ŞEHBENDERZÂDE FİLİBELİ AHMED HİLMİ’NİN MEZHEPLERE DAİR MÜLAHAZALARI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 146 - 173, 30.06.2021

Süleyman Çam

https://doi.org/10.17859/pauifd.907061

Öz

Filibeli Ahmed Hilmi, Avrupa’da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı olmak üzere bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde yaşamış, ayrıca İslâm dünyasını olumsuz etkileyen bu tür akımlara karşı mücadele etmiş aydın bir şahsiyettir. Başta Osmanlı devleti olmak üzere bütün İslâm dünyasının içinde bulunduğu buhranlardan kurtulması için çözüm önerileri sunmak ve toplumu bilgilendirmek amacıyla mücadele veren Filibeli, aynı zamanda dinî, fikrî ve edebî alanda birçok eser kaleme almıştır. Târîh-i İslâm adlı çalışması, onun en önemli eserlerinden biridir. Filibeli’nin bu çalışması, İslâm’a ve Hz. Peygambere haksız suçlamalarda bulunan Dozy’nin Târîh-i İslâmiyet adlı eserine reddiye amaçlı bilimsel anlamda cevap veren bir eser niteliğindedir. Tarih-i İslâm’da, dinler tarihi, mezhepler tarihi, tarih metodolojisi, tasavvuf ve felsefe gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmada, Filibeli’nin Târîh-i İslâm adlı eseri özelinde mezheplere dair görüşleri tespit edilip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi, Ahmed Hilmi, Târîh-i İslâm, Ehl-i Sünnet, Şîa

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned. 6 cilt. Mısır: Müessesetü Kurtuba, trs. Bağdâdî, Abdü’l Kâhir b. Tâhir b. Muhammed. Ehl-i Sünnet Akâidi (Kitâbu Usûli’d-Dîn). çev. Ömer Aydın, İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bağdâdî, Abdü’l Kâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırak Lübnan: Dârü’l-Kütü’l-İlmiyye, 2009.
• Balcı, İsrafil. “İmâmlar/Halifeler Kureyş’tendir” İddiasının Kritiği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016), 5-32.
• Bausani, Alessandro. “Hurûfîlik”. çev. Nezahat Öztekin. Tarih İncelemeleri Dergisi 7 (1992), 357-361.
• Bozan, Metin. İmâmiyye’nin İmâmet Nazariyesi’nin Teşekkül Süreci. İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333/1915.
• Çağatay-Neşet-Çubukçu İbrahim Agâh. İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: AÜİF Yayınları, 1985.
• Çam, Süleyman. “Bahâ Said Bey’in Hayatı, Eserleri ve Anadolu’daki Alevî-Bektaşî-Nusayrî Zümreleri ile İlgili Çalışmaları” e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 13/2 (2020/2), 743-772.
• Dixon, Abd al-Ameer ‘Abd. “Emevî Dönemi Hâricî İsyanları”. çev. Hüseyin Doğan. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 7/1 (2014), 155-188.
• Ebû Hanife, İmâm-ı A’zâm. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Ekici, Mehmet Zeki. II. Meşrutiyet Devri Fikir Adamı Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi-Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Eş’ârî, İmâm Ebû’l Hasan Ali b. İsmâil. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. thk. Na’îm Hüseyin Zerûzur. Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1430/2009.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 2. Baskı, 1983.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâzıyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: AÜİF Yayınları, 1983.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi”.Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005), 147-160.
• Hatipoğlu, Mehmed Said, “İslâm’da İlk Siyasî Kavmiyetçilik Hilâfetin Kureyşîliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/1 (1979), 121-213.
• Herevî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî. Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ̒İlmiyye, 1404/1984.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sünen. 2 cilt. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Darü’l-Fikr, trs.
• İnal, İbrahim Hakkı. “Neccâriyye Mezhebi hakkında Bazı Mülahazalar”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/24 (2010), 33-52.
• Karahüseyin, Samet. Alevî-Bektaşî Klasiklerinde Hurûfî Etkinin Varlığı meselesi: Şeyh Safî Buyruğu Örneği”. IV. Uluslararası Alevîlik ve Bektaşîlik Sempozyumu Bildiriler Kitabı (18-20 Ekim 2018 Ankara), 883-908.
• Kartoğlu, Habib. “Şîa Doğuşu ve Teşekkülü”. İslâm Mezhepleri Tarihi. ed. M. Saffet Sarıkaya-Mehmet Ümit, 87-97. Ankara: Nobel Yayınları, 2020.
• Keleş, Ahmet. “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”. Marife (Ehl-i Sünnet Özel Sayısı) 5/3 (Kış 2005), 25-45.
• Koçak, Ahmet. “Bir Balkan Muhaciri: Filibeli Ahmet Hilmi ve Hikmet Gazetesinde Balkanlar”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Balkan Özel Sayısı-II) (Aralık/2012), 252-273.
• Korkmaz, Sıddık. Tarihin Tahrifi İbn Sebe Meselesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
• Kubat, Mehmet. “İtikadî Mezheplerin İmâmet Tasavvuru”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (2018), 25-41.
• Kutlu, Sönmez. “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2001/1), 168-210.
• Mahvî, İhsan. “Babîlik”. Mahfil 2/21 (Tahirulmevlevî, 1340/1922), 154-155.
• Nevbahtî, Hasan b. Mûsâ. Fıraku’ş-Şîa (Şiî Fırkalar). trc. Hasan Onat-Sönmez Kutlu-Sabri Hizmetli Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Onat, Hasan. Emeviler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde 73 Fırka Kavramı İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1996.
• Sâbûnî, Nureddîn. Mâtürîdiyye Akaidi (el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 19. Baskı, 2020.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Baskı, 2013.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, “Bugünkü Âlem-i İslâm: Sünnî-Şiî Meselesi-Arap-Türk Meselesi Hilâfet Meselesi-Mevânî Terakkî ve Teâlî Meselesi-İstihlas ve Saadet Meselesi”. Hikmet Mecmûası 1/43 (27 Kânun-i sânî 1326/9 Şubat 1911), 1-3.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Târîh-i İslâm. 2 cilt. nşr. Hüseyin Hüsnü. Konstantıniyye: Hikmet Matbaası, 1327/1911.
• Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Üss-i İslâm. İstanbul: Hikmet Matbaa-i İslâmiyyesi, 1332/1913.
• Şehristânî, Ebû’l Feth Muhammed b. Abdulkarim. el-Milel ve’n-nihal. thk: Emir Ali Fehnâ- Ali Hasan Fâur. Lübnan: Dâru’l Marife, 2008.
• Uçan, Abdullah. “Şehbenderzâde Ahmed Hilmi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/424-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 3. Baskı, 1992.
• Ünlüsoy, Kamile. “Balkan Muhâcirlerinden Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi ve Şiîlik-Sünnîlik Meselesine dair Mülahazaları”. Balkanlar ve İslâm. ed. Abdullah Taha İmamoğlu-İlir Rruga-Mehmet Fatih Soysal-Abdurrahim Bilik. 493-516. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1988.
• Yılmaz Yasin. Filibeli Ahmed Hilmi’nin Hayatı ve Tarihçiliği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Yılmaz, Yasin. “Filibeli Ahmed Hilmi’nin Târîh-i İslâm Adlı Eseri Özelinde Dozy ve Müsteşriklerin İddialarıyla İlgili Bazı Mülahazalar”. Turkish Studies 12/2 (2017), 283-300.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi. İslâm Tarihi Dersleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.