHEE sıralama yöntemi ile portföy oluşturma üzerine bir uygulama. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 67-81.
• Tan, Y., Yang, W., Suntrayuth, S., Yu, X., Sindakis, S., & Showkat, S. (2024). Optimizing stock portfolio performance with a combined RG1-TOPSIS Model: Insights from the Chinese market. Journal of the Knowledge Economy, 15(2), 9029-9052.
• Temizel, F., & Bayçelebi, B. E. (2016). Finansal oranların TOPSIS sıralaması ile yıllık getiriler arasındaki ilişki: Tekstil imalatı sektörü üzerine bir uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 159-170, https://doi.org/10.18037/ausbd.389248
• Ünal, S., & Yüksel, R. (2017). Finansal performans ve hisse senedi getirisi ilişkisi: BİST sürdürülebilirlik endeksindeki bankalar üzerine bir inceleme. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(13), 264-270.
• Ünvan, Y. A., & Ergenç, C. (2022). Financial performance analysis with the fuzzy COPRAS and entropy-COPRAS approaches. Computational Economics, 59(4), 1577-1605.
• Venkatraman, N., & Ramanujam, V. (1986). Measurement of business performance in strategy research: A comparison of approaches. Academy of management review, 11(4), 801-814. https://doi.org/10.5465/amr.1986.4283976
• Yalcin, N., & Ünlü, U. (2018). A multi-criteria performance analysis of Initial Public Offering (IPO) firms using CRITIC and VIKOR methods. Technological and Economic development of Economy, 24(2), 534-560, https://doi.org/10.3846/20294913.2016.1213201
• Yaman, S. (2018). TOPSIS ve MOORA yöntemleri ile ölçülen finansal performansın pay getirilerine etkisi: BİST çimento-beton işletmeleri üzerine bir panel veri uygulaması. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 75-96.
• Yaman, S., Korkmaz, T., & Açıkgöz, E. (2017). Pay getirilerine etki eden finansal oranların panel veri analiz yöntemi ile tespiti: BİST gıda firmaları üzerine bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 187-204.
• Yılmaz, M., & Talas, M. (2010). Bilgi merkezinde karar verme süreci. Zeitschrift Für DieWelt Der Türken: Journal of World of Turks, 2(1), 197-216.