Akşam Namazının Farzından Önceki Nâfile Namazla İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 74 - 108, 30.06.2024

Hacer Şahin

https://doi.org/10.17859/pauifd.1344590

Öz

İslâm dininin en önemli ibadetlerinden biri namazdır. Müslümanlar farz namazların yanı sıra bazen bu namazların öncesinde ve sonrasında bazen de belirlenmiş özel vakitlerde nâfile namaz kılmaktadırlar. Fakat kılınan nâfile namazların hükmü hakkında bir icmâ bulunmayıp aksine bazı ihtilaflar mevcuttur. Bahsi geçen ihtilaf akşam namazının farzı eda edilmeden önceki nâfile namazın varlığı hususunda da mevcuttur. Zira kaynakların bir kısmında Hz. Peygamber’in bu namazın kılınmasını emrettiği, sahâbenin de akşam namazının farzından önce sözü edilen namazı kıldığı nakledilirken bir kısmında da hiç kimsenin bu namazı kılmadığı zikredilmiştir. Ayrıca konu ile ilgili rivayetlerden yola çıkarak bazı âlimler bu namazı müstehap görmüş, diğer bir kısmı ise bid‘at hükmü vererek böyle bir namazın varlığını kabul etmemiştir. Makalenin amacı rivayetlerdeki ve âlimler arasındaki ihtilafın nedenini ortaya koyup konuyu açıklığa kavuşturmaktır. Bu bağlamda çalışmada, âlimlerin kullandığı rivayetlerin sened ve metin tenkidi yapılacak ve bunlardan hangisinin delâletinin kuvvetli olduğu tespit edilerek konu edilen namaz hakkında bir hüküm verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Akşam Namazı, Nâfile Namaz, Müstehap, İhtilaf

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-Mesaʾil-rivâyetu Ebî Dâvûd es-Sicistânî. thk. Ebû Muʿâẕ Ṭârıḳ b. ʿAvḍillâh b. Muḥammed. Mısır: y.y., 1420/1999.
• Atar, Fahrettin. “Nâfile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/290-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî. ʿAvnü’l-maʿbûd. Beyrut: Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. el-Binâye şerḥu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. Şerḥu Ebî Dâvûd. thk. Ebu’l-Munẕir Ḫâlid b. İbrâhîm el-Mıṣrî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1420/1999.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. ʿUmdetu’l-kârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sunenu’l-kubrâ. thk. Muḥammed ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1424/2003.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buḫârî. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Heyet. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, ts.
• Cemâluddîn el-Mizzî, Ebû’l-Ḥaccâc Yûsuf b. ʿAbdurraḥmân b. Yûsuf el-Kelbî. Tehẕîbu’l-Kemâl fî ʾEsmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1400/1980.
• Çiftçi, Mehmet Emin. Hz. Peygamber’in Kıldığı Nafile Namazlarla İlgili Rivâyetlerin Tahlili. Harran Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2002.
• Dihlevî, Ebü’l-Mecd Abdülhak b. Seyfiddîn b. Sa‘dillâh. Lemaʿâtü’t-tenḳīḥ fî şerḥi Mişkâti’l-Meṣâbîḥ. thk. Takiyyüddîn Nedvî. 10 Cilt. Dımaşk: Dar’un-Nevâdir, 1435.
• Dûlâbî, Ebû Bişr Muḥammed b. Aḥmed er-Râzî. el-Kunâ ve’l-ʾesmâʾ. thk. Ebû Ḳuteybe Naẓr Muḥammed el-Feryâbî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 1421/2000.
• Durmuş, İsmail. “Tağlîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/372-374. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ebû Yaʿlâ, Ebû Yaʿlâ Aḥmed b. ʿAlî el-Mevṣılî. Musnedu Ebî Yaʿlâ. thk. Ḥuseyn Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: y.y., 1404/1984.
• Ebû ʿAvâne, Ebû ʿAvâne Yaʿḳûb b. İsḥâḳ en-Nîsâbûrî. Mustaḫrecu Ebî ʿAvâne. thk. Eymen b. ʿÂrif ed-Dimeşḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1419/1998.
• Gengûhî, Reşîd Ahmed - Kandehlevî, Muhammed Yahya b. Muhammed İsmail. el-Kevkebü’d-dürrî alâ Câmii’t- Tirmizî. Hindistan: Nedvetü’l-Ulemâ, 1395.
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî. el-Mustedrek âle’s-Ṣaḥiḥayn. thk. Muṣṭafâ ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîḫu Bağdâd. thk. Beşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Haydarabad; Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1371/1952.
• İbn Ebî’l-ʿİzz, Muḥammed b. ʿAlâʾiddîn ʿAlî b. Muḥammed ed-Dimeşḳî. et-Tenbîh ʿalâ müşkilâti’l-Hidâye. thk. ʿAbdulḥakîm b. Muḥammed Şâkir - Enver Ṣâliḥ Ebû Zeyd. 5 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetu’r-Ruşd Nâşirûn, 1424/2003.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥ el-Buḫârî. thk. Muḥibbuddîn el-Ḫaṭîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1959.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Lisânu’l-mîzân. thk. Dâiratu’l-Maʿârifi’n-Niẓâmiyye. 7 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Aʿlemî, 1390/1971.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Tehẕîbu’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1326/1908.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr. thk. ʿAbdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2002.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. es-Ṣaḥîḥ. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ. 18 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1408/1988.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. es-S̱iḳât. 9 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1393/1973.
• İbn Ḫuzeyme, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîḥu İbni Ḫuzeyme. thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-ʾAʿẓamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḳahire, 1388/1968-1389/1969.
• İbn Ruşd el-Cedd, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd el-Ḳurṭubî. el-Beyân ve’t-taḥṣîl ve’ş-şerḥ ve’t-tevcîh ve’t-tʿalîl li’mesâili’l-musteḫrace. thk. Dr. Muḥammed Ḥaccî ve Âḫarûn. 2 Cilt. Beyrut; Lübnan: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbn ʿAdiy, Ebû Aḥmed ʿAbdullâh b. ʿAdiy el-Curcânî. el-Kâmil fî Ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd - ʿAlî Muḥammed Muʿavviḍ. 9 Cilt. Beyrut: el-Kutubu’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. ʿÂriżatü’l-aḥveẕî fî şerḥi’t-Tirmiẕî. Beyrut: Dâr’ul-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Ḳasṭalânî, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed. İrşâdu’s-sârî li şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 10 Cilt. Mısır: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1323.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. Feyżü’l-bârî ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî. el-Müfhim şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Müstû vd. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1417.
• Mâzerî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAlî eṣ-Ṣıkillî. Şerḥu’t-telḳîn. thk. Muḥammed el-Muḫtâr es-Selâmî. 5 Cilt. b.y.: y.y., 2008.
• Mollaİbrahimoğlu, Cemil. Rivayetler Işığında Nafile Namazlar. Ravza Yayınları, 2023.
• Munâvî, Zeynuddîn Muḥammed ʿAbdirraûf b. Tâcu’l-ʿÂrifîn el-Ḥaddâdî. Feyḍu’l-kadîr fî şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣağîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, 1356/1937.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuḥfetü’l-aḥveẕî şerḥu Câmiʿi’t-Tirmiẕî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ şerḥu’l-Muheẕẕeb. b.y.: y.y., ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Şerḥu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1392/1972.
• Sehârenpûrî, Halîl b. Ahmed b. Mecîd. Beẕlü’l-mechûd fî ḥalli Ebî Dâvûd. Hindistan: Merkezi Şeyh Hasan Nedvî, 1427.
• Sübkî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Muhammed b. Ahmed. el-Menhelü’l-azbi’l-mevrûd şerhu Süneni’l-İmâm Ebi Dâvûd. thk. Emin Muhammed Hattab. Kahire: Matbaatü’l-İstikâme, 1351.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî. Neylu’l-evṭâr. thk. ʿIṣâmuddîn eṣ-Ṣabâbıṭî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Ḫadîs̱, 1413/1993.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Âs̱âr. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgānî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1413/1993.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr - et-Ṭaberânî. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. Musnedu’ş-Şâmiyyîn - et-Ṭaberânî. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1405/1984.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Adem Musa İsyubî. el-Bahrü’l-muhitü’s-seccâc fî şerhi Sahîhi’l-İmam Müslim b. el-Haccâc. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzi, 1426.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Adem Musa İsyubî. Şerhu Süneni’n-Nesâî = Zehîretü’l-ukba fî şerhi’l-mücteba’. Mekke: Daru Âl-i Bürûm, 2007.
• Yeniel, Necati - Kayapınar, Hüseyin. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Men Tukullime fîhi ve-huve Muves̱s̱aḳ ev Ṣâliḥu’l-Ḥadîs̱. thk. ʿAbdullâh b. Ḍayfillâh er-Raḥîlî. b.y.: y.y., 1426/2005.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Mîzânu’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. ʿAlî Muḥammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâ’. thk. Suʿayb el-Arnâvut. 25 Cilt. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, 1405/1985.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Târîḫu’l-İslâm ve vefayâtu’l-meşâhîri’l-aʿlâm. thk. ʿUmar ʿAbdusselâm et-Tedmurî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1413/1993.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Teẕkiretu’l-ḥuffâẓ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• ʿAbd b. Ḥumeyd, Ebû Muḥammed ʿAbdulḥamîd b. Ḥumeyd b. Naṣr. el-Munteḫab min Musnedi ʿAbdi İbn Ḥumeyd. thk. Ṣubḥî el-Bedrî es-Sâmerrâî - Maḥmûd Muḥammed Ḫalîl es-Ṣaʿîdî. Kahire: y.y., 1408/1988.
• ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. el-Muṣannef. thk. Ḥabîburraḥmân el-ʾAzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403.
• ʿAli el-Ḳārî, Ebü’l-Ḥasen Nûrüddîn ʿAlî b. Sulṭân Muḥammed. Mirḳâtu’l-mefâtîḥ şerḥu Mişkâti’l-Meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut; Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• ʿİclî, Ebû’l-Ḥasan Aḥmed b. ʿAbdullâh el-Kûfî. es̱-S̱iḳât. thk. ʿAbdulʿalîm ʿAbdulʿaẓîm el-Bestevî. Medine: y.y., 1405/1985.
• ʿİclî, Ebû’l-Ḥasan Aḥmed b. ʿAbdullâh el-Kûfî. es̱-S̱iḳât. b.y.: Dâru’l-Bâz, 1405/1985.
• ʿUḳaylî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. ʿAmr el-Mekkî. eḍ-Ḍuʿafâu’l-kebîr. thk. ʿAbdulmuʿṭî Emîn Ḳalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-ʿİlmiyye, 1404/1984.