İslam Filozoflarına Göre Ölümün Mahiyeti

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 717 - 741, 30.06.2020

Fevzi Yiğit

Öz

Bu makalede ölüm konusu felsefi açıdan ve sadece mahiyeti itibariyle ele alınacaktır. Ölümün genel bir tasvirini yapabilmek için mümkün olduğunca çok İslam filozofunun görüşüne başvurulacaktır. Makalenin genel amacı, metafizik bir dünya görüşünü inşa ettiğini düşündüğümüz ölümün İslam filozofları tarafından nasıl tasavvur olunduğunu ortaya koymaya çalışarak bu inşa sürecine az da olsa katkıda bulunabilmektir. Konunun ontolojik, psikolojik, kozmolojik ve eskatolojik bağlantıları olmakla birlikte sadece bazı İslam filozoflarının nefse dair görüşlerine kısaca işaret edilecektir. İslâm filozoflarınca ölüm, varoluşun dikey yönde çıkış hareketi bağlamında yorumlanır ki buna göre her bir varlık mertebesi arasındaki geçiş bir tür ölüm ve doğum olarak kabul edilir. Bedenden önce ayrık bir varoluşa sahip olmayan nefis, dünya âlemindeki tekâmülünün son hareketini ölüm tecrübesiyle yaşar. Genel olarak ölüm “nefsin bedeni yönetmeyi terk etmesi olarak” tanımlanabilir. Bu terk ediş, cevherin varoluş eyleminin özüne bağlı olarak sürekli değişmesinin bir sonucudur. Öyle ki nefis artık bedene fazla gelmekte ve içinde bulunduğu birlikteliği terk etmek istemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İslam Filozofları, Ölüm, Nefis, Ölümün Mahiyeti

Kaynakça

• Aristoteles. Ruh Üzerine (Peri Psukhes). çev. Zeki Özcan. Ankara: Sentez Yayıncılık, 2014.
• Akşit, Mirpenç. “İslam Düşüncesinde Ölümün Felsefeye Konu Olması”. Uluslararası Din Bilimleri Çalıştayı. ed. Osman Bayraktutan vd. 207-217. Iğdır: Iğdır Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Altaytaş, Muhammet. Varoluşsal Açıdan İslâm İnancında Ölüm. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Aster, Von. “Felsefe Tarihinde Ölüm Meselesi”. Üniversite Konferansları 1940-1941. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y. Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2. Baskı, 2010.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Sühreverdî’nin Nur ve İnsan Düşüncesi”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni, ed. Eyüp Bekiryazıcı. 7/975-990. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Çakmak, Mustafa. “Epikür ve Lukterius’un Ölüm ve Yokluk Algılarına Dair Bir Değerlendirme”. Beytülhikme An International Journal of Philosophy 8/1 (2018), 357-376.
• Çetinkaya, Bayram Ali. Felsefe Tarihi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Basım, 2018.
• Çetinkaya, Bayram Ali. İhvân-ı Safâ’nın Dinî ve ideolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları, 2003.
• Durusoy, Ali. “İbn Sînâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/322-331. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ebû Bekir er-Râzî. Felsefe Risâleleri. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Eflâtun. Phadion. çev. Hamdi Ragıp Atademir – Suut Yetkin. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Eflâtun. Timaios, çev. Erol Güney - Lütfi Ay. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Fârâbî. El-Medînetü’l-Fâzıla. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Fârâbî. İhsaü’l-ulûm. çev. Ahmet Ateş. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Fârâbî. Fuṣûlü’l-medenî. çev. Hanifi Özcan. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1987.
• Fârâbî. Kitâbü’l-Mille. Din Üzerine. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• İbnü’l-Arabî. Fuṣûṣü’l-ḥikem. thk. Ebu’l A‘la Afifî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbnü’l-Arabî. el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye. nşr. Ahmed Şemseddin Beyrut: Dâru’l-Kütbü’l-İ‘lmiyye, 1999.
• İbnü’l-Arabî. Mir’atü’l-irfan (İrfan Aynası). çev. Abdülkadir Akçiçek. Ankara: Alperen Yayınları, 2001.
• İbn Miskeveyh. Tehẕîbü’l-aḫlâḳ fi’t-terbiyeti. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye, 1985.
• İbn Rüşd. el-Keşfü an menâhici’l- eʾdilleti fî ‘aḳâidi’l-mille. nşr. Muhammed Abid Câbirî. Beyrut: Merkezü Dirâseti’l-Vahdeti’l-Mürebbiyye, 1998.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı. çev. Kemal Işık – Mehmet Dağ. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1986. İbn Sînâ. ‘Aḥvâlü’n-nefs risâletü fi’n-nefsi ve beḳâühe ve meâdühe. thk. Ahmed Fuâd el-Ehvânî. b.y. Dârü’l-İhyâ’i-l Kütübü’l-Arabiyye, 1371/1952.
• İbn Sînâ. en-Nefsü min Kitâbi’ş-Şifâ. thk. Hasanzâde Âmulî. Kum: Mektebü’l-İ’lâmi’l-İslâmî, 1375.
• İbn Sînâ. en-Necât. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• İbn Sînâ. et-Ta’likât. çev. İsmail Hanoğlu. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• İbn Tufeyl. Hayy İbn Yakzan (Ruhun Uyanışı). çev. Ahmet Özalp. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
• Karaağaç, Hilmi. “İhvan-ı Safâ Risalelerinde Ölüm ve Ötesi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/32 (Kasım, 2016), 115-128.
• Kindî. Felsefî Risâleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010. Mevlâna. Mesnevî. çev. Veled İzbudak. 6 Cilt. İstanbul: Milli Eğim Bakanlığı, 1990.
• Molla Sadrâ. Arş’a Ait Hikmetler. çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2019.
• Molla Sadrâ. Esrârü’l-‘âyât. nşr. Muhammed Hacevî. Tahran: İran Felsefe Akademisi Yayınları, 1402/1981.
• Molla Sadrâ. Hak ve Yakîn Yolunun Marifeti Hakkında Âriflerin İksiri. çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2017.
• Molla Sadrâ. el-Ḥikmetü’l-müte‘âliye fî esfâri’l-erba‘a. thk. Ali Ekber Reşad. 9 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1380.
• Molla Sadrâ. el-Mebde’ ve’l-me‘âd fî Ḥikmeti’l-müte‘âliye. thk. Muhammed Zebihî - Cafer Şah Nazarî. 9 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1381.
• Molla Sadrâ. Mefâtiḥü’l-ġayb. thk. Necefkulu Habibî. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1384.
• Molla Sadrâ. el-Meẓâhirü’l-ilâhiyye fî esrâri’l-‘ulûmi’l-kemâliyye. thk. Celâleddin Aştiyânî. Kum: Müessese-i Bostan-ı Kitap, 1429.
• Molla Sadrâ. “eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye”, Mecmû‘a-yi resâ’il-i felsefî-yi Sadrü’l-müte’ellihîn. thk. Hamid Naci İsfehanî. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1389.
• Molla Sadrâ. eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye fi’l-menâhici’s-sülûkiyye. thk. Celâleddin Aştiyânî. Kum: Müessesetü Bustân-ı Kitap, 1392.
• Mutahharî, Murtaza. Adl-i İlâhî. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: Kevser Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut:Daru’t-Turasi’l- Arabî, ts.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra. “İslâm Filozoflarının Ölüm Hakkındaki Düşüncelerinde Stoacı Filozofların Etkisi”. Ekev Akademi Dergisi 19/64 (Güz 2015), 73-90.
• Pross, Addy. Yaşam Nedir? Kimyanın Biyolojiye Dönüşümü. çev. Raşit Gürdilek. İstanbul: Metis Yayınları, 2017. Resâʾilu- İḫvâni’ṣ-Ṣafâ. Kum: Mektebü’l-i’lami’l-İslâmî, 1405.
• Saruhan, Müfit Selim. “İslam Filozof ve Düşünürlerinde Ölüm Korkusu ve Tedavisi”. Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/1 (2006), 87-105.
• Sühreverdî. “Ḥikmetü’l-İşrâḳ” Mecmû’atü Muṣannefâti Şeyh-i İşrâḳ. thk. Henry Corbin. Tahran: Pijûhişgâh-ı Ulum-i İnsâni ve Mutâla’ât-ı Ferhengi, 1373.
• Sühreverdî. Nur Heykelleri. çev. A. Kâmil Cihan-Salih Yalın-Arsan Taher- Hatice Göktaş. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Şahiner, Muharrem. “İhvân-ı Safâ’nın Din Dili Bağlamında Eskatoloji”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Aralık 2019), 739-768.
• Şenel, Cahit. Yeni Eflâtunculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2012.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî lil-Metbûât, 1417/1997.
• Tûsî, Nâsîruddin. Ahlâk-ı Nâsırî, çev. Rahim Sultanov- Abdülvahap Taştan – Habil Nazlıgül. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Yazoğlu, Ruhattin - İmamoğlu, Tuncay. “Mevlânâ Düşüncesinde Bir Ölümsüzlük Tecrübesi Olarak İradî ve Doğal Ölüm”. Atatürk Üniversitesi Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 34 (2007), 9-19.