Arif Mustafa el-Kütâhî'nin “Risâle fî Aksami'l-İsti'âre" Adlı Ee-serinin Değerlendirilmesi ve Tahkiki

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 631 - 649, 30.06.2020

Yakup Kızılkaya

Öz

Osmanlı döneminde Arap dili ve belagatı alanında çok kıymetli eserler verilmiştir. Bunlar arasında konuyu teorik yönden inceleyenler olduğu gibi eğitim-öğretim amacıyla oluşturulan eserler de bulunmaktadır. Bu çalışmada tahkiki yapılacak olan Risâle fî aksâmi’l-isti‘âre adlı eser de Osmanlı müderrislerinden Arif Mustafa el-Kütâhî’nin isti‘âre ve kısımlarını öğretim amacıyla ele aldığı bir eserdir. Zira bu eser yazarının ifadesine göre zamanın sadrazamının çocuğu için kaleme alınmış bir eserdir. Bu bağlamda eserin değerlendirilmesi ve tahkiki, bir müderrisin belagat konusunu nasıl öğrettiğine dair veriler sunması bakımından önemlidir. Tahkiki yapılacak olan eser, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 00351-003 numarasıyla kayıtlı olan bir mecmuada yer alan üç eserden birisidir. Beş varaktan oluşan eser müellif nüshası olup bu nüshadan başka bir nüshaya ulaşılamamıştır. Müellifin hayatı ile ilgili malumat, risalesinde kendi verdiği bilgilerle sınırlıdır. Bu sınırlı bilgilerden müellifin kim olduğu tam olarak tespit edilememektedir. Ancak hattat Mustafa el-Kütâhî olduğuna dair bir takım işaretler vardır. Müellifinin şahsiyetine dair kesin bilgiler olmasa da bir Osmanlı müderrisi olduğu kesindir. Mukaddimesindeki ifadelerinden müellifin Arap diline vukufiyeti ve dili kullanmadaki ustalığı da görülmektedir. Bir belagat konusunu ele aldığı risalesinde müellifin kendi üslubu da oldukça beliğ olup şiirdeki ustalığının yanında nesri de secilerle süslüdür. Bu çalışma bir Osmanlı müderrisinin Arap dillindeki meziyetlerini göstermesi bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arif Mustafa el-Kütâhî, Risâle fî aksâmi’l-isti‘âre, Belagat, İsti‘âre

Kaynakça

• Aktepe, M. Münir. “Hekimoğlu Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/166-168. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Bâmyânî, Muhammedî. Durûs fi’l-belâga. 4 Cilt. Lübnan: Muessetu’l-belâga, 1429/2008.
• Berk, Süleyman. Devlet-i Aliyye’den Günümüze Hat Sanatı (İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2013), 143.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. B.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmet Abdulgâfur ‘Attar. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l- Melâyîn, 1399/1989.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 1989), 17/169- 173.
• Dârimî, Ebû Abdillah b. Abdirrahman. Sunenu’d-Dârimî. Thk. Huseyn Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1312/2000.
• Derman, M. Uğur. Türk Hat Sanatından Seçmeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2017.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sunenu Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Enîs, İbrahim – Muntasar, Abdulhalim – Sevâlihî, Atiyye – Ahmed, Muhammed Halefullah. Mu‘cemu’l-vasît. Kahire: Mektebetu’ş- Şurûki’d-devliyye, 1392/1972.
• Güler, Semra. “Hattat Mustafa Kütâhî ve Sanatı”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2/1 (2016), 51-72.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008), 25-46.
• Huzelî, Ebû Zueyb. Dîvânu Ebî Zueyb el-Huzelî. Thk. Ahmed Halîl eş-Şâl. Bursaid: Merkezu’d-dırâsât ve’l-buhûsi’l-İslâmiyye, 2014.
• İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed el-Endelûsî. İkdü’l-ferîd. Thk. Abdulmecid et-Terhînî, 1404/1983.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrahim. Musannefu İbn Ebî Şeybe. Kemal Yûsuf el-Hût, Riyad: Metebetu’r-Ruşd, 1409.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa. Thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Kahire: Dâru ihyâi kutubi’l-‘Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 20 Cilt. Beyrut, Dâru Sâdır, 1300.
• Kazvînî, Celaleddin Muhammed b. Abdirrahman. et-Telhîs fî ‘ulûmi’l-belâga. Thk. Abdurrahman el-Berkûkî. Lübnan: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî. 1904.
• Kazvînî, Celaleddin Muhammed b. Abdurrahman. et-Telhîs fî ‘ulûmi’l-belâga. Thk. Abdurrahman el-Berkûkî. Lübnan: Dâru’l- fikri’l-‘Arabî, 1904.
• Kuseyyiru Azze. Dîvânu Küseyyiri Azze. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe. 1391/1971.
• Kütâhî, Arif Mustafa. Risâle fî aksâmi’l-isti‘âre. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 00351-003, 9a-14b.
• Merâğî. Ahmed Mustafa. ‘Ulûmu’l-belâga el-beyân ve’l-me‘ânî ve’l-bedi‘. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc el-Keraşî en-Neysabûrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Mutenebbî, Ebû’t-Tayyib Ahmed b. Huseyn el-Cagfî. Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Mektebetu Beyrut. 1403/1983.
• Rado, Şevket. Türk Hattatları. İstanbul, Y.y., 1984.
• Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Thk. Naim Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Sekkâkî, Sirâcuddin Ebû Yakub Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Şerhu ‘Ukûdi’l-cumân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’l-beyân. Thk. İbrahim Muhammed el-Hemedânî – Emin Lokman el-Habbâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,2011.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman Ebû Bekr. Şerhu ‘Ukûdi’l-cumân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’l-beyân. Thk. İbrâhim Muhammed el-Hamdânî – Emîn Lokman Habbâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2011.
• Tebrîzî, Şemseddin Muhammed el-Hanefî. Şerhu Mollâ el-Hanefî. Thk. es-Seyyîd Yusuf Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Teftâzânî, Sa‘dduddîn Mesud b. Omer. el-Mutavvel Şerhu TeIhîsi'l-Miftâhi’l-‘ulûm, Thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, 1971.
• Teftâzânî, Sa‘dduddîn Mesud b. Omer. Muhtasaru’l-me‘ânî ve biesfelihi Haşiyetu’t-Desûkî. 4 Cilt. Thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: el- Mektebetu’l-‘asriyye, 1428/2007.
• Teymî, Ebu’l-Kâsım Kıvâmu’s-sunne İsmâîl b. Muhammed b. el-Fadl el-İsfahânî. Siyeru’s-selefi’s-sâlihîn. 2 Cilt. Kerem b. Hilmî b. Ferhât b. Ahmed. Riyad: Dâru’r-Râye. 1420/1999.
• Ulugöl, Fatih. “Belâgat İlminde Fasıl ve Vasıl”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 19/48 (Haziran 2019), 155-180.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. Abdussettâr Ahmed Ferâc vdğr. 40 Cilt. Kuveyt, Matbabatu Hukûmeti Kuveyt, 1385/1965.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru A‘lâmi’n-nubelâ. Thk. Şuayb el-‘Arnâvûd. 29 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r- risâle. 1405/1984.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm. 8 Cilt. 15. Baskı. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1408/1988.