Endülüs'te Çocuk Terbiyesi ve Eğitimi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 353 - 380, 30.06.2024

Kadir Erbil

https://doi.org/10.17859/pauifd.1432775

Öz

Öz. Endülüs Emevî Devleti, İslam'ın Altın Çağı olarak bilinen dönemde (8. ile 15. yüzyıl arası), çocuk terbiyesi ve eğitimine büyük önem veren bir medeniyetin parçasıydı. Bu dönemde, Endülüs Emevîleri bilim, sanat, mimari ve edebiyat alanlarında önemli başarılar elde etmiş ve bu başarıların temelinde eğitim sisteminin etkisi büyük olmuştur. Çocuk terbiyesi, Endülüs Emevî Devleti'nde ahlaki değerlere, dini öğretilere ve sosyal sorumluluklara vurgu yaparak şekillenmiştir. Eğitim, genç bireylerin sadece akademik başarılarını değil, aynı zamanda karakter gelişimini de kapsayan bütünlüklü bir yaklaşımla tasarlanmıştır. Endülüs Emevîleri’nde çocuklar, bilim, matematik, tıp ve dil alanlarında kapsamlı bir eğitim almışlardır. Medrese sistemleri, öğrencilere geniş bir bilgi yelpazesi sunmuş ve öğrencilerin özgün düşünce becerilerini geliştirmelerine olanak tanımıştır. Ayrıca, sanat ve edebiyat alanlarında da özel dersler ve atölye çalışmalarıyla çocukların yaratıcılıkları teşvik edilmiştir. Endülüs Emevîleri, çocuk terbiyesi ve eğitimine verdiği önemle bilinen bir medeniyet olmuştur. Bu dönemdeki eğitim anlayışı, bilgi, ahlaki değerler ve sosyal sorumlulukların entegre edilmesiyle çocukların iyi şekilde yetişmelerini sağlamıştır. Araştırmada Endülüs’te çocuk eğitimine verilen değer, aile, analık, babalık, çocuk terbiyesi ve eğitimi, çocuğun eğitimi sırasında yapılmaması gereken hususlar, çocuğun herhangi bir mesleğe yönlendirilmesi, Endülüs’te çocuk oyunları, çocuk sağlığı ve tedavi yöntemleri, eğitim sistemi, eğitim kurumları hakkında bilgiler verilmeye çalışıldı. Bu alanda fazla bir araştırma yapılmadığı düşünülerek uzun süren bir araştırma sonucunda çeşitli veriler elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Endülüs, Aile, Çocuk, Terbiye, Eğitim

Kaynakça

• Açık, Fatih. İslâm Medeniyetinin Oluşum Sürecinin Göç ve Toplumsal Değişme İlişkisi Bağlamında İncelenmesi Hicret ve Endülüs Medeniyeti Tecrübesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Ağdemir, Sürmeli. “Aile ve Eğitim”, Aile ve Toplum Dergisi, 1/1 (1991), 11-14. ‘Arîb b. Sa‘d el-Kurtubî. Kitâbü Ḫalḳı’l-cenîn ve tedbîri’l-ḥabâlâ ve’l-mevlûdîn. Kitâbü Ḫalḳı’l-insân ve tedbîri’l-eṭfâl. Cezayir: Mektebetü Ferârîs, 1956.
• Aktay, Müne. “İstismar ve İhmalin Çocuk Üzerindeki Etkileri ve Tedavisi”, Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1/2, (2020), 169-184.
• Aydın, Mehmet Akif. “Aile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/196-200. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Baltacı, Cahid. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010. Cersîfî, Ömer b. Osman b. El-‘Abbâs. Risâle fi’l-Hisbe. Thk. Levi Proçaval. Kahire: matba‘atü’l-ma‘hedi’l-‘ilmî el-Fransî li’l-âsâri’ş-şarkıyye, 1955.
• Çınar, Fatma Merve. Endülüs’te Kadın (711-1492). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Dağ, Mehmet Mecnur vd. “Endülüs’te Eğitim Öğretim Aşamaları ve Kurumları”, Genç Mütefekkirler Dergisi 2/2 (2021), 404-457.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Eyyühe’l-veled. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Hacci, Abdurrahman Ali. Endülüs Tarihi: İslami Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar 711-1492, çev. Kadir Kınar. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2017.
• Havvar, Muhammed İbrahim. et-Tıfl ve’t-türâs medhal li-dirâseti edebi’l-etfâl fi’l-edebi^l-‘Arabiyyi’l-kadîm. Beyrut: Dâiretü’s-sakâfeti ve’l-‘ilâm, 1993.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989. Hökelekli, Hayati. “Çocuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/355-359. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İbn Attâr, Muhammed b. Ahmed el-Emevî. el-Vesâik ve’s-sicillât. Madrid: el-Ma‘hedi’l-İsbânî el-‘Arabî, 1983.
• İbn Bessâm, Ebü’l-Hasen Alî b. Bessâm eş-Şenterînî. eẕ-Ẕaḫîre fî meḥâsini ehli’l-Cezîre, thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’s-sekâfe, 1997.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. el-Ḳavânînü’l-fıḳhiyye fî telḫîṣi meẕhebi’l-Mâlikiyye ve’t-tenbîh ʿalâ meẕhebi’ş-Şâfiʿiyye ve’l-Ḥanefiyye ve’l-Ḥanbeliyye olup Ḳavânînü’l-aḥkâmi’ş-şerʿiyye ve mesâʾili’l-furûʿi’l-fıḳhiyye, thk. Muhammed b.Seydi Mevlay. Kuveyt: Vizareti’l-evkâf, 2006.
• İbn Dahiyye, Ebû’l-Hattâb Ömer b. Hasan. el-Mutrib min eşâ‘ri ehli’l-Mağrib, thk. İbrahim el-Ebyârî, Hâmid Abdülmecîd. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-cemi‘, tsz.
• İbn Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullāh b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî el-Ezdî. Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî, 1989.
• İbn Hâc, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Abderî el-Fâsî. el-Medḫal ilâ tenmiyeti’l-(tetimme) aʿmâl bi-taḥsîni’n-niyyât ve’t-tenbîh ʿalâ baʿżi’l-bidaʿ ve’l-ʿavâʾidi’lleti’ntuḥilet ve beyâni şenâʿatihâ ve ḳubḥihâ. Kahire: Mektebetü Dâru’t-türâs, tsz.
• İbnü’l-Hâc, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Abderî el-Fâsî. Şümûsü’l-envâr ve künûzü’l-esrâri’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-ceyl, tsz.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dımaşk: Dâru Ya‘rûb, 2004.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. (.İstanbul: Dergâh Yayınları, 2007.
• İbn Hayyân, Ebû Mervân Hayyân b. Halef b. Hüseyn b. Hayyân b. Muhammed b. Hayyân el-Kurtubî el-Endelüsî. el- Muktebes min Ebnâi Ehl-i Endelüs, thk. Muhammed Ali Mekkî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1973.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî, Resâil İbn Hazm, thk. İhsân Abbâs. Amman: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye’d-dirâseti ve’n-neşr, 1987.
• İbn Kuzmân, Ebû Bekr Muhammed b. Îsâ b. Abdilmelik el-Asgar el-Kurtubî. İsâbetü’l-Eğrâz fî zikri’l-’arâz. Kahire: el-Meclisü’l’-‘alâ li’s-sakâfe, 1995..
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1301.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. el-Külliyyât fi’ṭ-ṭıb. thk. Ammâr et-Tâlbî, Saîd Şeybân. Cezayir: Dâru’l-Ümmet, 2013.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muḫaṣṣaṣ. Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-‘Arabî, 1996.
• İbn İzârî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İzârî el-Merrâküşî. Beyânü’l-muġrib fî (iḫtiṣâri) aḫbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Maġrib. Tunus: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2013.
• İdrîs eş-Şerîf, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. es-Sebtî es-Sıkıllî. Kitâbu Nüzhetü’l-müştâḳ fi’ḥtirâḳı’l-âfâḳ,. Kahire: Mektebetü’-sakâfeti’d-dîniyye, 2002.
• İrving, Thomas B. “Kastilya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/1-2. Ankara: TDV Yayınları, 2002. İsa, Muhmmed Abdulhamid. Târîhu’t-ta‘lîm fi’l-Endelüs. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, 1982.
• Kâbisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Halef el-Meâfirî el-Kayrevânî. er-Risâletü’l-mufaṣṣıla li-aḥvâli’l-müteʿallimîn ve aḥkâmi’l-muʿallimîn ve’l-müteʿallimîn, thk. Ahmed Hâlid. Tunus: Şeriketü’t-Tunisiyye, 1986.
• Kantâr, Fâyiz. el-Ümeveyye, nümüvvü’l-ala‘kât beyne’l-ümm ve’t-tıfl. Beyrut: ‘Âlemü’l-ma‘rifet, 1974.
• Kâra, Hayat. en-Nisâ fî kadâi’l-bahri’l-ebyadi’l-mutavassıt. Rabat: Dâru Ebî Rakrâk, 2011.
• Karanî, Hasan Muhammed. el-Müctemu’r-rîfî fi’l-Endelüs fî asrı Benî Ümeyye (138-422/756-1031). Kahire, el-Meclisü’l’-‘alâ li’s-sakâfe, 2012.
• Kenderî, Ahmed Muhammed Mübarek. İlmü’n-nefsi’l-üserî. Kuveyt: Mektebetü’l-felâh, 1992. Lisânüddîn İbn Hatîb, Ebû Abdillâh Zü’l-vizâreteyn Lisânüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Saîd es-Selmânî el-Endelüsî. el-İhâta fî ahbâri Gırnata I-IV. thk. Yusuf Ali Tavîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Makkarî et-Tilimsânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî el-Fâsî. Nefḥu’ṭ-ṭîb min ġuṣni’l-Endelüsi’r-raṭîb ve ẕikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Ḫaṭîb. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1388/1968.
• Mekkî, Tahir Ahmed. “Tavku’l-hamâme”, Dirâsât an İbn Hazm. yy, Mektebetü Vehbe, 1977.
• Muhtâr, Vefîk Safvet. el-Üsre ve esâlîb terbiyeti’t-tıfl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Lübnânî, 2004.
• Mustafa, İbrahim vd. Mu‘cemü’l-Vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Müellif Meçhul, Târîhu’l-Endelüs, thk. Abdülkadir Bubâye. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘ilmiyye, 2008.
• Necîmî, İbn Abbûd. Risâle fî’l-kadâ ve’l-hisbe, thk. Levi E. Provençal. (Kahire: el-Ma‘hedü’l-ilmî Fransî li’l-âsâri’ş-şarkıyye, 1955), 121.
• Ocak, Ahmet. “Selçuklu Medreselerinin Mağrib ve Endülüs Üzerindeki Etkileri”. Journal of Turkish Studies 4/3 (2009), 1622- 1647.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları: Medeniyet Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyeti. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları: İlim ve Kültür Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Parlak, Nizamettin. “Endülüs’te Kitap Yakma Hâdiseleri”. İSTEM 32 (28 Aralık 2018), 199-217.
• Ribera, Julián. La Enseñanza Entre Los Musulmanes Españoles: Bibliófilos y Bibliote, ca En La España Musulmana. Córdoba: Imprenta La Comercial, 1925.
• Secall, Isabel Calero. “Mâleka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/485-486. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Sezal, İhsan. Aile Nedir. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1997.
• Sindî, Hasan b. Hâlid Hasan. ‘İnayetü şeriati’l-İslâmiyye bihukûkı’t-tıfl”. Mecelletü Câmiati Ümmi’l-kurâ li’l-ulûmi’ş-şerîâti ve’d-dirâseti’l-İslâmiyye, 14 (1429), 437-522.
• Şerbînî, Zekeriya vd. Tenşietü’t-tıfl ve sübüli’l-vâlideyn fî muâmeletihi ve muvâceheti müşkilâtihi. Kahire: Dâru’l-fikri’l-Ârabî, 2000.
• Şeyban, Lütfi. Endülüs. İstanbul: Albaraka Türk Yayınları, 2014.
• Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ et-Tilimsânî el-Fâsî. el-Miʿyârü’l-muʿrib ve’l-câmiʿu’l-muġrib ʿan fetâvâ ʿulemâʾi İfrîḳıyye ve’l-Endelüs ve’l-Maġrib. thk. Muhammed Haccî. Mağrib: Vizâreti’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1981.
• Yiğit, İsmail. “Nasrîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/420-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zâhiye, Hallâfî. et-Tıfl fi’l-müctemai’l-Endelüsî mâ beyne’l-karni’r-râbi‘ ve’s-sâdisi’l-hicrî. (Cezayir: Université Mustapha Stambouli Mascara, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü, Doktora Tezi, 2019.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs, th. Ali Hilâl. Kuveyt, el-Meclisi’l-vatanî li’s-sakâfe ve’l-fünûn ve’l-edeb, 2004.
• Zecâlî, Ebî Yahya Abdullah b. Ahmed el-Kurtubî. Emsâlü’l-‘avâm fi’l-Endelüs, thk. Muhammed b. Şerîfe. Kahire: Vizâretü’d-devleti’l-mükellefe bi’ş-şuûni’s-sakâfe ve’t-talîm, tsz.
• Zehrâvî, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abbâs. Kitâbü’t-Taṣrîf li-men ʿaceze ʿani’t-teʾlîf. thk. Abdullah Abdürrezzak Mesûd es-Saîd. Amman: Vizârtü’s-sakâfe, 2001.