Toplumsal Kurumlar Olarak Vakıflar ve İşlevlerine Göre Amasya Vakıfları

Yıl 2022, , 164 - 188, 30.06.2022

Abdulhamit Budak

https://doi.org/10.17859/pauifd.1093740

Öz

Toplumsal kurumlar toplumların ihtiyaçlarını gidermek amacıyla oluşturdukları yapılardır. Asli toplumsal kurumların yanında tali toplumsal kurumlar da mevcuttur. Toplumda ister asli ister tali olsun bütün toplumsal kurumlar birbirleriyle ilişki içerisindedir. Vakıflar da tali toplumsal kurumlar içinde değerlendirilebilecek kurumlar olmasına rağmen diğer toplumsal kurumlarla ilişki içerisindedir. Din kurumuyla yakında ilişkili görünmelerine rağmen işlevlerinin çeşitliliği nedeniyle eğitim, siyaset ve ekonomi gibi kurumlarla ilişkisi yoğundur. Türk toplumunun kurumlar tarihinde önemli bir yeri olan vakıflar çeşitliliği ve işlevlerinin yoğunluğu nedeniyle Osmanlı medeniyetinin “vakıf medeniyeti” olarak adlandırılmasına neden olmuşlardır. Osmanlı taşrasının önemli sancak merkezlerinden biri olan Amasya şehri de bu kurumsal ve kültürel zenginlikten nasibini almıştır. Nitel bir çalışma olan bu makalede Osmanlı toplum hayatının incelenmesinde önemli kaynaklardan biri olan şer’iyye sicillerinden; H. 1254 (M.1838 ve 1839) tarihli 76 nolu Amasya sancağı şeriyye’sicili veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu defterde bulunan vakıf muhasebe kayıtlarından hareketle Amasya sancağı merkez kazasının vakıfları ele alınmış ve işlevlerine göre tasnif edilmiştir. Kökenleri dini bir motivasyona dayanan fakat toplumsal anlamda önemli işlevler yerine getiren vakıflar hem dini hem de sosyolojik anlamda ele alınması gereken kurumlardır. Din toplum ilişkisini kendine inceleme konusu yapan din sosyolojisi vakıfların hem dini hem de sosyolojik bir disiplinle ele alınmasına imkan veren bir bilim dalıdır. Bu bağlamda konu din sosyolojisinin yaklaşımları ile ele alınarak ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Din sosyolojisi, Toplumsal kurumlar, Şer’iyye Sicilleri, Amasya Vakıfları., vakıflar

Kaynakça

• Amasya Sancağı Şer'îye Sicil Defteri (1254), Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi MŞH.ŞSC.d. 456/76.
• Abdizade Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. Haz. Ali Yılmaz Mehmet Akkuş. Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 1986.
• Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2013.
• Akgündüz, Ahmet. Şer’iye Sicilleri I. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1988.
• Aslantürk, Zeki. Amman, Tayfun. Sosyoloji, Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat fakültesi Yayınları, 1999.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: Kadim Yayınları, 2011.
• Barkan, Ömer Lütfü. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”. Vakıflar Dergisi, 2 (1942): 279-386.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, haz. İskender Türe, Salim Kaynar. İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2017.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiye ve Istılâhât-ı Fıkhıyye kamusu.VIII.cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Bottomore T.B., Toplum Bilim. İstanbul: Beta Basım Yayın, 1984.
• Doğan, Mehmet. "Vakıf Medeniyetimize Sosyal Siyaset ve Sosyoloji Açısından Bir Yaklaşım". Istanbul Journal of Sociological Studies 0 / 34 (Eylül 2011): 9-28.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir? Ankara: Attila Kitapevi, 1996.
• Günay, Hacı Mehmet. "Vakıf", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Güngör, Özcan. “Sosyal Bir Kurum Olarak Vakfı Doğuran Sebepler”. Toplum Bilimleri, Haziran 2010, 4 (7): 167-184.
• Heyet, Bir Medeniyetin İz Düşünü Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014.
• İçli, Gönül, Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık, 2009.
• İnalcık, Halil. “Vakıf Medeniyeti”. Vakıflar Dergisi, 80. Yıl Özel Sayısı, 2019. 245-247.
• Kara, Mustafa. Din Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergah Yayınları, 1977.
• Kazıcı, Ziya. İslam Müessesleri Tarihi. İstanbul, Kayıhan Yayınları, 1991.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Vakıf Medeniyeti. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Köprülü, M. Fuat. İslam ve Türk Hukuk tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1983.
• Şeker, Mehmet. İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.
• Tuzcu, Ali, Seyahatnamelerde Amasya. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Türkkahraman, Mimar. Toplum ve Temel Toplumsal Kurumalar, Kurumlar Sosyolojisine Giriş. Ankara: Alp Yayınevi, 2006.
• Uğur, Yunus. “Şer‘İyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/8-11. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınları, 1982.