Hz. Peygamber’in (s) Sâsânîler’e Gönderdiği Elçisi Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî: Hayatı ve Diplomatik Faaliyetleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 112 - 140, 30.06.2020

Selim Argun

Öz

Hz. Peygamber’in (s) her birini birer yıldız ve rehber olarak tarif ettiği sahabelerin hayatları tarih boyunca Müslümanlar açısından araştırma konusu olmuş, zaman içerisinde bu konuda birçok telif ve tercümelerden oluşan geniş bir literatür meydana gelmiştir. Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî vahyin ilk dönemlerinde Müslüman olarak Habeşistan’a hicret etmiş, Hz. Peygamber’in (s) hemen bütün savaşlarına iştirak etmiş, önemli elçilik görevlerinde bulunmuş ve Hz. Osman’ın hilafetinin son yıllarına kadar Râşid Halifeler döneminin olaylarına tanıklık etmiş bir sahabidir. Şöhreti Arap Yarımadasına yayılmış köklü ve varlıklı bir aileden geliyor olması, dikkat çekici zekâsı, sıra dışı nüktedanlığı, hazır cevaplığı, şairliği ve makalenin ana mihverini oluşturan diplomatik özellikleri ile bulunduğu çevrelerde temayüz etmiştir. İslâm’ın yeni bir din olarak tarih sahnesinde yer almaya başladığı ilk dönemlerde, zamanın iki büyük imparatorunun karşısına birinde sefir, diğerinde esir olarak çıkarak onlarla takdire şayan müzakereler yürütmüş olması Abdullah b. Huzâfe’yi erken dönem İslâm diplomasisi açısından önemli kılmaktadır. Mekke aristokrasisine mensup bir aileden olmasına rağmen, inancı uğruna karşı karşıya kalmış olduğu zorluklara göğüs germede ortaya koymuş olduğu cesaret ve gözüpeklik yanında tavizsiz duruşu ile de hayatı günümüz müslümanları açısından örneklik teşkil etmektedir. Bu yönüyle Abdullah b. Huzâfe’nin hayatı nesiller boyu menkibevi bir tarzda sohbet ortamlarında anlatılagelmiş, yakın zamanlarda tiyatro oyunlarında sahnelenmiştir. Abdullah b. Huzâfe başarılı bir diplomat için gerekli olan dürüstlük, sadakat, güçlü muhakeme, etkileyici hitabet tarzı, beden diline vukûfiyet ve müzakerenin seyrine yön verebilme kabiliyeti gibi özelliklere sahip bir sahâbîdir. Bu makale, şu ana kadar üzerine müstakil bir akademik çalışmanın yapılmadığı Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî’nin hem Sâsânî İmparatorluğu hem de Bizans İmparatorluğu nezdindeki diplomatik faaliyetlerini mercek altına almakta ve henüz gelişmekte olan İslâm diplomasi çalışmalarına mütevazi bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah b. Huzâfe es-Sehmî, İslâm Diplomasisi, Dinî Diplomasi, İslâm-Sâsânî İlişkileri, İslâm-Bizans İlişkileri.

Kaynakça

• Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab ḳable’l-İslâm, Beyrut: Dârü’s-Sâkî, 2001.
• Altungök, Ahmet - Yıldırım, Taner. Siyasi Açıdan Arap-İran İlişkileri - Sâsânîler Dönemi Sonuna Kadar - (MS 226-652). İstanbul: Mutlu Basım, 2015.
• el-Âmidî, Ebü’l-Kâsım el-Hasen b. Bişr b. Yahyâ. el-Mütelif ve’l-muhtelif fî esmâ’i’ş-şuʻarâ ve künâhüm ve elkâbihim ve ensâbihim ve baʻzı şiʻrihim. Nşr. Fritz Krenkow. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1991.
• Apak, Adem. “Habeşistan Hicreti Üzerine Mülahazalar”. Siyer Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 27-44.
• Apak, Adem. “Hz. Peygamber (s.a.s.)’in İslam’a davet elçilerinden Abdullah b. Huzâfe (r.a.)”. Diyanet Aylık Dergi 239 (2010), 62-64.
• Avcı, Casim. “Kisrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 12 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/kisra
• Avcı, Casim. İslâm-Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Balcı, İsrafil. Hz. Ömer Döneminde Diplomasi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Başaran, Selman. “Alkame b. Mücezziz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 8 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/alkame-b-mucezziz
• Belâzürî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Riyâd Ziriklî & Süheyl Zekkâr. 13 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. nşr. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘ & Ömer Enis et-Tabbâ’, Beyrut: Müessesetü’l-Maʻârif, 1987.
• Bikâî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin İbrâhim b. Ömer b. Hasan. Mesâidü’n-nazar li’l-işrâf alâ makâsıdi’s-süver. 3 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meʻârif, 1987.
• Björkman, W. “Diplomatic”. The Encyclopaedia of Islam New Edition Ed. B Lewis. Leiden: Brill, 1991, 2/301-316.
• Boynukalın, Mehmet. “Nisa Suresi’nin 59. Ayeti Örneğinde Fıkıh Usulü’nün Kur’an’dan İstinbatı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat] 37 (2017), 35-57.
• Bozkurt, Nebi. “Hâtıb b. Ebû Beltea” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 13 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/hatib-b-ebu-beltea
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Câmiü’s-Sahîh. Nşr. Takıyyüddîn en-Nedvî. 15 cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhü’l-kebîr. Thk. Muhammed Abdülmuid Han. 8 cilt. Haydarabad: Dâiretü Mearifi’l-Osmaniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cuʻfî. Sahîhü’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. et-Tâc fî ahlâki’l-mülûk. Nşr. Ahmed Zekî Paşa. Kahire: Matbaatü’l-Emîriyye, 1914.
• Çağrıcı, Mustafa. “Daʻvet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 26 Mart 2019) https://islamansiklopedisi.org.tr/davet
• Christensen, Arthur. İrân fî ahdi’s-Sâsâniyyîn. çev. Yahyâ el-Haşşab Beyrut: Dârü’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1982.
• Daş, Fuat. Cahiliye Döneminde Arap Savaşları. Hiperyayın: İstanbul, 2019.
• Demircan, Adnan. Râşid Halifeler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Doğaner, Suna. “Mısır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 28 Mart 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/misir
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşas b. İshak el-Ezdi Ebû Davud es-Sicistani, Sünenu Ebû Dâvûd. thk. Şuayb el Arnaut vd. 7 cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
• Enes b. Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî el-Medenî. el-Muvatta. thk. Muhammed Mustafa el-Azâmî. Ebûdabî, y.y., 2003.
• Fayda, Mustafa. İslâmiyet’in Güney Arabistan’da Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• el-Fetlâvî, Süheyil Hüseyin. Hz. Muhammed’in (s.a.s) Diplomasi Anlayışı. çev. Mustafa Işık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• el-Fezârî, Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed b. Haris. Kitâbü’s-Siyer. Thk. Fârûk Hamâde. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Gördük, Yunus Emre. “Bazı Âyetler Işığında Hz. Peygamber (s)’in Öfkesi ve Sabrı”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 19/62 (2015), 185-204.
• el-Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed. es-Sîretü’l-Halebiyye (İnsânü’l-uyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2006.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferâhidî. Kitâbü’l-Ayn. Thk. Mehdi Mahzûmî & İbrahim es-Samarrâî. 8 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1998.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hudeybiye Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 25 Mart 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/hudeybiye-antlasmasi
• Hamidullah, Muhammed. el-Vesâiku’s-siyâsiyye: Hz. Peygamber Döneminin Siyasi-İdari Belgeleri. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, ts.
• Hamidullah, Muhammed. Hazreti Peygamber’in Altı Orjinal Diplomatik Mektubu. çev. Mehmet Yazgan İstanbul: Beyan Yayınları, 1990.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi: Hayatı ve Faaliyeti. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. İstanbul: Yeni Şafak Gazetesi, 2003.
• Hamidullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1963.
• Hatîb el Bağdâdî, Ebû Bekr el Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, Târîhu Bağdâd. 16 cilt. Beyrut: Dârü’l Garbi’l İslâmî, 2002.
• Hattâb, Mahmûd Şît. Süferâü’n-nebî sallallâhü aleyhi ve sellem. Cidde: Dârü’l-Endülüs el-Hadrâ, 1996.
• Istanbuli, Yasin. Diplomacy and Diplomatic Practice in the Early Islamic Era. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Iqbal, Afzal. The Prophet’s Diplomacy: The Art of Negotiation as Conceived. Delhi: İdare-i Edebiyat-ı Delhi, 1981.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr b. Âsım. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. Nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1992.
• İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah. Fütûhu Mısr ve’l-Magrîb. Thk. Muhammed Huceyrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikâtüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu medîneti Dımaşk. Thk. Muhibbüddin Ebû Said Ömer b. Garame el-Amrî. 80 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• İbn Habîb, Ebû Caʻfer İbn Habîb Muhammed b. Habîb b. Ümeyye Bağdadî Hâşimî Muhammed, el-Münemmak fî ahbâri Kureyş. Nşr. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Âlemü’l Kütüb, 1985.
• İbn Habîb, Ebû Caʻfer Muhammed b. Habîb İbn Ümeyye b. Amr el-Hâşimî el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. tsh. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-İsâbe fî temyizi’s-sahabe. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud & Ali Muhammed Muavviz. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hadîde, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Hadîde Ensârî, el-Misbâhü’l-mudî fi küttâbi’n-nebiyyi’l-ümmi (s.a.v) ilâ mülûki’l-arz min Arabi ve Acemi, nşr. Muhammed Azimüddin. 2 cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbârü’l-hulefâ. Thk. Seyyid Aziz Bey. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 2000.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebevîyye. Thk. Mustafa es-Sekkâ. 2 cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa Abdülvahid. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʻrife, 1976.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Meniʻ Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Ali Muhammed Ömer. 80 cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddin Muhammed b. Muhammed. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzi ve’ş-şemâil ve’s-siyer. Thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûki ve’l-ümem. Nşr. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata, Mustafa Abdülkadir Ata. 19 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. Üsdü’l-gâbe fî maʻrifeti’s-sahâbe. Thk. Ali Muhammed Muavviz & Ahmed Adil Ahmed Abdülmevcud. 8 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kâmil fî’t-târîh. 12 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1965.
• İbnü’l-Ferrâ, Ebû Ali el-Hüseyin b. Muhammed. Rusulü’l-mülûk: ve men yasluhü’r-risâle ve’s-sefâre. Nşr. Selâhaddin el-Müneccid. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1972.
• el-İbşîhî, Şihabüddin b. Muhammed. el-Müstetraf fî külli fennin müstezraf. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk b. Musa b. Mehran. Delailü’n-nübüvve. Thk. Muhammed el-Haddad. 2 cilt. Riyad: Dârü’n-Nefâis, 1986.
• Kapar, Mehmet Ali. Diplomat Sahabiler. Konya: Palet Yayınları, 2000.
• Kapar, Mehmet Ali Kapar, “İlk İslam Diplomatı Amr b. Ümeyye Ed-Damrî”, İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 15 (2017), 271-285.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî. et-Terâtibü’l-idâriyye: Hazreti Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. çev. Ahmet Özel. 2 cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri.“Sehm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Erişim 18 Mart 2019). https://islamansiklopedisi.org.tr/sehm-beni-sehm
• Macit, Yusuf. “Beden Dili: Hz. Peygamber Örneği”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2012), 28-44.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, ts. Mizzî, Ebü'l-Haccac Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. Thk. Beşşar Avvad Maʻruf. 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982.
• Murphy, R. Stephen. İslam Tarih Metodolojisi. çev. Murteza Bedir & Fuat Aydın. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• el-Mübârekfûrî, Safiyyurrahmân. er-Rahîku’l-mahtûm. Dımeşk: Dârü’l-Asmâi, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisaburî. Sahîh-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1956.
• el-Müttakî el-Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Kâdirî eş-Şâzelî el- Hindi el-Burhânpûrî. Kenzü’l-ummâl. Nşr. Bekrî Hayyânî & Saffet Sekkâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Naskali, Esko. “Sâsânîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 13 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/sasaniler
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Önkal, Ahmet. Resûlüllah’ın İslâm’a Davet Metodu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2016.
• Öz, Şaban. İslâm Tarihi. Çizgi Kitabevi: Konya, 2013.
• Öztürk, Levent. “Necâşî-Ashame”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 4 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/necasi-ashame
• Öztürk, Levent. İlk Hicret Habeşistan. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Râhilî, Süleyman. es-Sefâretu’l-İslâmiyye ile’d-devleti’l-Bîzantıyye. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1993.
• es-Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmet Arnaut. 29 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turas, 2000.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi'l-aʻyân. Thk. Ammâr Bicavî. 23 cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre. “İlk İslâm Fetihleri ve Sâsâni Devleti’nin Çöküşü”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları 10/9 (2015), 398-318.
• Sönmez, Abidin. Rasûlullah’ın İslâm’a Dâvet Mektupları. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2011.
• es-Süfyânî, Fâzıl Abdullah Rıdvân, “Rusulü’n-Nebiyyü (s) ilâ Mulûki’l-Acem”, Mecelletü Câmiati’l-Melik Abdilazîz: el-Âdab ve’l-Ulûmi’l-İnsâniyye 17/2 (2009), 3-59
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li-İbn Hişâm. Thk. Abdurrahman el-Vekil. Kahire: Dârü’n-Nasr, 1967.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn eş-Şâfiî. el-Câmiu’l-kebîr. Thk. Muhtar İbrahim el-Hâic & Abdülhamid Muhammed Nidâ & Hüseyin Îsa Abdüzzâhir. Kahire: el-Ezherü’ş-Şerîf, 2005.
• eş-Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâfiî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd, Thk. Şeyh Âdil Ahmed Abdülmevcud & Şeyh Ali Muhammed Muavvez. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Şarhâni, Hasan Ali - Tarîm, Muhsin Râşid. “Üslûbu’r-resûl sallalâhu aleyhi ve alihi ve selleme fî ihtiyâri suferâihi”, Mecelletu Âdâbi Zî Kâr 8/2 (2012), 101.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-kebîr. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, ts.
• et-Taberî, Ebû Caʻfer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk.nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʻârîf, ts.
• Teymî, Ebü’l-Kâsım Kıvâmü’s-sünne İsmail b. Muhammed b. Fazl Talhî İsfahânî. Kitâbu Delailü’n-nübüvve. Thk. Muhammed el-Haddad. Riyad: Dâru Taybe, 1989.
• Tomar, Cengiz. “Mısır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 16 Nisan 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/misir
• Uzer, Umur. “Uluslararası İlişkilerin Temel Kavramları”. Uluslararası İlişkiler “Girişi Kavram ve Teoriler”. ed. Haydar Çakmak. Ankara: Barış Kitapevi, 2007.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el Eslemî. el Megâzî. 3 cilt. Nşr. Marsden Jones. Beyrut: Dârü’l Âlemî, 1989.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el Eslemî. Fütûhu’ş-Şâm. 2cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Yardım, Ali. “Abdullah b. Huzâfe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 28 Mart 2020) https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-huzafe
• ez-Zebîdî, Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdüllatif. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. çev. Ahmed Naim. 8 cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʻlâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaut. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zerrinkûb, Abdülhüseyin - Zerrinkûb, Rûzbeh. Sâsânîlerin Siyasî Tarihi. çev. Ali Hüseyin Toğay. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2019.