II. Meşrutiyet Döneminde Özel Bir Türk Okulunun Kayıt Kılavuzu: “Şemsü'l-Mekâtip"

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 26 - 48, 30.06.2020

Habibe Kazancıoğlu

Öz

Osmanlı dönemine ait özel okullar denildiğinde genellikle akıllara azınlıkların ve yabancıların açtıkları okullar gelmektedir. Oysa özellikle II. Meşrutiyet döneminde azınlık ve yabancı özel okulların yanı sıra devletin de teşvikiyle çok sayıda özel Türk okulunun açıldığı bilinmektedir. Bu alanda yapılan son çalışmalar özel Türk okullarının; Türk kültürüne hizmetlerinin yanı sıra Türk eğitim tarihinde etkili izler bıraktıklarını göstermektedir. Bu dönemde eğitim hayatına devam eden özel Türk okullarından birisi de 1891 yılında İstanbul’un Tophane Semti’nde açılan Şemsü’l-Mekâtip’tir.
Şemsü’l-Mekâtib’in 1918 yılına tekabül eden 28. ders yılına kayıt yaptıracak yatılı ve gündüzlü, erkek ve kız öğrenciler için bir muhtıra (kılavuz) hazırlanmıştır. Bu çalışmada bu kılavuzdan hareketle II. Meşrutiyet döneminde eğitim-öğretim faaliyetine devam eden bir özel Türk okulunun; kayıt kabul şartları, kuruluş amacı, ücreti, bu okulda veli ve öğrencinin bilmesi ve uyması gereken kurallar; öğrencilerin kıyafetleri ile yatılı öğrenciler için gerekli eşyalar hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şemsü’l-Mekâtip, Osmanlı Devleti, II. Meşrutiyet, özel okul, kayıt kılavuzu

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• I. ARŞİV BELGELERİ
• BOA. Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), No. 12063, Gömlek No. 79715
• BOA. Osmanlı Arşivi, Maarif Nezaret Mektubi Kalemi (MF. MKT), No.342, Gömlek No.18.
• BOA. Osmanlı Arşivi, Maarif Nezaret Mektubi Kalemi (MF. MKT), No. 359, Gömlek No.59.
• BOA. Osmanlı Arşivi, Maarif Nezaret Mektubi Kalemi (MF. MKT), No. 349, Gömlek No.16.
• BOA. Osmanlı Arşivi, Maarif Nezaret Mektubi Kalemi (MF. MKT), No. 451, Gömlek No.17.
• BOA. Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), No.1607, Gömlek No. 120511.
• BOA. Osmanlı Arşivi, Tedrisat-ı İbtidâiyye Kalemi (MF. İBT), No.481, Gömlek No. 36.
• II. DİĞER KAYNAKLAR
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınları, 1997, 6. Baskı, 1997.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2014.
• Düstur, I / 2, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289.
• Düstur, I / 4, İstanbul: Mahmud Matbaası, 1299.
• Ergin, Osman Türkiye Maarif Tarihi, 3-4. Cilt, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Güçtekin, Nuri “İstanbul’daki Türk Özel Okulları ve Eğitim Felsefeleri (1873-1922)” I. Eğitim Kongresi, Antalya: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü, 28-30 Kasım 2014.
• Güçtekin, Nuri, İstanbul’daki Müslim Özel Mektepleri (1873-1922), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Gümüş, Musa, “Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal:1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”, bilig, 47 (Güz 2008), 215-240.
• Hüdâvendigâr Vilayeti Salnâme-i Resmîsi, Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1318.
• Hüdâvendigâr Vilayeti Salnâme-i Resmîsi, Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1319.
• Hüdâvendigâr Vilayeti Salnâme-i Resmîsi, Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1320.
• Keçeci Kurt, Songül Osmanlı Devleti’nde Özel İslam Mektepleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Kılıç, Cihan “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Müderrislerin Merâtibi (1245/1829 Tarihli Tarîk Defterine Göre)” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 65 (Mayıs 2019), 265-287.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmîye, Darü’l-Hilâfe: Matbaa-i Âmire, 1316.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmîye, Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1317.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmîye, Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1318.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmîye, Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1319.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmîye, Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye: Asr Matbaası, 1321.
• Şimşek, Hüseyin, “Osmanlı Devletinde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler”, bilig, 68 (Kış 2014), 209-230.
• Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kanûn-ı Muvakkatı, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1329.
• Uygun, Selçuk, “Türkiye’de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri)” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36/1-2 (2003), 108-120.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, 1988.
• Yanardağ, Ayşe, “Kadın Eğitiminden Muhtelit Eğitim” Route Educational and Social Science Journal, 5/13, (December 2018), 146-166.
• Yılmazlar, Hakan, Türkiye’de Özel Okulların Gelişimi(1923–1950). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• 1310-1311 Sene-i Dersiye-i Maliyesine Mahsus Maarif-i Umumiye Nezareti İstatistiği Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
• 28. Sene-i Dersiyesine Dâhil Olan Leylî ve Nehârî Zükûr ve İnâsa Mahsûs Nizamnâme-i Esâsiye Mülhak Muhtıra Sureti, (Beyoğlu: Simon Uçanyan Matbaası), ty.