Türkiye’de Ortaöğretim Çağ Nüfusunun Okul Dışında Kalmasını Etkileyen Bireysel ve Sosyoekonomik Değişkenler

Yıl 2021, Sayı: 53, 110 - 149, 01.09.2021

Selman Almış , Kasım Karakütük

https://doi.org/10.9779/pauefd.840809

Öz

Bu araştırmada, Türkiye’de ortaöğretim çağ nüfusunun cinsiyete göre okul dışında kalmasını etkileyen bireysel ve sosyoekonomik değişkenleri belirlemek amaçlanmaktadır. Seçilen değişkenlerin etkisinin tarihsel süreçteki değişimini incelemek için Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) 2003 yılında, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’nun 2011 ve 2016 yıllarında yaptığı Hanehalkı Bütçe Anketlerindeki mikro veri setleri kullanılmıştır. Bağımlı değişken ikili ve kesikli olduğu için veriler Binary lojistik regresyon ile analiz edilmiştir. Araştırmada, modelin uyum iyiliği sözde R2 değeri aracılığıyla incelenmiş, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin gücünü ölçmek için Cox-Snell ve Nagelkerke R2 istatistikleri kullanılmıştır. Bağımsız değişkenlerin anlamlı yordayıcılar olduğu ve etki düzeylerinin yıllara göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Ortaöğretim çağındaki erkeklerin okul dışında kalmasında engel durumu, sağlık güvencesi, anne ve baba eğitim düzeyi değişkenleri her üç yıla ait verilerde etkili yordayıcılar iken, yerleşim birimi 2011 verilerinde, hanehalkı büyüklüğü 2016 verilerinde, kişibaşı yıllık gelir ise 2003 ve 2016 yılı verilerinde anlamlı yordayıcılar olarak saptanmıştır. Ortaöğretim çağındaki kızların okul dışında kalmasında engel durumu, yerleşim birimi, anne ve baba eğitim düzeyi, hanehalkı büyüklüğü değişkenleri her üç yıla ait verilerde etkili yordayıcılar iken, sağlık güvencesinin 2003 ve 2011 yılı verilerinde, kişibaşı yıllık gelirin ise 2003 ve 2016 yılı verilerinde anlamlı yordayıcılar olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Okul dışında kalma, okul terk, eğitim hakkı, eğitime erişim, Binary Lojistik Regresyon

Teşekkür

Türkiye İstatistik Kurumuna (TÜİK) ve TÜİK'te mikro verilerin toplanması ve işlenmesinde emeği geçen tüm çalışanlara teşekkürler

Individual and Socio-economic Variables that Affecting the Secondary School Age Population to Stay Out of School in Turkey

Öz

This study aims to determine the individual and socio-economic variables that affect the secondary school-age population to stay out of school by gender in Turkey. Microdata sets of the household budget surveys conducted by the State Statistical Institute (SIS) in 2003 and by the Turkish Statistical Agency [TUİK] in 2011 and 2016 years are used to study of the change in the historical process of the effect of the selected variables. Since the dependent variable is binary and discrete, Binary Logistic Regression Model is used to analyze the data. In the study, the goodness of fit of the model was examined through the so-called R2 value. Cox-Snell and Nagelkerke R2 statistics were used to measure the relationship between the dependent and independent variables. It turned out that independent variables are significant predictors, and their effect levels differ by year. While the variables of disability status, health assurance, and education level of parents are effective predictors for secondary school age boys to stay out of school in the data for every three years; it turned out that settlement unit in 2011 data, household size in 2016 data and annual income per capita in 2003 and 2016 data are the effective predictors. On the other hand, as the variables of disability status, settlement unit, education level of parents, and household size are significant predictors to secondary school age girls to stay out of school in the data for every three years; it turned out that health assurance in 2003 and 2011 data, annual income per capita in 2003 and 2016 data are the effective predictors.

Anahtar Kelimeler

Staying out of school, School dropout, Right to Education, Access to Education, Binary Logistic Regression

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2013). Kız çocuklarının okullulaşma engelleri ve çözüm önerileri (Şanlıurfa Örneği). EKEV Akademi Dergisi, 56(Yaz), 325-344.
• Andrei, T., Teodorescu, D., & Oancea, B. (2012). Quantitative Methods Used to Identify the Causes of School Dropout in EU Countries. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 31, 188-192.
• Bakış, O., Levent, H., İnsel, A. ve Polat, S. (2009). Türkiye’de eğitime erişimin belirleyicileri. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Battin-Pearson, S., Newcomb, M. D., Abbott, R. D., Hill, K. G., Catalano, R. F., & Hawkins, J. D. (2000). Predictors of early high school dropout: a test of five theories. Journal of Educational Psychology, 92(3), 568-582. https://doi.org/10.1037/0022-0663.92.3.568
• Beatty, A., Neisser, U., Trent, W. T., & Heubert, J. P. (2001). Understanding dropouts: statistics, strategies, and high-stakes testing (A. Beatty, U. Neisser, W. T. Trent, & J. P. Heubert, eds.). Washington, D.C.: National Research Council.
• Berktold, J., Geis, S., & Kaufman, P. (1998). Subsequent educational attainment of high school dropouts. Department of Education Office of Educational.. [Available online at: https://eric.ed.gov/?id=ED419900] Retrieved on May 2, 2017.
• Birleşmiş Milletler (1949). Birleşmiş Milletler Evrensel Beyannamesi, [Çevrim içi: https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf], Erişim tarihi: 18.09.2016.
• Blanden, J., & Gregg, P. (2004). Family income and educational attainment: a review of approaches and evidence for Britain. Oxford Review of Economic Policy, 20(2), 245-263. https://doi.org/10.1093/oxrep/grh014
• Bora, V. (2012). Kız çocuklarının zorunlu eğitim sonrası ortaöğretime devam etmeme nedenleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur, Türkiye.
• Bridgeland, J. M., Dilulio, J. J., & Morison, K. B. (2006). The silent epidemic: Perspectives of high school dropouts. In Civic Enterprises. [Available online at: http://eric.ed.gov/?id=ED513444] Retrieved on January 26, 2016.
• Brunello, G. & De Paola, M. (2013). The costs of early school leaving in Europe. IZA Journal of Labor Policy, 3(1), 1-31. [Available online at: http://www.izajolp.com/content/3/1/22], Retrieved on January 2, 2021.
• Cardoso, A. R. ve Verner, D. (2006). School drop-out and push-out factors in Brazil: The role of early parenthood, child labor, and poverty (No: 2515). Bonn. [Available online at: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=975849], Retrieved on October 25, 2018.
• Cemalcılar, Z., Gökşen, F. ve Çelik, Ç. (2012). İlköğretimde okulu terke neden olan demografik, sosyal ve çevresel faktörlerin belirlenmesi çalışması. TÜBİTAK SOBAG Projesi. (Proje No : 108K222).
• Crosnoe, R., Mistry, R. S., & Elder Jr, G. H. (2002). Economic disadvantage, family dynamics, and adolescent enrollment in higher education. Journal of Marriage and Family, 64(3), 690-702. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2002.00690.x
• Cui, M. (2014). Exploring explanatory individual related factors of high school dropout. Unpublished master’s thesis. University at Buffalo, New York, United States.
• Çağlar, S. (2009). Uluslararası hukuk ve Türk hukuk sisteminde engellilerin eğitim hakkı ve devlet yükümlülükleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
• Çelik, Ç. (2014). Okul terk’i politikleştirmek. Eleştirel Pedagoji Dergisi, 6(34), 12-17.
• Dale, R. (2010). Early school leaving. lessons from research for policy makers (NESSE Report). [Available online at: http://www.nesse.fr/nesse/activities/reports/activities/reports/early-school-leaving-report], Retrieved on December 29, 2020.
• Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) (2003). Hanehalkı bütçe anketi fert veri seti. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Dilli, C. (2006). Zorunlu eğitim çağında bulunan kız çocuklarının okula gitmeme nedenleri (Şırnak ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ, Türkiye.
• DİSK Araştırma Enstitüsü (2013). Çocuk işçiliği Raporu 2013 (Rapor No. 8). İstanbul: Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Enstitüsü
• Dünya Bankası. (2005). Gençler için fırsatları genişletmek ve yetkinlikler oluşturmak: Orta öğretim için yeni bir gündem. Washington, D.C.
• Eğitim Reformu Girişimi. (2009). Eği̇ti̇m İzleme Raporu 2009. İstanbul.
• Eskicumalı, A. ve Önce, B. (2014). İlköğretim okullarında adrese dayalı kayıt sistemi ve eğitimde fırsat eşitliği. İçinde N. S. Baykal, A. Ural ve Z. Alica (Eds.), Eleştirel Eğitim Seçkisi (pp. 289–303). Ankara: Pegem Akademi.
• European Commission. (2005). Private household spending on education & training. [Available online at: http://www.pedz.uni-mannheim.de/daten/edz-b/gdbk/05/private_household_spend.pdf], Retrieved on April 29, 2019.
• European Commission. (2009). Early school leaving [Available online at: https://ec.europa.eu/education/policies/school/early-school-leaving_en], Retrieved on December 30, 2020.
• Genç, K. G. ve Orhan, S. (2015). Engellilere yönelik ülkemizdeki özel eğitim hizmet uygulamaları ve örnek ülke karşılaştırması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15(35/2), 115– 146.
• Gökşen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2006). Türkiye’de ilköğretim okullarında okulu terk ve izlenmesi ile önlenmesine yönelik politikalar. İstanbul: AÇEV
• Gülleroğlu, H. D., Demir, S. B. ve Demirtaşlı, N. (2014). Türk öğrencilerinin PISA 2003-2006-2009 dönemlerindeki okuma becerilerini yordayan sosyoekonomik ve kültürel değişkenlerin araştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 47(2), 201– 222.
• Gümüş, S. (2014). The effects of community factors on school participation in Turkey: A multilevel analysis. International Review of Education, 60(1), 79–98.
• Hayes, R. L., Nelson, J.-L., Tabin, M., Pearson, G., & Worthy, C. (2002). Using school-wide data to advocate for student success. Professional School Counseling, 6(2), 86-94.
• Helliwell, J. F. (2001). The contribution of human and social capital to sustained economic growth. [Available online at: http://www.oecd.org/innovation/research/1825902.pdf] Retrieved on October 27, 2015.
• Hillman, D. B. (2014). Using an early warning system to identify potential high school dropouts. Unpublished doctoral dissertation, University of Northern Colorado, Colorado, United States.
• Hoşgörür, V. ve Polat, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin okula devamsızlık nedenleri (Söke ilçesi örneği). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 25-42.
• Huisman, J., & Smits, J. (2015). Keeping children in school: Effects of household and context characteristics on school dropout in 363 districts of 30 developing countries. Sage Open, 5(4), 1-16. https://doi.org/10.1177/2158244015609666
• İlköğretim ve eğitim kanunu ile bazı kanunlarda değişiklik yapılmasına dair kanun (2012, 11 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 28261). [Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/04/20120411-8.htm]
• Kara, Z. ve Gürhan, N. (2013). Eşit/sizliğin tarafı olmak : Mardin’de toplumsal cinsiyet algısı. Bilim ve Toplum, 3(5), 65-92.
• Karadağ, N. ve Balkar, B. (2015). Toplumsal kalkınmanın bir aracı olarak eğitim. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 225-239.
• Kavak, Y. ve Ekinci, C. E. (1994). Eğitimin Finansmanı Sorunu ve Maliyetlerin Azaltılmasına İlişkin Alternatif Stratejiler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 65-72.
• Kocakurt, S. Ö. (2016). Türkiye’de kırsal alanda okullaşma ve yetişkin nüfusun eğitim durumuna ilişkin bir analiz. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
• Köse, M. R. (2006). Aile sosyoekonomik ve demografik özellikleri ile okul ve özel dershanenin liselere giriş sınavına katılan öğrencilerin akademik başarıları üzerindeki etkileri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 5(17), 46-77.
• Küçüker, E. (2018). Kırsal kesimde yaşayan kız çocukların örgün ortaöğretimi terk etme nedenleri. Eğitim ve Bilim, 43(195), 97-117. [Çevrim içi: https://doi.org/10.15390/EB.2018.7537], Erişim Tarihi: 30.3.2019.
• Machin, S., & Vignoles, A. (2004). Educational inequality: the widening socio‐economic gap. Fiscal Studies, 25(2), 107-128.
• MEB (2013), Ortaöğretimde sınıf tekrarı, okul terk sebepleri ve örgün eğitim dışında kalan çocuklar politika önerileri raporu. [Çevrim içi: https://www.meb.gov.tr/earged/unicef/S%C4%B1n%C4%B1f%20Tekrar%C4%B1,%20Okul%20Terki%20Politika%20Raporu.pdf], Erişim Tarihi: 21.09.2017.
• MEB (2014). Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2013/’14. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı (MEB).
• Mertler, C. A. & Reinhart, R. V. (2017). Advanced and multivariate statistical methods: Practical application and interpretation. New York: Taylor & Francis.
• Mike, I. O., Nakajjo, A., & Isoke, D. (2016). Socioeconomic determinants of primary school drop out: the logistic model analysis. African Journal of Economic Review, 4(1), 217-241.
• Moineddin, R., Matheson, F. I., & Glazier, R. H. (2007). A simulation study of sample size for multilevel logistic regression models. BMC Medical Research Methodology, 7(1), 34-44.
• Organisation For Economic Co-Operation and Development (OECD). (2001). The well-being of nations: the role of human and social capital. [Available online at: http://www.oecd.org/edu/innovation-education/1870573.pdf], Retrieved on December 10, 2016.
• Özbaş, M. (2012). Kız çocuklarının ortaöğretimde okullaşma oranlarına etki eden nedenlere ilişkin algıları. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 1(4), 60–71. [Available online at: http://www.iojpe.org/ojs/index.php/IJTASE/article/view/156], Retrieved on April 23, 2015.
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ve istatistiksel veri analizleri. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Özdemir, S., Erkan, S., Karip, E., Sezgin, F. ve Şirin, H. (2010). İlköğretim okulu öğrencilerinin okulu terk etme nedenleri ve çözüm önerileri. TÜBİTAK Projesi, (107K453).
• Özel, E. ve Zelyurt, H. (2016). Anne baba eği̇ti̇mi̇ni̇n aile çocuk i̇li̇şki̇leri̇ne etkisi̇. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 16(36), 9-34.
• Özer, A., Gençtanırım, D. ve Ergene, T. (2011). Türk lise öğrencilerine okul terkinin yordanması: Aracı ve etkileşim değişkenleri ile bir model testi. Eğitim ve Bilim, 36(161), 302-317.
• Pehlivan, Z. (2006). Resmi genel liselerde öğrenci devamsızlığı ve buna dönük okul yönetimi politikaları (Ankara İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Rankin, B. H., & Aytaç, I. A. (2006). Gender inequality in schooling: the case of Turkey. Sociology of Education, 79(1), 25-43. https://doi.org/10.1177/003804070607900102
• Rosenthal, B. S. (1998). Non-school correlates of dropout: an integrative review of the literature. Children and Youth Services Review, 20(5), 413-433. [Available online at: https://doi.org/10.1016/S0190-7409(98)00015-2], Retrieved on April 2, 2016.
• Rouse, C. E. (2007). Consequences for the labor market. In C. R. Belfield & H. M. Levin (Eds.), The Price We Pay (pp. 99-124). Washington, D.C.: Brookings Institution Press.
• Rumberger, R. W. (1987). High school dropouts: a review of issues and evidence. Review of Educational Research, 57(2), 101-121. [Available online at: https://doi.org/10.3102/00346543057002101], Retrieved on May 22, 2018
• Rumberger, R. W. (2001). Why students drop out of school and what can be done. Dropouts in America: How severe is the problem? What do we know about intervention and prevention? 1-45. [Available online at: https://doi.org/10.1016/0047-2352(73)90016-0], Retrieved on July 18, 2017.
• Schneider, M., Marschall, M., Teske, P., & Roch, C. (1998). School choice and culture wars in the classroom: What different parents seek from education. Social Science Quarterly, 79(3), 489-501.
• Smith, E. (2017). İkincil Veri. In J. Arthur, M. Waring, R. Coe ve L. V. Hedges (Eds.), & I. Tekin (Trans.), Eğitimde Araştırma Yöntemleri ve Metodolojileri (pp. 205-213). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Smits, J., & Hoşgör, A. G. (2006). Effects of family background characteristics on educational participation in Turkey. International Journal of Educational Development, 26(5), 545-560. https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2006.02.002
• Soydan, T. (2015). Being a teacher in the East of Turkey. Journal for Critical Education Policy Studies, 13(1), 173-209.
• Şimşek, H. (2011). Lise öğrencilerinde okulu bırakma eğilimi ve nedenleri. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(2), 27-47.
• Şirin, H., Özdemir, S. ve Sezgin, F. (2009). Okulu terk eden çocukların ve velilerin okul terkine ilişkin görüşleri: Nitel bir inceleme. XVIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 1-3.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (M. Baloğlu, Çev.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tansel, A. (2002). Determinants of school attainment of boys and girls in Turkey: Individual, household and community factors. Economics of Education Review, 21(5), 455-470. [Available online at: https://doi.org/10.1016/S0272-7757(01)00028-0], Retrieved on March 1, 2017
• Taş, A., Selvitopu, A., Bora, V. ve Demirkaya, Y. (2013). Meslek Lisesi öğrencilerinin okul terk nedenleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1561-1565.
• Taylı, A. (2008). Eğitim sisteminde önemli bir sorun: Okulu bırakma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(30), 89-101.
• Tharmmapornphilas, R. (2013). Impact of household factors on youth’s school decisions in Thailand. Economics of Education Review, 37(0), 258-272. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.econedurev.2013.09.007
• Tilak, J. B. (2002). Determinants of household expenditure on education in rural India (Working Paper Series No. 88). New Delhi: National Council of Applied Economic Research.
• Tomul, E. (2007). Türkiye’de eğitime katılım üzerinde gelirin etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(22), 122-131. [Çevrim içi: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/pauefd/article/download/5000056207/5000053416], Erişim tarihi: 14.12.2017.
• Tomul, E. (2008). The relative effects of family socio-economic characteristics on participation in education in Turkey. Eurasian Journal of Educational Research, 8(30), 153-168.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (1982). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, [Çevrim içi: https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tc_anayasasi.maddeler?p3=42], Erişim Tarihi: 24.05.2016
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2009). Hanehalkı bütçe araştırması, tüketim harcamaları 2009. [Çevrim içi: http://www.tuik.gov.tr/IcerikGetir.do?istab_id=33], Erişim tarihi: 14.12.2017.
• TÜİK. (2011). Hanehalkı bütçe anketi fert veri seti. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• TÜİK. (2016). Hanehalkı bütçe anketi fert veri seti. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
• Tunç, A. I. (2009). Kız çocuklarının okula gi̇tmeme nedenleri̇ (Van ili̇ örneği̇). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, VI(1), 237-269.
• UNESCO (2015). Gender and EFA 2000-2015: Gender summary. [Available online at: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000234809], Retrieved on May 2, 2017.
• United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF) (2004). Çocuk haklarına dair sözleşme. [Çevrim içi: https://www.unicefturk.org/public/uploads/files/UNICEF_CocukHaklarinaDairSozlesme.pdf], Erişim tarihi: 12.10.2016.
• UNICEF. (2014). The state of the World’s children 2014 -Every child counts. [Çevrim içi: www.unicef.org/sowc2014/numbers], Retrieved on November 10, 2017.
• UNICEF. (2017). Türkiye’de çocukların durumu analizi 2011. [Çevrim içi: http://abdigm.meb.gov.tr/projeler/ois/egitim/032.pdf], Erişim tarihi: 29.04.2019.
• Uysal, A. (2008). Okulu bırakma sorunu üzerine tartışmalar: çevresel faktörler. Milli Eğitim, (178), 139-149.
• Ünal, L. I., Özsoy, S., Yıldız, A., Güngör, S., Çankaya, D. ve Aylar, E. (2010). Eğitimde Toplumsal Ayrışma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Vassiliou, A. (2011). Opening statement on education benchmark report. [Available online at: http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-11-288_en.pdf], Retrieved on December 7, 2018.
• Yolcu, H. (2011). Hanehalkının eğitim harcamalarını etkileyen etmenler: Kuramsal bir çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), 12-35. Çevrim içi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/181764], Erişim tarihi: 02.01.2021.
• Yüksel-Kaptanoğlu, İ. ve Ergöçmen, B. (2012). Çocuk gelin olmaya giden yol. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(2), 129-161.