Kadim Arap Şiirinin Kur’ân-ı Kerim Tefsirindeki Rolü Çerçevesinde Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1328 - 1347, 30.12.2020

Davut Orhan

https://doi.org/10.17859/pauifd.788584

Öz

Kur’ân’ı Kerim’in anlaşılması, yorumlanması ve edebî sanatlarının açıklanmasıyla ilgili birbirinden farklı usûl ve yöntemler bulunmaktadır. Bunlardan biri de Kur’ân’ın Arap grameri ve belagatı aracılığıyla tefsir edilme çalışmalarıdır. Bu yöntemi benimseyen bazı müfessirler, konuya ilişkin getirilen prensipler doğrultusunda, garip, müphem vb. sözcükleri kadim Arap şiiriyle (Cahiliye şiiri) istişhad ederek açıklamaya çalışmışlardır. Kur’ân’ı Kerim tefsirinde kadim Arap şiirinin rolünü gösteren bu metot Ferrâ, Ahfeş, Ebû Ubeyde ve Zeccâc gibi erken dönem Arap dili ve edebiyatı âlim ve müfessirlerine kadar uzanmakla birlikte bir tefsir ekolü olarak sistemleşme yoluna girmesi tefsir ve fıkıh ilimlerinde otorite kabul edilen Abdullah b. Abbas eliyle gerçekleşmiştir. Bu çalışmada İbn Abbas ile Hâricî reislerinden Nâfi‘ b. el-Ezrak arasında geçen ve dilbilimsel tefsirin ilk nüvelerinden kabul edilen Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak adlı rivayetler ele alınarak klasik Arap şiirinin Kur’ân’ı Kerim tefsirindeki rolüne projeksiyon tutulmuş, mevsukiyetleri ve husustaki tartışmalar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, Şiir, Abdullah b. Abbas, Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak

Masail Nafi B. al-Azrak Within The Context of The Role of Classical Arabic Poetry in Interpretation of Holy Quran

Öz

There are different set of principles and methods for understanding, interpreting and explaining the literary arts of the Quran. Interpreting Quran by using Arabic grammar and rhetoric are one of these methods. Some commentators who adopt this method, in line with the principles introduced on the subject, tried to explain the strange and latent words through ‘istishad’ of the ancient Arabic poetry (Jahiliyya poetry). Although this method, which shows the role of ancient Arabic poetry in the interpretation of the Quran, can be returned to early Arabic language and literature scholars and interpreters such as Ferrâ, Ahfeş, Abu Ubeyde and Zeccâc, its systematization as a school of tafsir had been realized by Ibn Abbas who considered an authority in the sciences of tafsir and fiqh. In this study, I will make a projection on the role of classical Arabic poetry in interpretation of Quran by examining the dialogues called Masail Nafi b. Al-Azrak which were between Ibn Abbas and Nafi b. Al-Azraq, a Khariji leader, regarded as first cores of linguistic Quran commentaries.

Anahtar Kelimeler

Quran, Commentary, Poetry, Abdullah b. Abbas, Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak

Kaynakça

• Ali, Cevad. el-Mufassal fî Târîhi'l-'Arab Kable'l-İslâm, C. VIII, 2. Baskı, yy., Dâru's-Sâkî, 1993.
• Amr b. Ebî Râbiâ, Dîvânu Amr b. Ebî Râbiâ, 2. Baskı, (nşr. Fâyız Muhammed), Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l-‘Arabî, 1996.
• Bintu'ş-Şâtı, Âişe Abdurrahmân. el-İ‘câzu'l-Beyânî li'l-Kur’ân ve Mesâilu İbni’l-Ezrak Dirâse Ḳur’âniyye Lugaviyye Beyâniyye , 3. bs., Kahire: Dâru’l-Maârif, 2004.
• Brockelmann, Carl. Târîhu'l·Edebi'l-'Arabî, C. IV, 5. bs., (çev. Abdulhalim Neccâr), Kahire: Dâru’l Maârıf, 1983.
• Bulut, Ali. “Kur'an Filolojisine Dair İbn Abbâs'a Nisbet Edilen Üç Eser”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20/20-21, (2005).
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-Beyân: Kur’ân Meâli ve Tefsiri, C. X, (trc. Murat Sülün ve dğr.), İstanbul: Erkam Yayınları, 2007.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usülü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Çakan, İsmail L. ve Muhammed Eroğlu. “Abdullah b. Abbas b. Abdulmuttalib”, DİA, C. I, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988. Çetin, Nihad M., Eski Arap Şiiri, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Dâli, Muhammed Ahmed. Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak an Abdillâh İbn Abbâs, Limasol: el-Ceffân ve’l-Câbî li’t-Tebaâti ve’n-Neşr, 1993.
• Ebû Ûde, Ûde Hâlîl. et-Tatavvuru’d-Delâlî Beyne’l-Lugati’ş-Şi’ri’l-Cahilî ve Lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm, ez-Zerkâ: Mektebetu’l-Menâr, 1985.
• Enbârî, Muhammed b. Kâsım, Kitâbu İdâḥi’l-Vakf ve’l-İbtidâ Fî Kitâbillâhi Azze ve Celle , (thk. Muhyiddîn Abdulhamîd Ramadân), Dımaşk: Mecmau'l-Lugati'l-Arabiyye bi Dımaşk, 1971.
• ………………………………. Kitâbu’l-Eddâd, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim), Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1987.
• Eroğlu, Ali. “Şiirle İstişhad ve İstişhad Açısından Medârik”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 11, 1993.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yâkûb. Tenvîru'l-Mikbâs min Tefsîrî İbn Abbâs, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1992.
• Fuâd Abdulbaki, Muhammed. Mu’cemu Gârîbu’l-Kur’ân Musteğrecen min Sâhihi’l-Buhârî, yy. Dârû İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, ty.
• Gibb, Hamilton Alexander Roskeen. Arap Edebiyatı, (çev. Onur Özatağ), Ankara: Doğubatı Yayınları, 2017.
• Goldziher, Ignaz. Mezâhibu’t-Tefsîri’l-İslâmî, (trc: Abdulhalîm en-Neccâr), Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1955.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Târîhu Medîneti’s-Selâm, C. XII, (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut, Dâru’l-Ğarbı’l-İslâmî, 2001.
• Hermâs, Abdurrezzâk b. İsmâil. “Mesâilu Nâfı' İbnu'l-Ezrak fî Mîzâni'n-Nakd”, Havliyyetu Kulliyetiş-Şeria ve'l-Kânûn ve'd-Dirâsâti'l-İslâmiyye, Câmiatu Katar, 1998.
• Heysemî, Nûreddîn. Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevâid, C. VI/IX, (thk. Husameddin el-Kudsî), Kahire: Mektebetu'l-Kudsî, 1994.
• Huseyn, Tâhâ. Fi'ş-Şi'ri'I-Câhilî, 2. bs., Tunus: Dâru’l-Maârıf li't-Tabaa ve'n-Neşr, 1998.
• İbn Abdilber, Ebû ‘Amr Cemaluddîn Yûsuf b. Abdillah, el-İstîâb fî Mârifeti'l-Ashâb, C. III, (thk. Ali Muhammed el-Bicâvî), Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Sellâm, Ebû Ubeyd Kâsım, Fedâilu’l-Kur’ân ve Me‘âlimuh ve Adâbuh, C. II, (thk. Ahmed b. Abdulvâhid el-Hayyâtî), Mağrib: el-Memleketu’l-Mağribiyye Vizâretu'l-Evkâf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 1995.
• Kâdî el-Cürcânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Abdulazîz., el-Vesâta Beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih, (thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim ve Ali Muhammed el-Bicâvî), yy.: Matba’atu İsa el-Babî el-Halebî ve Şürekâuh, 1966.
• Kehhâle, Umar Rıdâ. Mu’cemu’l-Muellifîn, C. II, 1. Baskı, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1993.
• Kıftî, Ebu’l-Hasan Ali b. Yûsuf. İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’n-Nuhât, C. II, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim), Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1986.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li Âhkâmi’l-Kur’ân, C. XII, (thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî), Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2006.
• Lebîd b. Rabîa, Divânu Lebîd b. Rabîa el-Âmirî, (thk. Hamdû Tammâs), Beyrut: Dâru’l-Marife, 2004.
• Makdisî, Ebû Şâme. İbrâzu-l-Meânî min Hırzi’l-Emânî Fi’l-Kıraâti’s-Seb‘, (thk. İbrâhim Atve Aved), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ty..
• Mersafî, Seyyid b. Ali. Rağbetu'l-'Âmil min Kitâbi'l-Kâmil, C. VII, Mısır: Matbaatu'n-Nahda, 1929.
• Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak, (İstanbul: Murad Molla Kütüphanesi, Koleksiyon Adı, 307/4) 190a-195b.
• Mesâilu Nâfi‘ b. el-Ezrak, (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi Bölümü, 757/2), 51b -75b.
• Mucâhid b. Cebr Ebu'l-Haccâc, Tefsîru'l-İmâm Mucâhid b. Cebr, (thk. Muhammed Abdusselâm Ebu'n-Nîl), Mısır: Dâru'l-Fikri'l-İslâmiyyi'l-Hadîse, 1989.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık. İ’câzu’l-Kur’ân ve’l-Belâgatu’n-Nebeviyye, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1973.
• Râzî, Ebû Hâtim Ahmed b. Hemdân. ez-Zîne fi’l-Kelimâti’l-İslâmiyyeti’l-‘Arabiyye, (thk. Huseyn b. Feydıllah el-Hemedânî), Sana, Merkezu'd-Dirasât ve'l-Buhûsu'l-Yemenî, 1994.
• Sâmerrâî, İbrâhim. Sualâtu Nâfi‘ b. el-Ezrak ilâ Abdillâh İbn Abbâs, Bağdât: Matbaatu’l-Maârif, 1968.
• Selâvî, Ahmed b. Hâlid. Zehru’l-Efnân min Hadîḳati İbni’l-Vennân, C. II, Fas: el-Hızânetu'l-Haseniyye, ty. Semînu'l-Halebî, Ebu'l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf. ed-Durru'l-Masûn fî Ulûmi'l- Kitâbi'l-Meknûn, C. X, (thk. Ahmed Muhammed el-Harrât), Dımaşk, Dâru'l-Kalem, 1986.
• Sezgin, Fuat. Târîhu't-Turâsi'l-Arabî, C. I, (çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî), Riyad: Camiatu’l-İmâm Muhammed b. Su’ud el-İslâmiyye, 1991.
• Suyûtî Celâleddin. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, C. I, Beyrut: Mektebetu’s-Sekâfiyye, 1973.
• ………………. ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr, C. I-XV, 1. bs., (thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî), Kahire: Merkez Hecr li’l-Buhus ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyeti’l-İslâmiyye, 2003.
• Şehrî, Abdurrahman b. Maâda. eş-Şâhidu’ş-Şi’rî fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1. Baskı, Riyad: Mektebetu Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-Kebîr, (thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî), Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, C. VII, (thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî), Kahire: Dâru Hecr, 2003.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, (thk. Ali Dahruc, Abdullah Halidi, Corc Zinâti), Beyrut: Mektebetu Lubnân, 1996, şahid mad. Umeyye b. Ebi’s-Salt, Divânu Umeyye b. Ebi’s-Salt, (thk. Sucey' Cumeyyil el-Cubeylî), Beyrut: Dâru Sâdır, 1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf 'an Hakâiki't-Tenzîl ve 'Uyûni'l-Ekâvîl fî Vucûhi't-Te’vîl, C. III, 1. Baskı, (thk. ‘Âdil Aḥmed Abdulmevcûd ve Ali Muḥammed Mu‘avvid), Riyad: Mektebetu’l-‘Ubeykân, 1998.
• ………………………………. Esâsu’l-Belaga, (thk. Muhammed Bâsil), Beyrut: 1998, ş-h-d mad.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrâhim), 1. bs., Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1957.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A’lâm Kâmûsu Terâcim, C. VII-VIII, 15. Baskı, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.