Kudüsün Fethi ve Hz. Ömer Emannamesi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 608 - 630, 30.06.2020

Osman Aydınlı

Öz

Kudüs/Beytü’l-Makdis Yahudi ve Hıristiyanlar için kutsal olduğu gibi Müslümanlar için de kutsal ve önemli bir şehirdir. İslam gelmeden önce Kudüs gerek siyasi gerekse dinî birçok savaş, katliam, tahribat, kan ve gözyaşına sahne olmuştur. Hz. Peygamberin vefatı ve irtidat savaşlarının hemen akabinde başlayan, dünya tarihinin görüp geçirdiği en hızlı ve kalıcı fetih hareketi olan ilk İslam fetihleri ile Müslümanlar, Irak-Suriye bölgelerinde süratle ilerlemeye başlamışlardır. Suriye cephesindeki Filistin bölgesini fethetmekle görevli olan İslâm ordusu kısa sürede bölgenin birçok şehrini ele geçirdiği halde gerek müstahkem, gerekse asker sayısının fazla olması gibi sebeplerle Kudüs’ün fethini sona bırakmıştır. Aslında Kudüs gibi müstahkem diğer birçok şehri daha önce fetheden Müslümanların bu şehrin fethini sona bırakmaları, muhtemelen bu şehrin kutsallığına duydukları saygıdan dolayı daha fazla kan dökmeden ve tahrip etmeden şehri ele geçirme arzularından kaynaklanmış olmalıdır. Nitekim Müslümanlar üstün bir durumda olup bir miktar daha gayretle şehri ele geçirebilecek iken Kudüs halkının verilecek emannâmeyi Hz. Ömer’in elinden alma taleplerine onun olumlu karşılık vermesi ve bir aylık zorlu bir yolculuktan sonra Kudüs’e gelip istenilen emannâmeyi kendi eliyle Kudüslüler’e vermesi ve şehri barışla teslim alması bu fikri desteklemektedir. Hz. Ömer’in Kudüslüler’e yazıp verdiği bu metin sanıldığı gibi bir antlaşma metni olmayıp Hz. Ömer tarafından verilen tek taraflı bir emannâmedir. Çünkü antlaşma metinlerinde her iki tarafın da ismi veya imzası olur. Bu metinde ise sadece Müslümanların ismi ve şahitliği vardır. Neticede Filistin bölgesinde hem Müslümanlar hem Hıristiyanlar hem de Yahûdiler için kutsal sayılan Kudüs/Beytü’l-Makdis fazla kan dökülmeden barışla Müslümanların eline geçmiş ve üç semavî dinin mensupları için şehirde huzur ve güvenin hâkim olduğu bir dönem başlamıştır. Hz. Ömer ve ondan sonra gelen Müslümanlar bu emannâme şartlarına uymuşlar, böylece Kudüs bölgede yaşayan tüm din mensuplarının özlediği bir şehir hüviyetine kavuşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Beytü’l-Makdis, Mescid-i Aksa, Filistin, Ömer b. Hattab, Ebu Ubeyde b. el-Cerrah

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Abdülcevâd, Ahmed İsmail A. “el-Ahkâmü’l-fıkhiyyeti’l-muteallika bi vaz‘ı’l-Medineti’l-Mukaddese min hılâli’l-ahdeti’l-Ömeriyye”. Geçmişten Günümüze Kudüs, Ed. Mustafa Selim Yılmaz. (İstanbul 2019): 71-87.
• Apak, Adem “Müslümanlıkta Kudüs Algısı”. Geçmişten Günümüze Kudüs. Ed. Mustafa Selim Yılmaz. (İstanbul 2019): 31-37.
• Arslantaş, Nuh. Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslâmiyet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Arslantaş, Nuh. Mısır’da Türkler, Araplar ve Yahudiler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Avcı, Casım. “Kudüs”. 26: 327-329. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Awaisi, Halid. “İsimler ve Sınırlar”. Derin Tarih. Kudüs Özel Sayısı 10 (Kasım 2017): 10-17.
• Awaisi, Abd al-Fattah. Introducing Islamic Jerusalem. United Kingdom: Al-Maktoum Institute Academic Press, 2007.
• Awaisi, Abd al-Fattah. “İslam Fetih Hukukunun Can Verdiği Belge Ömer Emannamesi”. Derin Tarih. Kudüs Özel Sayısı 10 (Kasım 2017): 53-59.
• Aydınlı, Osman. Ebu Ubeyde b. el-Cerrâh. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Basit, Musa İsmail - Hamza Zib Mustafa - Gassan Mustafa Muhibiş - Said Süleyman Kik. Kudüs Tarihi. ter. Esra Eğitim Tercüme Komisyonu-Ali Benli. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2011.
• Belâzûrî (ö.279/892), Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-Büldân. Thk. Abdullâh Enîs et-Tübba’-Ömer Enîs et-Tübba’. Trc. Mustafa Fayda. Beyrût: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksa”. 29: 268-271. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Buhârî (ö.279/892). Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1981.
• Diyârbekrî (ö. 966/1559). Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs, 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü Şa'ban, ts.
• Ezdî (ö. 1089/1678). Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Fütûhu’ş-Şâm. Thk. Ensign W. N. Lees. Kalküta: 1854.
• Fayda, Mustafa. Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.
• Fayda, Mustafa. Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halife Dönemi). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
• Garaudy, Roger. İlahi Mesajlar Toprağı Filistin. Çev. Cemal Aydın. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı, 2011.
• Halife b. Hayyât (ö. 240/854). et-Târîh. Thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. Riyad: Daru Taybe, 1985.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. 26:323-327. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi. 2 Cilt. Çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• İbn Asâkir (ö.571/1175). Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan. Târîhu Medîneti Dımeşk. 1 Cilt. Thk. Salahaddîn el-Müneccid, Dımeşk: Matbuatü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabi, ts.
• İbn A'sem el-Kûfî (ö.314/926). Ebû Muhammed Ahmed. Kitâbü’l-Fütûh. 4 Cilt. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• İbn Hibbân (ö.354/965). Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. es-Sîratü’n-Nebeviyye ve ahbâru’l-Hulefâ. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekafiyye, 1987.
• İbn Kesîr (ö.774/1372). Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Ahmed Ebu Mülhim - Ali Necip Atâvî ve dğr. 16 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübü’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Mâce (ö. 275/888). Hâfız Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları,1981.
• İbn Sa'd (ö.230/844). Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sadır, ts.
• İbnü’l-Cevzî (ö.597-1200). Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. Fezâilü’l-Kuds. Beyrut: Dârü'l-Cil, ts.
• İbnü’l-Esîr (ö. 630/1232). İzzüddîn Ebûl Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târîh. 13 Cilt. Nşr. Carolus Johannes Tornberg. Ter. A. Ağırakça-A. Özaydın-Beşir Eryarsoy. Beyrût: Dâru Sâdır - Dâru Beyrut, 1965.
• İbnü'l-İmâd (ö. 1089/1678). Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 6 Cilt. Thk. Abdülkadir Arnaud-Mahmûd Arnaud. Beyrût: Dâru İbn Kesir, 1986.
• Makdîsî (ö. 620/1223). Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed. et-Tebyîn fî Ensâbi’l-Kureşiyyîn. Thk. Muhammed Nâif ed-Düleymî. Beyrût: Âlemü'l-Kütüb, 1988.
• Müslîm (ö. 261/875). Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyri. 5 Cilt. el-Câmiu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1991.
• Önkal, Ahmet. “Hicret”. 17: 458-462. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Ratrout, Haithem F. “Ömer Camii ve Kubbetü’s-Silsile”. Derin Tarih. Kudüs Özel Sayısı. 10 (Kasım 2017): 46-51.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Taberî (ö. 310/922). Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-Rusul ve’l-Mülûk. 14 Cilt. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kâhire: Dâru’l-Maârif,, ts.
• Vâkıdî (ö. 207/822). Muhammed b. Ömer. Fütûhu’ş-Şâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Yâ'kûbî (ö. 294/897). Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer. Târîhu’l-Ya’kûbî, 2 Cilt. Beyrût: Dâru Sadır, ts.
• Yıldız, Hakkı Dursun (Editör). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. 15 Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986-1989.
• Zehebî (ö. 748/1374). Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhiri ve’l-a’lâm. 15 Cilt. Thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrût: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1987.