Fıkıh İlminde Diyalektik Zemin

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 306 - 333, 30.06.2024

Sefa Atik

https://doi.org/10.17859/pauifd.1373677

Öz

Verili kaynaktan beslenen İslamî ilimlerden birisi olan fıkhın delilleri arasında zaman zaman zahiren bir çatışmanın olduğu bilinen bir husustur. Genel ifadesi ile çatışma ve çelişme üzerinden gelişen bir diyalektik işleyiş söz konusudur. Yine fıkhın farklı toplumsal zeminlerde hayat bulmasıyla zuhur eden bu ilişki türleri fıkhın doğduğu ve sistematik bir ilim hâline dönüştüğü zaman süreçlerinde diğer sistematik fıkıh ekolleri ve yeni doğal mecralarla nispeten bir çatışma yaşadığı söylenebilir. Bu çatışma hâlinin hem düşünsel zeminde hem de pratik zemindeki hususiyetleri yani diyalektik zemin bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Dolayısıyla İslamî ilimlerden cedel, münâzara ve hilâf diyalektik temelli üç ilim olarak belirmekte ve bu diyalektik zemin kendi içeriğini mezhepler arası ve mezhep içi delilleri yorumlama tarzlarında, deliller arasında dengeyi kurmada, hüküm cümlelerinde, yargısal süreçlerde ve olgusal durumlarda tezahür ettirmektedir. Özetle söylemek gerekirse fıkıhta diyalektik ilim ve amelde olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Diyalektik, Delil, Çelişme, Örf

Etik Beyan

Çalışmam litaratüre dayandığı için etik izin belgesi gerekli değildir

Kaynakça

• A. Cengiz Bayson-Sinem Özer-Münevver Çelik-Barış Eroğlu. Diyalektik Sınıftır. İstanbul: Otonom Yayıncılık, 1. Basım, 2012.
• Abdülganî el-Guneymî ed-Dımaşkī el, Meydânî. el-Lübâb fî şerḥi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Ali Haydar. Şerhu kavâidi’l-Mecelle. haz. Râmî İbn Muhammed Cibrîn Selheb. Dâru’s-Selâm, ts.
• Allâme el-Hillî. Mebâdiü’l-usûl. thk. Abdülhüseyn Muhammed Ali Bakkal. Beyrut: Mektebü’l-i’lâmi’l-İslâmî, 2. Basım, 1404/1994.
• Allâme el-Hillî. Muhtelefü’ş-Şîa’. nşr. Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî. thk. Müessetü’n-neşri’l-İslâmî. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 2. Basım, 1413/1993.
• Alp, Talha. Mantık Terimler Sözlüğü. İstanbul: Yasin, ts.
• Âmedî, Abdülvehhâb b. Veliyyiddin el. Şerhu Abdülvehhâb ʿale’l-Velediyye fî Âdâbi’l-bahsi ve’l-münâzara. Dımeşk: Dâru Nûri’s-Sabâh, 1. Basım, 2012.
• Apaydın, H. Yunus Apaydın. Din ve Fıkıh Yazıları. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 1. Basım, 2018.
• Apaydın, H. Yunus Apaydın. İslam Hukuk Usûlü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Atik, Sefa. Fıkıh ve Münâzara. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2022.
• August Thalheimer. Diyalektik Materyalizme Giriş. çev. Sevinç Altınçekiç. Yordam Kitap, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “İslam Fıkhının Dinamizmi 22 Mart 2003”. ed. Yunus Vehbi Yavuz. Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Bilik, Abdurrahim. Fıkhın Bir Alt Disiplini Olarak İlmu’l-hilâf. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Hukuku Bİlim Dalı, Doktora Tezi, 2018.
• Bolay, Hayri. “Mevlânâ ve Diyalektik”. 1. Millî Mevlâna Kongresi. 347-351. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1985.
• Bubner, Rüdiger. Modern Alman felsefesi. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el. el-İctihâd. thk. Abdülhamîd Ebû Züneyd. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1408/1988.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Teʾsîsü’n-naẓar fi’ḫtilâfi’l-eʾimme. thk. Mustafa Muhammed Kabbânî Dımeşkî. Kahire: Mektebetü Külliyyâti Ezheriye, 1. Basım, ts.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer el. Hidâyetü’l-ḥikme. Karaçi: Mektebetü’l-Medîne, 1. Basım, 2019. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavud vd. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Efendi, Ali Haydar. Dureru’l-ḥukkâm şerḥu mecelleti’l-aḥkâm. thk. Mehmet Emin Özafşar V. dğr. Ankara: Dureru’l-Ḥukkâm, 2017.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 7. Basım, 2019. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1. Basım, ts.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed el. Mustaṣfâ fî ʿilmiʾl-uṣûl. thk. Muḥammed ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî. Beyrut: Dâruʾl-Kütübiʾl-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• George Makdisi. İslam’ın Klasik Çağında Din, Hukuk, Eğitim. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Basım, 2019. Hallâf, Abdulvahhâb. İlmu Usûli’l-Fıkh. Beyrut, Yeni baskı., ts. Hilav, Selahattin. Diyalektik Düşüncenin Tarihi. Sosyal Yayınları, 1997.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Nesemâtü’l-esḥâr. Karaçi: İdâretü’l-Kur’an, 3. Basım, 1418.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Uḳūdü resmi’l-müftî. Karâçi: Mektebetü’l-Büşrâ, 1. Basım, 1430/2009/1988.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1437/2016.
• İbn ʿUbeyd, Muḥammed b. ʿAbdulkerîm. Taḫrîcu’l-eḥâdîs̱u’l-merfûʿatu el-musnedetu fî kitâbi’t-Târiḫi’l-kebîr. Riyaḍ: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Kaan, Enver Osman. Tablolarla Fıkıh Usulü. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2021.
• Karaaslan, Muhammet Abdülmecit. “İslam Savaş Hukuku Bağlamında İslamofobiye Diyalektik Bir Yaklaşım”. Uluslararası İslamofobi ve Terör Sempozyumu. Bartın: Bartın Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs el. Metnü Tenḳīḥi’l-fuṣûl fî ’ilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan Abdülfettâh el-Mâlikî. Beyrut: Dâru’r-Reyâhîn, 1. Basım, 1440.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs el. Şerḥu Tenḳīḥi’l-fuṣûl fî ’ilmi’l-uṣûl. thk. Nâif b. Abdurrrahmân Âl-i şeyh. Ürdün: Dâru’l-Feth, 1. Basım, 1441/2020.
• Karahanoğulları, Onur. Marksizm ve Hukuk Diyalektik Hukuk Bilimi. İstanbul: Yordam Kitap, 1. Basım, 2018.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî el-. el-Külliyyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1419/1998.
• Köksal, Cüneyt. Fıkıh ve Siyaset. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc-Ali Cuma Muhammed. Beyrut: Dâru’l-İslâm, 1. Basım, 1414/2004.
• Mahallî, Muhammed b. Ahmed el. Şerhu’l-Varakât (Dimyâtî Hâşiyesi ile). Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 1434.
• Mahmûd Es’ad. Telhîsu usûl-i fıkıh. İzmir: Velâyet matbaası, 1309.
• Maurice Cornforth. Materyalizm ve Diyalektik Metod. çev. Cem Gönenç. İstanbul: El Yayınları, 1. Basım, 1987.
• Mevsılî, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd el. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1356. Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kāsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen. Meâricü’l-usûl. nşr. Müessesetü Âl-i beyt. thk.
• Muhammed Hüseyn Rızavî. Kum: Matbaatü Seyyidi’ş-Şühedâ, 1. Basım, 1403/1983.
• Neccâr, Bilâl Hamdân en. Hâşiyetü Bilâl alâ Îżâḥu’l-mübhem min meʿâni’s-Süllem. Ürdün: Dâru’n-Nûr, 1. Basım, 2015.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 5. Basım, 1986.
• Özen, Şükrü. “Teâruz”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40/208-211. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Özlem, Doğan. Mantık. İstanbul: İnkılâp, 7. Basım, 2004.
• Pekcan, Ali. “İmam Muhammed’in Medine Ehli ile Yaptığı Fıkhi İçerikli Tartışmalarda İzlediği Diyalektik Yöntem Üzerine Bir Değerlendirme (el-Hucce Ala Ehli’l-Medine" Örneğinde)”. İHAD 5 (2005), 145-162.
• Salah Muhammed Ebü’l-Hac. İs’âdü’l-Müftî alâ Şerhu ’Ukûdi Resmi’l-Müftî. Ürdün: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es. el-Mebsûṭ. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eşʿas b. İsḥâḳ b. Beşîr b. Şeddâd b. ʿAmr el-. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
• Şeyh Tûsî. el-Hilâf. thk. Komisyon. Kum: Müessesetü neşri’l-İslâmî, 2. Basım, 1407.
• Tatar, Burhanettin. “Hadis Tarihinde Metin Merkezli Düşüncenin Diyalektik Yapısı Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 4/1 (2006), 127-133.
• Tilimsânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. Miftâḥu’l-vüṣûl ilâ binâʾi’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Mektebetü’r-Reşâd, ts.
• Türcan, Talip. “Geleneğin Genel Teorisi Üzerine Bir Deneme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (Şubat 2004), 1-11.
• Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Yavuz, Cevdet. “Dâva”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9/12-16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Yenişehirlioğlu, Şahin. Felsefe ve Diyalektik. Ankara: Maya Yayınları, 2. Basım, 1995.
• Yıldırım, Mustafa. Mecelle’nin Küllî Kâideleri. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullah Bedreddîn Muḥammed. el-Baḥru’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fiḳh. Ḳâhire: Dâru’l-Kütübî, ts.
• Zühaylî, Vehbe. el-Vecîz fî fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 1427/2006.
• Zühaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhı’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1406/1986.
• Zühaylî, Vehbe. Vesâilü’l-isbât fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1. Basım, 1402/1982.
• Şerhu'l-Emsile li's-Sürûrî (Mecmûatü’s-Sarf içerisinde). haz. Muhammed Hâdî Mardînî. Diyarbakır: Mektebetü Seydâ, ts.