Batum Ulemasından Hüseyin Hüsnü Efendi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 381 - 404, 30.06.2024

Nurullah Aydeniz Mehmet Fatih Yalçın Enes Veli

https://doi.org/10.17859/pauifd.1441471

Öz

16. yüzyıl başlarından itibaren Osmanlı hâkimiyetine giren Batum ve çevresi, padişahların bölgenin önde gelenlerine gönderdikleri İslam’a davet mektuplarıyla Müslümanlaşma sürecine girdi ve bu süreç 19. yüzyıla gelindiğinde büyük oranda tamamlandı. Diğer Osmanlı bölgelerinde olduğu gibi cami, mescit, medrese ve mekteplerle İslam kimliğine bürünen Batum ve çevresi, 93 harbi sonrasında kaybedildi ve Rus yönetimine terk edildi. İlgili tarihten sonra Rus hâkimiyetinde yaşamak istemeyen bölge Müslümanlarının büyük çoğunluğu Anadolu’ya göç etti. On binlerle ifade edilen bu göçmen kitlesi içerisinde din adamları ve öğrenciler de mevcuttu ki onlardan biri de Hüseyin Hüsnü Efendi’dir (öl. 1932). Bu çalışmada Hüseyin Hüsnü Efendi, öğrencilerinden eski Geyve Müftüsü Hüseyin Sözdinleyen’e verdiği icâzetnâme üzerinden konu edilmektedir. Çalışmaya kaynaklık eden söz konusu icâzetnâme Sözdinleyen’in torunlarından tıp doktoru İlknur Poyraz’dan temin edilmiştir. Literatür taraması ve doküman analizi tekniği kullanılarak gerçekleştirilen çalışma ile Hüseyin Hüsnü Efendi literatüre kazandırılmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Batumlu Hüseyin Hüsnü Efendi, Eğitim Hayatı, Görevleri, Huzur Dersleri, İcâzetnâme.

Kaynakça

• Akça Eyiler, Burcu. 20. Yüzyıl’da Batum Uleması (Meşihat Arşivine Göre). Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Akyüz, Fatih. “İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: Huzur Dersleri”. Milli Saraylar Kültür-Sanat-Tarih Dergisi 6 (2010), 101-108.
• Arslan, Zehra "Batum Göçmenleri (1914-1930)", Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi (Bilig) 71 (Güz 2014), 43-64.
• Atmaca, Arzu. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kadar Huzur Dersleri (1909-1922). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Aydeniz, Nurullah. “Medresetü’l-Kudât Mezunu Bir Müftü ve İcâzetnâmesi”. Osmanlı Mektepleri (Bir Modernleşme Çabası olarak Osmanlı Eğitiminde Yeni Arayışlar). ed. Mahmut Zengin vd. 425-444. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 2021.
• Aydın, Mustafa. “Acara”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek-1/31-32. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Bay, Abdullah - Eker, Orhan. “Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Batumlu Osmanlı Âlimleri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7 (2018), 83-114.
• Bostan, İdris. "Batum". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/210-211. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bostan, İdris. “Rize”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/147-151. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. Çetinkaya, Mehmet. "Kafkasya’dan Lazistan Sancağı’na Göçler (1864-1867)". İran ve Turan Tarihi Araştırmaları Dergisi 6/10 (Haziran 2023). 76-106.
• Demirel, Muammer. “Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan Sonra)". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40 (2009). 317-340.
• Eker, Orhan. Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Batumlu Osmanlı Âlimleri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Enver Beşinci Koleksiyonu, Eğitim Tarihimizden İcazetname ve Şehadetnameler Sergisi. İbn Haldun Üniversitesi, 22-25, https://www.icazettendiplomaya.com/sergi-katalog.pdf (15.02.2024).
• Gümüş, Nebi. Gürcistan’da Müslümanlar ve Sorunları. Rize: STS Yayınları, 2012. İpek, Nedim. “Kafkaslar’lan Anadolu’ya Göçler (1877-1900)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 6/1 (1991), 97-138.
• İşpirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Kara, Rıdvan. Osmanlı’da Huzur Dersleri İçeriği: Gümülcineli Ahmed Âsım Efendi Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Kasap, Murat. Osmanlı Gürcüleri. İstanbul: Gürcistan Dostluk Derneği, 2010.
• Koç, Yunus. “Nüfus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/294-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Okuyan, Abdurrahman. XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde (1875-1900) Trabzon. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Sem‘ânî, Abdulkerîm b. Muhammed. el-Ensâb, thk. Abdurrahman b. Yahya vd. 13 Cilt. Haydarabad: Meclisü Dâireti’l-Me’ârifi’l-Usmâniyye, 1382/1962.
• Sarı, Mustafa. Türkiye-Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Uludağ, Süleyman. “Acara (Bölgede İslâmiyet)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek-1/32-34. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yavuz, Erdem - Akça Eyiler, Burcu. “93 Harbi Sonrası Osmanlı Devleti Sınırları Dâhiline Göç Eden Batum Uleması”. Journal of Social and Humanities Sciences Research 6/47 (2019). 4280-4291.
• Yavuz, Erdem -Akça, Burcu. “Son Dönem Batum Uleması”. Social Sciences Studies Journal, 4/16 (2018). 1150-1157.