علم البيان قبل أبي يعقوب السكاكي

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 1290 - 1309, 30.12.2021

Malek Hassan Mahmoud Abdul Qader

https://doi.org/10.17859/pauifd.1021607

Öz

تتناول هذه الدراسة علم البيان لدى البلاغيين السابقين لأبي يعقوب السكّاكيّ الذي استقرت عنده علوم البلاغة وأبوابها في صورتها النهائية التي لا زلنا نسير وفقها حتى يومنا هذا. وقد رصدت هذه الدراسة مراحل تطور مفاهيم علم البيان منذ بدايتها بصورة منهجية عند أبي عثمان الجاحظ حتى اكتمالها ونضجها عند أبي يعقوب السكاكيّ. وقد شملت هذه المفاهيم كلّا من: مفهوم علم البيان، ومفاهيم مباحثه وهي: التشبيه والتمثيل والمجاز والاستعارة والكناية. وقد اعتمدت الدراسة المنهجين الاستقرائي والمقارن لاستقراء ما جاء عند البلاغين عن علم البيان ومباحثه المتعددة ومقارنة ما قدموه في هذا العلم بالصورة النهائية له عند السكّاكي. وقد خلصت الدراسة إلى أن عناية البلاغيين بمباحث علم البيان كانت مختلفة، ففي حين لم يولِ معظمهم أهمية بالغة لبعض المواضيع مثل المجاز، فإنّ عنايتهم كانت بالغة بالمباحث الأخرى خاصّة التشبيه والاستعارة. كما خلصت الدراسة إلى أنّ مفاهيم علم البيان ومباحثه كانت متعددة ومختلفة بين البلاغيين القدامى إلى عصر السكاكيّ الذي قام بتقديمها في صورتها النهائية مستقياً بعض تعريفاتها من سابقيه وواضعا بعضها الآخر من عنده.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, علم البيان, التطوّر المفاهيمي, القرن السادس الهجري, أبو يعقوب السكّاكي

The figures of speech before Abū Yaʿqūb es-Sekkâkî

Öz

This study tackles figures of speech for the rhetoric scholars who came before Abū Yaʿqūb Yūsuf es-Sekkâkî who sets the foundations of rhetoric which we still following until this day. This study, also, investigated the stages of the concepts’ development in the figures of speech understanding and comprehension since the beginnings in a systemic way for Abū ʿUthman al-Jāḥiẓ until it was matured in Abo Abū Yaʿqūb Yūsuf es-Sekkâkî’s works. These concepts were: figures of speech, simile, imaginary, synecdoche, metaphor and metonymy. Moreover, this study followed the comparative and deductive approaches to investigate figures of speech as well as its varied fields. The study found out that the rhetoric scholars focused their interest on some fields especially, simile and metaphor while others were left without enough research such as synecdoche. The study realized that the concepts of figures of speech were varied and different among old rhetoric scholars until Abū Yaʿqūb Yūsuf es-Sekkâkî who set the basics and the fundamentals of figures of speech in its final form.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and rhetoric, Arabic figures of speech, the conceptual development, 6. Century AH, Abū Yaʿqūb Yūsuf es-Sekkâkî

EBÛ YA‘KŪB ES-SEKKÂKÎ ÖNCESI BEYÂN İLMİ

Öz

Belâgat ilmi ve bu ilmin konuları Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî’yle birlikte nihai şeklini almış ve bu durum günümüze kadar geçerliliğini korumuştur. Bu çalışmada genel anlamda Sekkâkî öncesi belâgatçıların, beyân ilmine bakışları ele alınacaktır. Bu noktada, Ebî Osmân el-Câhız'la birlikte sistematik bir şekilde gelişen ve Sekâkî'yle olgunluğa ve kemale ulaşan beyân ilminin kavramlarının gelişim aşamaları incelenecektir. Bu kavramlar şunları kapsamaktadır: Beyân ilmi; teşbih, temsil, mecaz, istiare ve kinayeyi kapsayan bu ilmin alt konuları. Bu araştırmada, tümevarım ve karşılaştırma yöntemleri benimsemiştir. Belâgatçıların beyân ilmi ve bu ilmin çeşitli konularına dair görüşleri tümevarım yöntemiyle ele alınmış ve Sekkâkî’nin bu ilme dair görüşleriyle önceki belâgatçıların görüşleri karşılaştırılmıştır. Genel anlamda bu çalışmada belâgatların beyân ilmi konularına olan ilgilerinin farklı olduğu, çoğunun mecaz gibi bazı konulara fazla önem vermediği, diğer konularda özellikle teşbih ve istiâre gibi konulara özen gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca Sekkâkî dönemine kadar belâgatçılar arasında beyan ilminin kavramlarının ve konularının farklı ve çeşitli olduğu gözlemlenmiştir. Sekkâkî ise daha önceki tanımlardan yararlanarak ve kendisi de bazı yenilikler ekleyerek, beyân ilminin tanımına ve konularına son halini vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Beyân İlmi, Kavramsal Gelişim, Hicri 6. Yüzyıl, Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî

Kaynakça

• Abdulkâdir, Hüseyin. Fenn’ul- belagah. . Kâhire: Dâr Garîb, 2006.
• Asfûr, Cabir. “Kirâ’a mu’âsirah fî nâkid kadîm”. Mecellet Fuṣûl. Sayı 1, (Ocak 1985): 100-123.
• Atîk, Abdulazîz. İlm’ul- beyân. Beyrût: Dâr’un- Nahḍa, 1985.
• Bilimliḥ, İdrîs. er-Ru’ye el-beyâniyye ‘inda el-Caḥız. Fas: Dar’us- ṯekâfe, 1984.
• Ḍayf, Şevkî. el-Belaga ve taṭavvuruhâ. Kâhire: Dâr el-Maʿârif, t.s..
• Ebû Ubeyde, Ma’mar İbn el-Müsennâ. Mecâz’ul- Kurân. thk. Fuat Sezgin. Kâhire: Mektebet’ul- Ḫâncî, 1954.
• ed-Deyneverî, İbn Kuteybe. Te’vîl muşkil el-kurân. thk. İbrâhîm Şemsettin. Beyrût: Dâr el-Kutub el-ʿİlmiyyah, t.s.
• el-Âmidî, Ebü'l-Kāsım. el-Muvâzene beyne Ebî Temmâm ve’l-Buḥtürî. thk. Ahmed Sakr. 4. Basım. Kâhire: Dâr el-Maʿârif, t.s..
• el-Askerî, Ebû Hilâl. eṣ-Ṣinâ’ateyn. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî ve Muhammed Ebû el-Faḍl İbrâhîm. Kâhire: Dâr İḥyâ el-Kutub el-‘Arabiyye, 1952.
• el-Bâkillânî, el-Kadî Ebû Bekr. İ’câz el-kurân. thk. Ebû Abdurrahman Salâh ibn Muhammed. Beyrût: Dâr el-Kutub el-ʿİlmiyyah, 1996.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid. Bunyet el-akl el-‘Arabî. 5. Basım. Betrût: Merkez Dirâsât el-Veḥda el-‘Arabiyye, 1997.
• el-Cahız, Ebu Osmân ‘Amr bin Baḥr. el-Beyân ve et-tebyîn. thk. Abdusselam Harun. Kâhire: Mektebet’ul-Ḫâncî, 1960.
• el-Ḫafâcî, İbn Sinân, Sirr’ul- feṣâha. thk. Davut Gataşah eş-Şevâbka. Amman: Dâr el-Fikr, 2006.
• el-Keyravānī, Ibn Raşîk. el-Umda fî Maḥâsin eş-şiir ve nakdih. thk. Ata Muhammed Abdulkadir Ahmed. Beyrût: Dâr el-Kutub el-ʿİlmiyyah, 2001.
• el-Mubârik, Mâzin. el-Mûcez fî el-Belâga. Şam: Dâr’ul- Fikr. T.s.
• el-Ömerî, Muhammed. el-Belaga el-‘Arabiyye usûluhâ ve imtidâdâtuhâ. ed-Dâr’ul- Bezâ: Dâr Afrikya eş-Şark, 1991.
• er-Rummânî, Ebû el-Ḥasan v. dğr.. Salâs’u resâil fî îcâz’il- kurân. thk. Muhammed Halafallah ve Muhammed Zaglul Selam. 2. Basım. Kâhire: Dâr el-Maʿârif, 1968.
• es-Sekkâkî, Ebû Yakûp. Miftâḥ’ul- ulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrût: Dâr el-Kutub el-ʿİlmiyyah, 1987.
• es-Seyyid Abdurabbih, Fevzî. el-Makâyîs el-belagiyyah ‘inda el-Câhiz fî el-beyân ve et-tebyîn. Kâhire: Mektebet’ul-Anglo el-Mısriyya, 2005.
• İbn Cafer, Kudâma. Nakd eş-şiir. thk. Seeger Adrianus Bonebakker. Leiden: Brill Publishers, 1956.
• İbn el-Mu’tez, Abdullah. el-Bedî’ fi el-bedî’. Beyrût: Dâr el-Cîl, 1990.
• İbn Manẓūr, Muhammad b. Mukarram. Lisānu’l-ʿarab. thk. el-Yazicî v.dğr. 15 Cilt. Betrût: Dâru Ṣâdir, 3. Basım, 1414 H.S.
• İbn Veheb, İsḥâk ibn İbrâhîm. el-Burhân fî vucûh’il- beyân. thk. Ḥifnî Muhammed Şeref. Kâhire: Matbaat’ur- Risaleh, 1969.
• Kādî El-Cürcânî, Ebü’l-Hasan. el-Vesâṭa beyne’l-Mütenebbî ve ḫuṣûmih. thk. Muhammed Ebu el-Fadl İbrahim ve Muhammed el-Bîcâvî. Kâhire: Matbaat İsa el-Halebî el-Bâbî. t.s..
• Maṭlûb, Ahmed. el-Belagah ‘inda es-Sekkâkî. Bağdat: Menşûrât Mektebet’un- Nahḍah, 1964.
• Nevfel, Seyyid. el-Belâgat’ul- Arabiyye fî devri neş’etihâ. Kâhire: 1948.
• Somûd, Hamâdî. et-Tefkîr el-belagî ‘inda el-Arab ve taṭavvurih ilâ el-karn es-sâdis. Tunus: Menşûrât Külliyet el-âdâb, 2003.
• Yener, Fetullah. Hicri VII. Asra kadar arap dilbilimcilerinde mecaz ve kinâye. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2018.