İSLAM HUKUKUNDA MÜZAYEDE (AÇIK ARTIRMA) AKDİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 762 - 790, 30.12.2021

Şeyhmus Aksak

https://doi.org/10.17859/pauifd.915277

Öz

Günümüz ticaret hayatında birçok alanda müzayededen istifade edildiği gibi geçmişte de bu akit türü, birçok toplum tarafından kullanılmıştır. Tarihi M.Ö. 5. asra kadar giden müzayede, İslamiyet geldikten sonra da Müslümanlar tarafından kullanılmaya devam edilmiştir. Fıkıh kaynaklarımızda müzayede, bazı mekruh işlemlerle birlikte ele alınmış ve müzayedenin bunlardan farklı olarak mubah olduğuna değinilmiştir. Hz. Peygamber’in bizzat kendisinin müzayede ile satım yaptığına dair rivayetler ile sahâbe ve tâbiîn büyüklerinin müzayedenin meşru olduğuna dair ifadeleri, bu akdin meşruiyetinin en başta gelen dayanaklarıdır. Geçmişten itibaren devlete ait arazilerin satımı ve kiraya verilmesinde; cebri icbar yolu ile haczedilmiş malların satımında müzayede usulü kullanılmaktadır. Yapılan araştırma neticesinde müzayedenin hem geçmişte hem de günümüzde vazgeçilmez bir akit türü olduğu dikkatlerden kaçmamıştır.

Anahtar Kelimeler

akit, ticaret, satış, kira, müzayede

Auction (Muzayadah) In Islamic Law

Öz

Abstract
Auction was used by many societies in the past, just as it is being used in many fields in today's commercial life. The auction, having been recorded as early as 500 BC, continued to be used by Muslims after Islam. In our fiqh sources, the auction is handled together with some makruh contracts and it is mentioned that the auction is permissible differently from these. The hadiths expressing that The Prophet himself sold goods by auction and the statements of the sahabah and tabiûn elders about the legitimacy of auction are the primary pillars of the legitimacy of this contract. Since the past, the auction method has been used in the sale and lease of state-owned goods and in the sale of distrained goods. Likewise, many different goods are sold or rented by private individuals by auction method.
Keywords: Contract, Trade, Sales, Lease, Auction.

Anahtar Kelimeler

Contract, Trade, SAles, Lease, Auctiona

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ali, Cevad. Târîḫu’l-ʿArab Kable’l-İslâm. b.y.: Dâru’s-Sâkî,, 1422/2001.
• Aral, Fahrettin. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. Ankara: Yetkin Basımevi, 2003.
• Aslan, Muhammet Salih. İbrahim en-Nehâî’nin Fıkıh Tarihindeki Yeri ve Hanefî Mezhebine Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Atar, Fahrettin. İslam İcra ve İflas Hukuku. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1990.
• Aycan, İrfan. “Mugire b. Şu‘be”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/376-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-Kari Şerhi Sahihi’l-Buhari. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu't-Türâsi'l-Arabî, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Nuhabü’l-Efkâr fî Tenkīhi Mebâni’l-Ahbâr. thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim. 19 Cilt. Katar: Vezaretü'l-Evkaf ve'ş-Şüuni'l-İslâmiyye,1429/2008.
• Ba‘lî, Abdurrahman b. Abdullah el-Hanbelî. Keşfü’l-Muhâdarât. thk. Muhammed b. Nasır el-‛Acemî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmîyye, 1423/2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. er-Ravdu’l-mürbi‘ şerhu Zâdi’l-müstenki‘ fî ihtisâri’l-Mukni‘. thk. halid b. Ali el-Meşikih. 3 Cilt. Kuveyt: Dâru’r-Rekâiz, 2017/1438.
• Cin, Halil - Akgündüz, Ahmet. Türk Hukuk Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetü’l-Maṭlab fî Dirâyeti’l-Mezheb. 20 Cilt. thk. Abdûl’azim Mahmûd ed-Dîb. Cidde: y.y., 1428/2007.
• Çavuşoğlu, Sercan. Sınır Ötesi Elektronik Ticarette Açık Artırma Yolu İle Satışlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd.. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• DİK, Devlet İhale Kanunu (Kanun No. 2886), Resmi Gazete, 18161 (10 Eylül 1983) Erişim 3 Nisan 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2886.pdf
• Ebü’l-Ferec b. Kudâme, Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerḥu’l-Kebîr. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türki vd.. 30 Cilt. Kahire: y.y., 1414/1995.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Genel Türkçe Sözlük. Erişim 5 Nisan 2021. https://sozluk.gov.tr
• Gözler, Kemal - Kaplan, Gürsel. İdare Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 25. Basım, 2019.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. el-Mevâhibü’l-celîl fi-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1412/1992.
• Herodotus. Herodot Tarihi. Çev. Müntekim Ökmen, İstanbul: Remzi Kitapevi, 1973.
• Heytemî, Ebû’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed el-Mekkî İbn Hacer. Tuhfetu’l-Muhtâc bi şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. b.y.: el-Mektebetü’t- Ticâriye li Mustafa Muhammed, 1357/1983.
• İbn Abidin, Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşkī. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Muṣannef, thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Muḥallâ bi’l-Âsâr fî Şerḥi’l-Mücellâ bi’l-İḫtiṣâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd.. 8 Cilt. b.y.: Dâru Risaleti’l-‘Alemiyye, 1430/2009.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. el-Muḳaddimâtü’l-Mümehhidât. thk. Muhammed Hacî, 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1408/1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1425/2004.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân el-Bağdâdî. Târîḫu esmâʾi’s̱-s̱iḳāt mimmen nuḳıle ʿanhümü’l-ʿilm. thk. Subhî Semerraî. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1404/1984.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed es-Sivâsî. Fethü’l-Kadir. 7 Cilt. Beyrut: Dârul-Fikr, ts.
• İİK, İcra İflas Kanunu, (Kanun No. 2004). Resmi Gazete, 2128 (19 Haziran 1932) Erişim 3 Nisan 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2004.pdf
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Muhammed Fûad Abdü’l-Bâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr el-Yemânî. el-Beyân. thk. Kasım Muhammed en-Nuri. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• Kallek, Cengiz. “Müzayede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/ 236-238. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kannevcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk. er-Ravżatü’n-nediyye şerḥu’d-Düreri’l-behiyye. thk. Ali b. Hasan el-Halebî. 3 Cilt. Riyad: Dâru İbn Kayyim, Kahire: Dâru İbn Affân, 1423/2003.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’ś-śanâi fî tertîbi’ş-şerâi. 7 Cilt. b.s.: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kasım, Alî Muhammed Alî. Bey‘u’l-Mezad fî’l-Fıkhi’l-İslamî ve’l-Kanûni’l-Vad‘î. İskenderiyye: Dâru’l-Camiatü’l-Cedide, 2002.
• Kavkazî, Necati Muhammed İlyas. Beyu’l-Müzayede el-Mezadü’l-Alenî. Ammân: Dâru’n-Nefâis, 1424/2004.
• Kayrevânî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ â fi’l-Müdevvene. thk. Abdu’l- Fettah Muhammed el-Hulû vd.. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1999.
• Komisyon, Türk Hukuk Lûgatı. Ankara: Başbakanlık Basımevi Yayınları, 3. Basım, 1991.
• Kuru, Baki vd., İcra ve İflas Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınevi, 14. Basım, 2001.
• Mâverdî, Ebü’l-Hâsen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-Kebir fi Fıkhi Mezhebi’ş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Ma’ud ve Adil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye fi’ş-Şerhi’l-Bidayeti’l-Mübtedi. thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdül-Kerim Sami el-Cündi. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1424/2004.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ahmed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğni. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü Kâhire, 1388/1968.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyaî’t-Tûrasi’l-‘Arabî, ts.
• Nekrî, Abdünnebi b. Abdürresûl Ahmed. Düstûru’l-Ulemâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh İbn Abdülber. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-‘Alevî. 24 Cilt. Mağrib: Vezaretü ‘Umûmi’l-Evkaf ve’ş-Şûunni’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-Metrûkûn. thk. Mahmûd İbrahim Zâid. Halep: Dâru’l-V‘ay, 1396/1976.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ Şerḥu’l-Müheẕẕeb. 20 Cilt. b.s.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravżatü’ṭ-Tâlibîn ve ʿUmdetü’l-Müttaḳīn. thk. Züheyr Şavûş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiye, 1412/1991.
• Özdirek, Recep. İslam Hukukunda Akdin Sınırları. İstanbul: Yedirenk, 2010.
• Said, Halid b. Abdülaziz. Ahkamü Bey’i’l-Müzayede fi’l-Fıkhî’l-İslamî. Riyad: Darü’l-Meyman, 2011.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Esmâʾü’l-müdellisîn. thk. Mahmûd Muhammed Mahmûd. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
• Şenocak, Zarife. “İnternette Kurulan Açık Artırma İle Satım Sözleşmesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 50/3, (1 Ağustos 2001), 93 – 114. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000586
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed es-San‘ânî. Neylü’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr. thk. ‘Usame’d-Din es-Sabâbiti. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadis, 1413/1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tenbîh fî fürûʿi’l-fıḳhi’ş-Şâfiʿî’. Beyrut: Merkezü’l’Hedemât ve’l-Ebhasi’s-Sekâfe, 1403/1983.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-Muĥtâc ilâ Ma’rifeti Me’ânî elfâzi’l-Minhâc. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Tandoğan, Haluk. Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri. 2 Cilt. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1984.
• TBK, Türk Borçlar Kanunu (Kanun No. 6098). Resmi Gazete, 27836 (4 Şubat 2011) Erişim 31 Mart 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098-20120704.pdf
• TMK, Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). Resmi Gazete, 24607 (22 Kasım 2001) Erişim 3 Nisan 2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf
• Yavuz, Cevdet. Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1989.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿArûs Min Cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. b.y.: Darü’l-Hidaye, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed. el-Mens̱ûr fi’l-Kavâʿid, (b.y.: Vezaretü Evkafi’l-Kuveytiyye, 1405/1985), 1/309.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh. Nasbü’r-râye li-taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Hidâye. thk. Muhammed ‘Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418/1997.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıḳhü’l-İslâmî ve Edilletüh. 9 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, ts.