Ebû Alî El-Fârisî’nin El-Îżâḥ İsimli Eserinin İçeriği, Yöntemi ve Kaynakları

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 22, 30.06.2024

Evren Torbalı Recep Kırcı

https://doi.org/10.17859/pauifd.1447057

Öz

Bu çalışmada Hicrî IV. yüzyılın önemli dilcilerinden olan Ebû Alî el-Fârisî’nin nahiv konusunda yazdığı el-Îżâḥ isimli eseri içerik, yöntem ve kaynakları yönünden incelenmiştir. Gelenekte önemli bir yeri olan ve klasik dönemde 300 yıl medreselerde ders kitabı olarak okutulan bu eserin söz konusu yönlerinin incelenmesi bizim açımızdan önemli görülmüştür. Çalışma sadece bu eserle sınırlı olup belgesel araştırma ve tarama yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Amacımız gelenekte önemli bir yeri olan bu eserin alana kazandırılarak ilgi duyanların hizmetine sunmaktır. Çalışma sonucunda eserin Büveyhîler’in emiri Adudüddevle için el-Fârisî tarafından kaleme alındığı, daha sonra Adudüddevle’nin bazı sözleri neticesinde adı geçen eserin devamı niteliğinde sayılabilecek et-Tekmile isimli eserin yazıldığı, eserde Arap dili gramerini yeni öğrenenlere uygun basit bir dil kullanıldığı, karmaşık anlatımlardan kaçınıldığı, aynı konuda birbirinden farklı görüşleri olan dilcilerin düşüncelerine pek yer verilmediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, Ebû Alî el-Fârisî, el-Îżâḥ, İçerik, Yöntem.

Kaynakça

• Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. S̱âbit. Târîhu Medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “İstikrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-’Arabî, trc. ‘Abdulhalîm en-Neccâr. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. El-Câmiʿu’ṣ ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001
• Durmuş, İsmail. İstitrat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001 Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Îżâḥu’l-ʿAḍudî. thk. Hasan Şâzeli Ferhûd. Riyad: y.y. 1389/1969.
• Enbârî, Ebû’l-Berekât Kemâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Nuzhetu’l-elibbâʾ fî tabakâti’l-udebâʾ. thk. İbrâhîm es-Sâmirâî. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 1405/1985.
• İbnu’l-Kıftî, Ebû’l-Hasen Cemâluddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. İnbâhu’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s̱-S̱ekâfiyye, 1406/1986.
• İbnü’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fifrist. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts. Katip Çelebi, Musṭafâ b. Abdullâh eş-Şehîr bi Hacı Efendî. Keşfu’z-zunûn an Esami’l-Kutubi ve el-Funûn. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kırcı, Recep. Ebû Alî el-Fârisî’nin Sarf İlmindeki Yeri Ankara: Fecr Yay. 2021. Mîr ‘Alem, Yahyâ. “Cuh û du’l-Akdemiyyîn fî hidmeti Kitâbi’l-Îżâh li Ebî Alî el-Fârisî”. Mecelletu Mecme‘u Luġati’l-‘Arabiyyeti bi Dımaşk 71/3 Safer 1417/ Temmuz/1996.
• Suyûtî, Ebû’l-Faḍl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Huḍayrî eş-Şâfi‘î. Buġyetu’l-vuʿât fî tabakâti’l-luġaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. b.y.: Matba‘atu İsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâuhû, 1384/1964.
• Yakût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbuddîn Yâkût b. Abdillâh el-Baġdâdî er-Rûmî. Muʿcemu’l-udebâʾ (İrşâdu’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb). thk. İhsân Abbâs. Beyrut, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Zubeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Endelûsî, Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-luġaviyyîn, thk: Muhammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.