Muhyî'nin Cihânnümâsında Yer Alan Dairelerin Mahiyeti Hakkında Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1172 - 1197, 30.12.2020

Cüveyriye İltuş

https://doi.org/10.17859/pauifd.755174

Cited By: 2

Öz

İsminde veya muhtevasında cihânnümâ kavramının geçtiği eserlerin sadece tasavvuf alanında değil aynı zamanda tarih, coğrafya, edebiyat gibi alanlarda da kaleme alındığı bilinmektedir. Bu içeriğe sahip eserlerde, Tanrı-evren-insan ilişkisi bağlamında varlık, nefis ve mertebeleri gibi farklı alanların da ilgilendiği konular izah edilmektedir. Bu tür eserlerde konunun, okuyanların zihninde ve fikriyatında daha iyi canlanması için şekil içeren anlatımlar ve tasvirler mevcuttur. Bu şekiller ise dairesel şekillerdir. Bu makale, on altıncı yüzyıl Osmanlı sûfîlerinden olan Muhyî’nin Cihânnümâsı’nda yer alan dairelerin muhtevasını konu edinmektedir. Eserde, hazarât-ı hams, taayyünler, hakîkat-i Muhammediyye gibi konuları ifade etmek için çizilen ilk büyük daireye ‘daire-i cihânnümâ’ adı verilir. Bunun yanı sıra daire-i irfan, daire-i kalp, daire-i insaniye, daire-i aşk, vücûd, ruh, kalp, nefis, zikir, mezhep daireleri de yer almaktadır. Bahsi geçen eser, konusu ve üslubu açısından değerlendirildiğinde ise eserin belirli bir geleneğin halkalarından olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Cihânnümâ, Muhyî, Vahdet-i Vücûd, Daireler

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. thk. Abdülhamid Hendâvî. 2. Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1420/2000.
• Âmulî, Haydar b. Ali. Nassu’n-nusûs fi şerhi’l-fusûs. Tahran: Meclis-i Şûrây-ı İslâmî Kütüphanesi. No: 1714/2, 72b-138a.
• Ateş, Süleyman. “Hazarât-ı Hams”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/115-116. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bâyezîd Halîfe, İbn Abdullah el-Edirnevî. Sırr-ı Cânân ve Fazl-ı Sübhân. Afyon: Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, 17178, 2b-137b.
• Bâyezîd-i Rûmî. Nazîre-i Dâire-i Cihânnümâ. Ankara: Milli Kütüphane/Yz A 2643/2, 7b-59b.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîh-i Buhârî, el-kütübü"s-sitte, (Mevsûatü"l-hadîs eş-şerîf içerisinde). haz. Sâlih b. Abdülazîz. Arabistan: Dâru"s-Selâm, 1421/2000.
• Burûsevî, İsmail Hakkı. Vâridât-ı kübrâ. Bursa: Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi/Genel No: 87, 3a-165b.
• Dârimî Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl. Sünen-i Dârimî, el-Kütübü’s-sitte (Mevsûatü’l-hadîs eş-şerîf içinde). haz. Sâlih b. Abdulazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Demirli, Ekrem. “Normatif Geleneğe Karşı Sembolik Anlatım: İbnü’l-Arabî’de Harf Sembolizmi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), 223-236.
• Deylemî, Ebû Şüca Şiruye b. Şehredar b. Şiruye. el-Firdevs bi-mesur el-hitab: el-Firdevsü’l-ahbâr. thk. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed. Mir’âtü’l-ârifin. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi/Carullah, 1093/2, 81a-84b.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed. Harflerin İlmi. çev. Mahmut Kanık. Bursa: Asa Yayınları, 2015.
• İltuş, Cüveyriye. Muhyî ve Cihânnümâsı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kadıoğlu, İdris. “Muhyî ve Hakîkat-i Muhammediyye Kasîdeleri”. Journal of Turkish Language and Literature 2/1 (2016), 205-228. https://doi.org/ 10.20322/lt.01045.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b Abdullah. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmiyi’l-kütüb ve’l-funûn. 1. Cilt. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Kazvînî, Muhammed Ali. el-İnsânü’l-kâmil. Tahran: Meclis-i Şûrây-ı İslâmî Kütüphanesi, 14546/1, 1b-71b.
• Kerîmî Çelebi. İrşâd. Ankara: Ankara Milli Kütüphanesi/ Yz A 2493, 1b-23b.
• Kızıl, Hayreddin. “Özellikleri Açısından Sembol”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/4 (2018), 1306-1327.
• Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Haz. Hayrettin Karaman, v.dğr. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Mecdî, Mehmed b. Abdullah. Hadâiku’ş-şakâık. İstanbul: Matba’a-i Âmire, 1263/1847.
• Muhammed Nûru’l-Arabî. Kitâbu’d-Devâir ve’l-eflâk. Ankara: Ankara Milli Kütüphanesi/ Yz A 4386-5, 59b-71a.
• Meyveci, Asuman. Bâyezîd-i Rûmî’nin Sırr-ı Cânân Mesnevîsi: İnceleme-Metin. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Muhyiddîn-i Rûmî, Dâire-i Cihânnümâ (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2360), 1a-53a.
• Muîn Muhammed, Ferheng-i Fârisî. Müessese-i intişârât-i emîr-i kebîr. 1. Cilt. Tahran: y.y., 1992.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc en-Nisâbûrî, “es-Sahîh”, el-Kütübü’s-sitte (Mevsûatü’l-hadîs eş-şerîf içerisinde). haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdünnebi. Devâiru’l-ulûm. Tahran: Meclis-i Şûrây-ı İslâmî Kütüphanesi, 7850, 1b-39b.
• Ögke, Ahmet. “Varlık Meselesi: Vahdet-i Vücûd, Varlık Mertebeleri, Merâtib-i Vücûd ile İlgili Bazı Misaller”. Tasavvuf El Kitabı İçinde. ed. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Şettârî, İsa Cündullah. Aynu’l-ma’ânî. Haydarabad: Matba-ı Feyzü’l-Kerem, ty.
• Tahralı, Mustafa- Eraydın, Selçuk. “Füsûsu’l-hikem’de Tezatlı İfadeler ve Vahdet-i Vücûd”, Muhyiddin İbnü’l-Arabî Füsûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi İçinde. 2. Cilt. İstanbul: İFAV, 2013.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. “Sünen-i Tirmizî”, el-Kütübü’s-sitte, (Mevsûatü’l-hadîs eş-şerîf içerisinde). Haz. Sâlih b. Abdülazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Türer, Osman. “Bayezid Halife”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/242. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yazıcı, Tahsin. “Câm-ı Cem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/42. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yiğitbaşı, Şemsüddîn Ahmed. Câmi’u’l-esrâr. Konya: Yusuf Ağa Kütüphanesi, 9886/1, 1b-21a.
• Yücer, Hür Mahmut. Temsiller: Vahdet-i Vücûd ve Sembolizm Muhyiddin-i Rûmî’nin Dört Eseri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2019.