DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE HASTANE AFET PLANLARININ ORGANİZASYON YAPILARI

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 42 - 56, 15.12.2024

Betül Zeynep Saral , Hüseyin Koçak

https://doi.org/10.54862/pashid.1592920

Öz

Afetlerin en büyük etkisi can kayıplarıdır. Can kayıplarını en aza indirebilmek için afet sırası ve sonrasında iş sürekliliğinin sağlanması gereken ilk kurum hastanelerdir. Hastaneler hem olası hastaları hem de afette başvuracak afetzedeler için hazırlıklı olması gerekmektedir. Afetlerde hastanelerin hazırlıklı olabilmesi için belirli standartlara Hastane Afet ve Acil Durum Planları’na (HAP) ihtiyaç olunmaktadır. Bu çalışmada Dünya’da ülkelerin HAP ile ilgili ulusal düzeydeki çalışmaların ne durumda olduğu değerlendirilerek Türkiye ile dönemsel karşılaştırma yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmada kullanılan bilgi ve veriler İngilizce olarak “hastane afet planı” ve “hastane acil durum planı” kavramları kullanılarak elde edilmiştir. Çalışmada tüm kıtalardan birer ülkelere ulaşılarak organizasyon yapıları hakkında bilgiler verilmesi amaçlanmıştır. Resmi sayfalar ve bilimsel yayınlar ile açık erişimi bulunan verilerle ulaşılabilen ülkelere değinilmiştir. Özellikle ülkelerin afetlerle ilgili sorumlu kuruluşları, Sağlık Bakanlıkları ve Kızılay/Kızılhaç örgütleri ile Dünya Sağlık Örgütü’nün hastane afet hazırlık ve planlama çalışmaları irdelenmiştir. Bu çalışmada incelenen ülkelerin afet yönetimine yönelik ilk resmi kurumları Japonya 1962 yılı, ABD 1979 yılında, İspanya 1985 yılı, İtalya 1992 yılı, İsviçre 1997 yılı, Hindistan 2005 yılında, İran 2008 yılı, Türkiye 2009 ve Afrika kıtası 2012 yılında kurulmuştur. Hastane afet hazırlığının planlaması ile ilgili yasal düzenlemeler ise Japonya 1995 yılında, ABD 2002 yılında, Hindistan 2005 yılında, İspanya 2015 yılında, Türkiye 2015 ve İran 2016 yılında hazırlanmıştır. İncelenen ülkelerin hastanelerin afetlere hazırlık durumlarına ilişkin yasal düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Fakat Afrika kıtasında ve bazı gelişmemiş ülkeleri bu konuda çalışmalarının olmadığı tespit edilmiştir. Hastanelerin afet hazırlığı ve personelin hazırlıklarının değerlendirildiği çalışmalarda oranların yüksek düzeyde olmadığı sonucu çıkarılmıştır. Personele verilen eğitimlerin kalitesi ve sıklığı artıkça bilgi düzeylerinde artış olabileceği öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, Hastane Afet Planı (HAP), Hastane Türleri

ORGANIZATIONAL STRUCTURES OF HOSPITAL DISASTER PLANS IN THE WORLD AND IN TURKİYE

Öz

The greatest impact of disasters is loss of life. In order to minimize loss of life, hospitals are the first institution that needs to ensure business continuity during and after a disaster. Hospitals need to be prepared for both potential patients and disaster victims. In order for hospitals to be prepared for disasters, certain standards of Hospital Disaster and Emergency Plans (HAP) are needed. In this study, the status of national studies on HAP in countries around the world was evaluated and a periodic comparison was made with Turkey. The information and data used in the study were obtained using the concepts of “hospital disaster plan” and “hospital emergency plan” in English. The aim of the study was to reach one country from each continent and provide information about their organizational structures. Countries that can be reached through official pages, scientific publications and open access data were mentioned. In particular, the responsible institutions of countries regarding disasters, the Ministries of Health and Red Crescent/Red Cross organizations and the hospital disaster preparation and planning studies of the World Health Organization were examined. The first official institutions for disaster management in the countries examined in this study were established in Japan in 1962, the USA in 1979, Spain in 1985, Italy in 1992, Switzerland in 1997, India in 2005, Iran in 2008, Turkiye in 2009 and the African continent in 2012. Legal regulations regarding hospital disaster preparedness planning were prepared in Japan in 1995, the USA in 2002, India in 2005, Spain in 2015, Turkiye in 2015 and Iran in 2016. It is observed that legal regulations have been made regarding the disaster preparedness of hospitals in the examined countries. However, it has been determined that there are no studies on this subject in the African continent and some underdeveloped countries. In the studies evaluating the disaster preparedness of hospitals and the preparedness of the personnel, it has been concluded that the rates are not at a high level. It is predicted that as the quality and frequency of the training given to the personnel increases, their knowledge levels may increase.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Hospital Disaster Plan (HDP), Hospital Types

Kaynakça

• Abbasabadi-Arab, M., Khankeh, H.R. &Mosadeghrad, A.M. (2022). Disaster Risk Management in the Iranian Hospitals: Challenges and Solutions. Journal of Military Medicine . 24(3). 1150-1165. doi 10.30491/JMM.24.3.1150
• Adashi, E. Y., O'Mahony, D. P., & Cohen, I. G. (2023). Should the Administration for Strategic Preparedness and Response Lead the National Response to a Public Health Emergency?. JAMA health forum, 4(1), 224824. https://doi.org/10.1001/jamahealthforum.2022.4824
• AFAD 2023 Sağlık Kurumları İçin Afet ve Acil Durum Planlama Rehberi https://www.ipkb.gov.tr/wp-content/uploads/2016/01/AFET-SAGLIK-KURUMLARI-REHBER.pdf
• AFAD T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/afet-turleri
• Alkanat Günaltay, A. (2023). Sağlık Kurumlarında Acil Durumlar ve Afet Yönetimi, In Sağlık Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği , Ankara: Akademisyen Kitabevi, 87-101.
• ASPR assistant secretary for preparedness and response. 2017-2022 Health Care Preparedness and Response Capabilities, Office of the Assistant Secretary for Preparedness and Response. 2016. https://aspr.hhs.gov/HealthCareReadiness/guidance/Documents/Health-Care-Preparedness-and-Response-Capabilities-for-Health-Care-Coalitions.pdf
• AUPSC 2021 Afrika birliği barış ve güvenlik konseyi https://amaniafrica-et.org/disaster-management-in-africa-challenges-and-perspectives-for-human-security/
• Bartels, S. A., & VanRooyen, M. J. (2012). Medical complications associated with earthquakes. Lancet (London, England), 379(9817), 748–757. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(11)60887-8
• Barton A. J. (2012). The regulation of mobile health applications. BMC medicine, (8)10, 46. https://doi.org/10.1186/1741-7015-10-46
• Bashiri, Y. (2021). İran’da Afet Yönetiminin Teşkilatlanması. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 58-71. DOI: https://doi.org/10.47130/bitlissos.1006004
• Belzunegui, T.(2005). Atención sanitaria a las catástrofes. Health carein catastrophes. An Sist Sanit Navar. 28(3), 305—8. https://scielo.isciii.es/pdf/asisna/v28n3/editorial.pdf
• Bıçakçı, N. & Ulutaş, M.(2019). Gizli Ve Güvenli; Yer Altı Hastaneleri. Namık Kemal Tıp Dergisi. 7(3): 291 – 298. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/891558
• Bin Shalhoub, A. A., Khan, A. A., & Alaska, Y. A. (2017). Evaluation of disaster preparedness for mass casualty incidents in private hospitals in Central Saudi Arabia. Saudi medical journal, 38(3), 302–306. https://doi.org/10.15537/smj.2017.3.17483
• Bish, D. R., Tarhini, H., Amara, R., Zoraster, R., Bosson, N., & Gausche-Hill, M. (2017). Modeling to Optimize Hospital Evacuation Planning in EMS Systems. Prehospital emergency care, 21(4), 503–510. https://doi.org/10.1080/10903127.2017.1302531
• Cagliuso N. V. (2014). Stakeholders' experiences with US hospital emergency preparedness: Part 1. Journal of business continuity & emergency planning, 8(2), 156–168. PMID:25416377
• Cimellaro, G.P., Solari, D. & Bruneau, M. (2014). Physical infrastructure interdependency and regional resilience index after the 2011 Tohoku earthquake in Japan. Earthq Eng Struct Dyn. 43(12), 1763-1784. DOI: 10.1002/eqe.2422
• CPS-Protezione Civile 2024 https://servizio-nazionale.protezionecivile.gov.it/it/
• Çiçekdağı, H. İ., & Bozkurt, Ö., (2022). Hastane Afet ve Acil Durum Planı (HAP): 2015 ve 2021 Hazırlama Kılavuzu karşılaştırmalı analizi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2), 241-251. https://doi.org/10.46971/ausbid.1205124
• Dami, F., Yersin, B., Hirzel, A. H., & Hugli, O. (2014). Hospital disaster preparedness in Switzerland. Swiss medical weekly, 144, w14032. https://doi.org/10.4414/smw.2014.14032
• Dursun, R. & Karakoç Y. (2019). Afetlerde sahra hastanesi. (Özüçelik D.N., ed.) Afetlerde Acil Tıp Hizmetleri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, 3-.60.
• Erkan, B.B.(2017). Dünyadan Afet Yönetimi Sistemi Örnekleri. Özmen, B. (Ed.). Afet Yönetimi içinde (Ünite 6). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• European Commision- Vademcum. (2019). Italy- Disaster Management Struc ture. European Commision- Vademcum: https://ec.europa.eu/echo/files/ civil_protection/vademecum/it/2-it-1.html
• Farah, B., Pavlova, M., & Groot, W. (2023). Hospital disaster preparedness in sub-Saharan Africa: a systematic review of English literature. BMC emergency medicine, 23(1), 71. https://doi.org/10.1186/s12873-023-00843-5
• Göver, İ.H. (2023). Türkiye ve Japonya’nın Deprem Gerçekliği: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (Eylül 2023): 278-323. DOI: 10.56720/mevzu.1319896
• Gül, S. K. (2024). Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri Afet Yönetim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Analizi, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 59(3), 1523-1539. DOI: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.24.08.2446
• Hendrickx, C. &Sabbe M.B. (2013). Training nurses in categorisation for evacuation in a large university hospital. Prehosp Disaster Med. 28(1),90. https://www.academia.edu/110170625/Training_nurses_in_categorisation_for_evacuation_in_a_large_University_Hospital
• Hendrickx, C., Hoker, S. D., Michiels, G., & Sabbe, M. B. (2016). Principles of hospital disaster management: an integrated and multidisciplinary approach. B-ENT, Suppl 26(2), 139–148. PMID: 29558584
• Hidalgo, J. & Baez, A.A. (2019). Natural Disasters. Crit Care Clin . 35 (1), 591–607. https://doi.org/10.1016/j.ccc.2019.05.001
• Hindistan hükümeti, Adalet ve Hukuk Bakanlığı (Yasama Departmanı). 2. Afet Yönetimi Yasası, 2005. https://legislative.gov.in/
• HPP U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Emergency. (n.d.). Hospital preparedness program: An introduction. Retrieved from http://www.phe.gov/Preparedness/planning/hpp/Documents/hppintro-508.pdf
• IFRC 2022 Dısaster Recovery And Reconstructıon In Italy. A Legal And Policy Survey. Red Cross Italy Https://Disasterlaw.İfrc.Org/Sites/Default/Files/Media/Disaster_Law/2023-02/Italy%20-%20final_0.Pdf
• IFRC 2022 Dısaster Recovery In Spaın. A Legal and Policy Survey. Ifrc disaster law https://disasterlaw.ifrc.org/sites/default/files/media/disaster_law/2023-02/Spain%20-%20Final.pdf
• IFRC 2022 IFRC Risk Management Polıcy https://www.ifrc.org/sites/default/files/2024-06/IFRC-Risk-Management-Policy-2022.pdf
• IFRC Iran 2023 network country plan IFRC Country Delegation Iran, Tehran https://www.ifrc.org/sites/default/files/2022-11/20221124_Plans_Iran.pdf
• İspanya Ulusal Sivil Savunma Sistemi Hakkında 17/2015 Sayılı Kanun https://climate-laws.org/documents/law-no-17-2015-on-the-national-civil-protection-system_34ca?id=law-no-17-2015-on-the-national-civil-protection-system_b568
• Japonya Hükümeti Published by Dırector General For Dısaster Management Cabınet Offıce, Government Of Japan 1-6-1 Nagatacho, Chıyoda-Ku, Tokyo Japan Tel.[phone] July 2021 https://www.bousai.go.jp/1info/pdf/saigaipamphlet_je.pdf
• Karakoç, M.N. (2020). Afet Tıbbı Açısından Yeraltı Hastaneleri Modelinin Geliştirilmesi: Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Yeraltı Hastanesi Projesi.(Doktora Tezi, Bezmialem Vakıf Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Afet Tıbbı Anabilim Dalı Afet Tıbbı Doktora Programı ) YökTez. 622784.pdf
• Karakoç, M.N. &Erdoğan, Ö. (2020).COVID-19 Pandemic and Surge Capacity. Bezmialem Science. 8(2):48-57. DOI: 10.14235/bas.galenos.2020.4657
• Khirekar, J., Badge, A., Bandre, G. R., & Shahu, S. (2023). Disaster Preparedness in Hospitals. Cureus, 15(12), e50073. https://doi.org/10.7759/cureus.50073
• Kınık, K., Çalışkan, C., Koçak, H., & Zaqout, M. (2024). Are Standard Surge Capacity Guidelines Feasible for all contexts? The Case of the Gaza Health System Struggling to Survive in Conditions of Siege and Armed Conflict. Iranian Red Crescent Medical Journal (IRCMJ), 26(1), -. doi: 10.22034/ircmj.2024.197596
• Kihila J. M. (2017). Fire disaster preparedness and situational analysis in higher learning institutions of Tanzania. Jamba (Potchefstroom, South Africa), 9(1), 311. https://doi.org/10.4102/jamba.v9i1.311
• Mulyasari, F., Inoue, S., Prashar, S., Isayama, K., Basu, M., Srivastava, N. & Shaw, R. (2013) Disaster preparedness: Looking through the lens of hospitals in Japan. International Journal of Disaster Risk Science. 4 (2), 89–100. doi:10.1007/s13753-013-0010-1
• National Institute of Disaster Management (NIDM) https://nidm.gov.in/about.asp
• National Platform for Disaster Risk Reduction (NPDRR) https://npdrr.nidm.gov.in/aboutus.asp
• NDMO National Disaster Management Strategy of Islamic Republic of Iran. National Disaster Management Organization of Iran Ministry of Interior I.R. of Iran. July 2021 https://en.mfa.ir/files/mfaen/newspics/1879803738_140011190947.pdf
• Oktay, K. (2023). Hastanelerde ve Sağlık Kuruluşlarında Deprem Hazırlığı. Türk Nöroşirurji Dergisi. 33(2), 138-141. https://norosirurji.dergisi.org/pdf/pdf_TND_1903.pdf#:~:text=Olay%20esnas%C4%B1%20fakt%C3%B6rler%20aras%C4%B1nda%20yer,sa%C4%9Flamaktad%C4%B1r%20(8%2C16).
• Osaadon, P., Tsumi, E., Pokroy, R., Sheleg, T., & Peleg, K. (2018). Ocular morbidity in natural disasters: field hospital experience 2010-2015. Eye (London, England), 32(11), 1717–1722. https://doi.org/10.1038/s41433-018-0167-3 Özmen, B. & Özden, A.T. (2013). Türkiye’nin Afet Yönetim Sistemine İlişkin Eleştirel Bir Değerlendirme. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 49 (Ekim 2013). ss.1-28. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5712
• Palteki, T., Aydın, E., & Saral, B. Z. (2023). 2002-2021 Yılları Arasında Hastane Afet Planı Alanında Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik Analizi. Resilience, 7(1), 111-122. https://doi.org/10.32569/resilience.1204313
• Peiris, S., Buenaventura, J., & Zagaria, N. (2015). Is registration of foreign medical teams needed for disaster response? Findings from the response to Typhoon Haiyan. Western Pacific surveillance and response journal. 1(Suppl 1), 29–33. https://doi.org/10.5365/WPSAR.2015.6.2.HYN_014
• PLANAT Die Nationale Plattform Naturgefahren. 2024 https://www.planat.ch/de/planat-1
• Sanchez, B., Hirzel, A.H., Bingisser, R., Ciurea, A., Exadaktylos, A., Lehman B., et al. (2013). State of Emergency Medicine in Switzerland: a national profile of emergency departments in 2006. Int J Emerg Med. 6(1):23. DOI: 10.1186/1865-1380-6-23
• Şahin, Ş. (2019). Türkiye’de Afet Yönetimi ve 2023 Hedefleri. Turkish Journal of Earthquake Research. 1 (2), 180-196. https://doi.org/10.46464/tdad.600455
• Şen, G. & Ersoy, G. (2017). Hastane Afet Ekibinin Afete Hazırlık Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 6(4), 122-130. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/383214
• T.C. Resmi Gazete Sağlık Hizmet Sunucularının Basamaklandırılmasına Dair Yönetmelik 10 Şubat 2022 Sayı: 31746 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220210-1.htm
• T.C. Resmi Gazete Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı İle İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun29 Mayus 2009 Kanun no : 5902 Sayı : 27261 https://webdosya.csb.gov.tr/db/yapiisleri/icerikler/1.5.5902-afad-baskanliginin-teskilat-ve-20210506165613.pdf
• T.C. Resmi Gazete Afetlerde Ve Acil Durumlarda Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği 5 Mayıs 2021 Sayı : 31491 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/05/20210525-3.htm
• T.C. Resmî Gazete Hastane Afet Ve Acil Durum Planları (Hap) Uygulama Yönetmeliği 18 Mart 2020 Sayı : 31072 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200318-2.htm
• T.C. Resmî Gazete Tarap Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (2022-2030) 08 Temmuz 2022 Sayı:31890 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/07/20220708-4.pdf
• T.C. Resmi Gazete Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun 25 Mayıs 2099 Sayı: 10213 Kanun no : 7269 https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.7269.pdf
• T.C. Resmi Gazete Yer sarsıntısından evvel ve sonra alınacak tedbirler hakkında kanun. 22 Temmuz 1944 Sayı: 5763 Kanun no: 4623 https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/5763.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı Hastane Afet Ve Acil Durum Planı (HAP) Hazırlama Kılavuzu 2021 https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/40879/0/haphazirlamaklavuzusurum214062021pdf.pdf
• Taaffe, K.M., Kohl, R. & Kimbler D.L.(2005). Hospital evacuation: Issues and complexities. In: Kuhl ME, Steiger NM, Armstrong FB, Joines JA, Eds. Proceedings of the 2005 Winter Simulation Conference. The Society for Computer Simulation International (SCS) San Diego, Ca; 2005. DOI: 10.1109/WSC.2005.1574343
• Takagi, J. & Wada, A. (2018). Recent earthquakes and the need for a new philosophy for earthquake-resistant design. Soil Dyn Earthq Eng (119), 499-507. http://dx.doi.org/10.1016/j.soildyn.2017.11.024
• Talati, S., Bhatia, P., Kumar, A., Gupta, A. K., & Ojha, C. D. (2014). Strategic planning and designing of a hospital disaster manual in a tertiary care, teaching, research and referral institute in India. World journal of emergency medicine, 5(1), 35–41. https://doi.org/10.5847/wjem.j.issn.1920-8642.2014.01.006
• TAMP Türkiye Afet Müdahale Planı 2022 AFAD Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf
• Taylor, L. A., Tan, A. X., Coyle, C. E., Ndumele, C., Rogan, E., Canavan, M., Curry, L. A., & Bradley, E. H. (2016). Leveraging the Social Determinants of Health: What Works?. PloS one, 11(8), e0160217. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0160217
• Tekeli Yeşil, S. (2017). Sağlık afet ve acil durum planlarında genel yaklaşımlar ve ülkemizde kullanılan planlar. Turk J Public Health, 15(3), 233-244. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/399674
• Umakanthan, S., Sahu, P., Ranade, A. V., Bukelo, M. M., Rao, J. S., Abrahao-Machado, L. F., Dahal, S., Kumar, H., & Kv, D. (2020). Origin, transmission, diagnosis and management of coronavirus disease 2019 (COVID-19). Postgraduate medical journal, 96(1142), 753–758. https://doi.org/10.1136/postgradmedj-2020-138234
• UMKE Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi 2021 https://acilafet.saglik.gov.tr/TR-71581/umke-dsonun-quotacil-medikal-ekipleri-verifikasyonuquot-surecini-basariyla-tamamlayarak-emt-tip-2-standartlarina-kabul-edildi.html
• UNISDR 2015 United Nations International Strategy for Disaster Reduction Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015 – 2030 https://uclg-mewa.org/uploads/file/748e86d91ae4409e9188794ddb6c004d/Sendai_TR.pdf
• Ünsal, H. & Ertürk, A.S. (2016). Türkiye'de acil durum ve doğal afetlerde sunulan sağlık seçenekleri finansmanı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21 (4), 1397-1414. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1001438
• WHO 2010 Safe hospitals in emergencies and disasters: structural, non-structural and functional ındicators. WHO Library Cataloguing in Publication Data. http://www.wpro.who.int/emergencies_disasters / documents/SafeHospitalsinEmergenciesandDisasters weboptimized.pdf
• WHO 2021 Classıfıcatıon And Mınımum Standards For Emergency Medıcal Teams https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/341857/9789240029330-eng.pdf?sequence=1
• WHO Guidelines for the Use of Foreign Field Hospitals in the Aftermath of Sudden-Impact Disasters Area on Emergency Preparedness and Disaster Relief International Meeting Hospitals in Disasters-Handle with Care. 2003 https://iris.paho.org/bitstream/handle/10665.2/40820/FieldHospitalsFolleto.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• WHO, 2023 Emergency Medical Teams 2030 Strategy. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/372867/9789240076945-eng.pdf
• WHO, 2024 EMT Classification https://extranet.who.int/emt/emt-classification
• World Health Organization(WHO) & Pan American Health Organization(PAHO). (‎2015)‎. Hospital safety index: guide for evaluators, 2nd ed.. World Health Organization. https://iris.who.int/handle/10665/258966
• Yılmaz, K., Balun, B., Erbay, G. (2019) "Türkiye Ve Amerika Birleşik Devletleri Afet Yönetim Yaklaşımlarının Karşılaştırılması: Farklılıkları Ve Ortak Alanları", International Science And Engineering Applications Symposium On Hazards 2019 , (Pp. 377-386), Karabük, Türkiye.
• Zibel, A.(2017). Acil Durum Yönetimi Temel İlke Ve Kavramları. Çabuk, S.N. ve Kumlu, K.B. (Ed.). Acil Durum Bilgisi Ve Yönetimine Giriş içinde (Ünite 1). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.