Fahreddin er-Râzî'de Lafzî Delillerin Kesinlik Sınırı ve Bilgi Değeri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 417 - 439, 30.06.2020

Selma Çakmak

Öz

Fahreddin er-Râzî’nin sistematik biçimde tartışılmasında öncü olduğu ve bir ilke olarak ortaya koyduğu lafzî delillerin kesinlik taşımadığı iddiası İslâm düşünce tarihinde ilgi görmüştür. Onun hakikat bilgisini elde etmede bir esas olarak benimsediği bu ilkeyi, fıkıh usûlü, tefsir ve kelâm eserlerinde de sıklıkla vurgulaması dilin kesinliği meselesini metodolojik bir düzlemde ele aldığını göstermektedir. Bir metot olarak dilin kesinlikten uzak olduğu iddası vahyin de güvenilirliğini sorgulamaya kapı araladığı için etkin bir İslâm âlimi olan Râzî’nin bu ilkesini doğru bir şekilde anlamak ve analiz etmek büyük önem arz etmektedir. Râzî’nin ilim camiasında yankı uyandıran ve tartışılan dilin kesinliği meselesini hangi amaçlarla dile getirdiğinin ve ne söylemek istediğinin analiz edilmesi gerekmektedir. Bunun için de iddaının içeriği ve arka planı haricinde Râzî’nin kesinlik anlayışını irdelemek bu çalışmanın öncelikli amaçlarından biridir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Fahreddin er-Râzî, lafzî deliller, ihtimal, kesinlik

Kaynakça

• Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî: Küllî Perspektifler Arasında”. İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler. 429-464. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2018. Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 91-164. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2013. Âmidî, Ali b. Muhammed el-. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Şeyh Abdürrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Darü’s-sami’î, 1424/2003. Arıcı, Müstakim. “İslâm Düşünce Tarihinde Fahreddin er-Râzî Ekolü”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 167-202. İstanbul: t.y., 2013. Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usûlünde Fahreddin er-Râzî Mektebi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 243-263. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2013. Bozkurt, Mustafa. Fahreddin er-Râzî’de Bilgi Teorisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016. Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim. es-Savâ‘iku’l-mürsele ‘ale’l-Cehmiyye ve’l-Mu‘attıl. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âsime, 1412/1992. Cürcânî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Thk. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1424/1998. Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebi’l-Me‘âlî Abdülmelik Abdullah b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: y.y., 1399/1978. Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Maksadü’l-esnâ fi şerhi me‘âni esmâillâhi’l-hüsnâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2003. Görgün, Tahsin. “Klasik Anlama Yöntemlerinin (Fıkıh ve Tefsir Usûlü) İmkân ve Sınırlar”. Güncel Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı (Tebliğ ve Müzakereler). 305-326. Ankara: DİB Yay., 2004. Görgün, Tahsin. “Varlık ve Bilgi Cihetinden Kur’ân”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. 11-19. Ankara: Özkan Matbaacılık, 2010. Haklı, Şaban. “Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Teorisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 423-452. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2013. Hanoğlu, İsmail. Fahreddin er-Râzî’nin, Kitâbü’l-Mülahhas fi’l-mantık ve’l-hikme Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi, Ankara: Ankara Üniversitesi. Ankara Üniversitesi, 2009. İbn Ebü’l-Hadîd, Ebû Hamid İzzeddin Abdülhamid b. Hibetullah. Şerhü’l-âyâti’l-beyyinât. Thk. Muhtâr Ceblî. Beyrut: Dâru sadr, 1416/1996. İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Beyânü telbîsi’l-Cehmiyye fî te’sîsi bide‘ihim kelâmiyye. Thk. Yahya b. Muhammed el-Hüneydî. 9 Cilt. Medine: y.y., 1426/2005. İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Der’u te’âruzi’l-akl ve’n-nakl. Thk. Muhammed Reşad Sâlim. Riyad., 11 Cilt. Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411/1991. İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhâlim. Mecmû‘u Fetavâ. 35 Cilt. Medine: y.y., t.y. İltaş, Davut. Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2011. İsfâhânî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Mahmûd el-. el-Kâşif ‘ani’l-Mahsûl fî ‘ilmi’l-usûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud - ve Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1418/1998. İskenderoğlu, Muammer. “Fahreddin er-Râzî ve İbn Arabî’de Tanrı’yı Bilmenin İmkân ve Yöntemi: -Keşf mi Nazar ve İstidlâl mi?-”. Usûl Araştırmaları Dergisi. 22 (2014): 169-188. İsnevî, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdurrahîm b. el-Hasan. Nihâyetü’s-sûl fî şerhi Minhâci’l-vusûl. 4 Cilt. Beyrut: ’Alemü’l-kütüb, t.y. Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. Nefâisu’l-Usûl fî Şerhi’l-Mahsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - ve Ali Muhammed Muavvaz. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Erba‘în fî usûli’d-dîn. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Kâşif ‘an usûli’d-delâil ve fusûli’l-‘ilel. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412/1992. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Câbir Feyyâz el-‘Alvânî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, t.y. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Me‘âlim fî ‘ilmi usûli’l-fıkh. Thk. Ali Muhammed Muavvaz - ve Abdülmevcud el-Me‘âlim fî ‘ilmi usûli’l-fıkh, thk. Ali Muhammed Muavvaz,. Kahire: Dârü’l-ma’rife, 1414/1994. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Mebâhisü’l-meşrikiyye fî ‘ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabîiyyât. Y. y., 2 Cilt. Came‘dârî emvâl merkez: t.y., t.y. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 9 Cilt. t.y. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Esâsü’t-takdîs. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîhü’l-gayb. 3. Baskı., 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1412/1992. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Halku’l-Kur’ân beyne’l-Mu‘tezile ve Ehli’s-sünne. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412/1992. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin _. Lübâbü’l-İşârât ve’t-tenbîhât. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, 1406/1986. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Muhassalü efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-‘ulemâi ve’l-hukemâi ve’l-mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-külliyyetü’l-Ezheriyye, t.y. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Nihâyetü’l-‘ukûl fî dirâyet’l-usûl. Thk. Sa‘îd ‘Abdullatif Fûde. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’z-zehâir, 1431/2010. Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Şerhu ‘Uyûni’l-hikme. 2 Cilt. Tahran: Müessesetü’s-Sâdık, 1373/1954. Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ud b. Mahmûd el-Buharî el-Mahbûbî. et-Tavzîh fî halli ğavâmizi’t-Tenkîh. Thk. Muhammed Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1418/1998. Shihadah, Ayman. “From Al- Ghazâlî to al-Râzî: 6th/12th Century Developments in Muslim Philosophical Theology”. Arabic Sciences and Philosophy. 15 (2005): 141-179. Teftazânî, Sa’deddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhü’l-Makāsıd. Thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: ’Alemü’l-kütüb, 1418/1998. Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmeddîn Süleyman b. Abdülkavî. el-İksîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. Thk. Abdülkadir Hüseyn. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, t.y. Türker, Ömer. “Eş‘arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”. İslâm Araştırmaları Dergisi,. 19 (2008): 1-24. Türker, Ömer. “Kelâm ve Felsefe Tarihinde Fahreddin er-Râzî”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. 17-40. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yay., 2013. Türker, Ömer. Seyyid Şer’îf Cürcani’nin Te’vil Anlayışı: Yorumun Metafizik, Mantıki ve Dilbilimsel Temelleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006. Urmevî, Ebü’s-Senâ Sirâcüddin Mahmûd Sirâceddin. et-Tahsîl mine’l-Mahsûl. Thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenid. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988. Urmevî, Tâceddin Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hüseyin. el-Hâsıl mine’l-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenid. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988. Yahya, Kiyân Ahmed Hâzim. el-İhtimâlâtü’l-lüğaviyye el-muhille bi’l-kat‘ ve te’âruzuha inde’l-usûliyyîn. Beyrut: Dârü’l-medâri’l-İslâmî, 2013. Zerkan, Muhammed Salih. “Fahreddin er-Râzî’de Bilgi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Doru 3/1 (2001): 149-162. Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed Bahadır b. Abdillah. Teşnîfü’l-mesâmi’ bi Cem’i’’l-cevâmi’ li Tâceddîn es-Sübkî. Thk. Seyyid Abdülaziz - ve Abdullah Rabî’. Kahire: Mektebetü Kurtuba, t.y.