Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati’ndeki Arapça Kökenli Kelimelerle İlgili Bazı Eksik ve Hatalı Tespitler

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 613 - 633, 31.12.2024

Yunus İnanç

https://doi.org/10.17859/pauifd.1528051

Öz

Etimoloji çalışmaları dil çalışmalarının en zor ve tartışmaya açık alanlarından olmuştur. Türk dili ile ilgili de pek çok etimolojik çalışma yapılmış, çokça sözlük hazırlanmıştır. Türkçe kelime hazinesinin kökeni ile ilgili çalışmalar yapan önemli araştırmacılardan biri de Avusturyalı ünlü Türkolog Andreas Tietze’dir. Tietze etimoloji alanındaki diğer çalışmalarının yanında 65 yıllık çalışmasının ürünü olarak “Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati” adlı bir sözlük hazırlamıştır. Sözlük yabancı araştırmacılar tarafından yapılan çoğu yayının aksine Türkiye’de ve Türkçe olarak basılmıştır. Bu çalışmada Tietze’nin sözlükte yer verdiği bazı kelimelerin kökenleri üzerinde durulmuştur. Tietze’nin köken bilgisine yer vermediği ve çift soru işaretiyle belirttiği kelimelerle hatalı veya eksik köken bilgisine yer verdiği kelimelerden Arapça kökenli olduğu düşünülenleri ele alınmıştır. Çalışma Arapça merkezli olarak yapılmış, kelimeler değerlendirilirken Arapça köken bilgilerine odaklanılmıştır. Bu çerçevede köken bilgisine yer vermeyip tarafımızdan Arapça kökenli olduğu değerlendirilen 19 kelime ile köken bilgisi verildiği halde tarafımızdan hatalı veya eksik olduğu değerlendirilen 41 kelime incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Arapça, Etimoloji, Anderas Tietze, Köken.

Some Incomplete and Erroneous Determinations Regarding Arabic Origin Words in the Historical and Etymological Turkish Dictionary

Öz

Kaynakça

• Abbâd, es-Sâhib İsmâil b. el-Muhît fi’l-luga. nşr. Muhammed Hasan Âl Yâsîn. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1994.
• Anetshofer, Helga. “Tietze, Andreas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/147-148. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed el-. el-Mu’arrab mine’l-kelâmi’l-a’cemî. nşr. F. Abdurrahim. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1990.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lugati ve sıhâhı’l-arabiyye. nşr. Ahmed Abdulgafûr ’Attâr. Kahire: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
• Clauson, Sir Gerarad. An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press, 1972.
• Durmuş, Mustafa. “Andreas Tietze (2017). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Cilt 1-4. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları”. Bilig 83 (2017), 351-358.
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro, 2. Basım, 1999.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî el-. Tehẕîbu’l-Luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbu’l-’ayn muratteben ’alâ hurûfi’l-meâcim. nşr. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru mek, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el-. el-Kâmûsu’l-muhît. nşr. Mektebu tahkîki’t-turâsi fî müesseseti’r-risâle. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 2005.
• Gelir, Mehmet Zeki. “Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı: Katkı ve Düzeltmeler”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2022), 918-942. https://doi.org/10.32321/cutad.1060181
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Güner, Galip. “Andreas Tietze, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Cilt 2, F-J, Wien 2009)’na Katkılar”. Belleten.
• Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-. Şifâʾü’l-ġalîl fîmâ fî kelâmi’l-ʿArab mine’d-daḫîl. nşr. Muhammed Keşşâş. Beyrut: Darul Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Düreyd, Ebûbekir Muhammed b. Hasan. Cemherati’l-luga. nşr. Remzī Munīr Beʿalbek. Beyrut: Dâru’l-‘ılm li’l-melâyin, 1987.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim b. Ali. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhassas. nşr. Halil İbrahim Ceffâl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1996.
• İbrahim, Mustafa vd. el-Mu’cemu’l-vesît. Kahire: Mektebetü’ş-şuruku’d-devliye, 2004.
• Kanar, Mehmet. Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: İntişârâtu şîrîn, 1372.
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Ma’lûf, Luis. el-Muncid fi’l-lugati’l-arabiyyeti’l-muâsıra. Beyrut: Dâru’l-maşrik, 2000.
• Mes’ûd, Cübrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1992.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu’cemu’l-lugati’l-arabiyyeti’l-muâsıra. Kahire: Âlemu’l-kütüb, 2008.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/533-536. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Süveydî, Selâmet Abdullah es-. Şi’ru kabileti Zübyân fi’l-câhiliyye. nşr. Selâmet Abdullah es-. Doha: Matbûâtu câmiati Katar, 1987.
• Şîr, Eddî. Kitâbu’l-elfâzi’l-fârisiyyeti’l-Mu’arrabe. Beyrut: el-Matbaatu’l-Katolikiyee, 1908.
• Tietze, Andreas. “Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı ve Gelişme Safhaları”. Türk Dili 618 (2003).
• Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati. Ankara: Simurg, 2009.
• Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati. Ankara: Tüba, 2016.
• Yılmaz, Emine. “Andreas Tietze’nin Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati’nde Kıbrıs Ağzı Verileri”. Türkbilig 46 (2023), 221-225.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. nşr. Heyet. Kuveyt: Matbaatu hukûmeti’l-Kuveyt, 1969.
• Dîvânu şi’ri’l-Musakkab el-’abdî. nşr. Hasan Kâmil es-Sayrafî. Kahire: Ma’hedu’l-mahtûtâti’l-’arabiyye, 1971.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1993.