Hanefî Yargılama Usulü Açısından Beyyinelerin Tearuzu (Gānim El-Bağdâdî’nin Melceʾü’l-Ḳuḍât ʿinde Teʿârużi’l-Beyyinât Adlı Risalesi Üzerine Bir İnceleme)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 691 - 708, 31.12.2024

Mustafa Türkan

https://doi.org/10.17859/pauifd.1571667

Öz

Sosyal hayatta insanlar arasında meydana gelen ihtilafların mahkemeye intikal etmesi halinde kâdılar İslam hukuku açısından meseleyi inceleyip çözüme kavuşturmaya çalışmışlardır. Kimi durumlarda tarafların ortaya koyduğu eşit deliller birbiriyle tearuz ettiği için kâdılar, adaleti tesis edebilmek adına fıkıh eserlerini ayrıntılı bir şekilce incelemek durumunda kalabilmiştir. Bu durum da kâdıların işlerini zorlaştırdığı gibi mahkeme süreçlerini uzatmış ve adaletin tecellisini geciktirmiştir. Bu olumsuz durumu bertaraf etmek amacıyla eşit delillerin çatışması durumunda nasıl karar verilmesi gerektiğine ilişkin çeşitli fıkıh eserlerinden derlemeler yapılarak risaleler kaleme alınmıştır. Gānim el-Bağdâdî’nin Melceʾü’l-ḳuḍât isimli risalesi de sözü edilen amaç çerçevesinde yazılmıştır. Bu çalışmada Melceʾü’l-ḳuḍât’ta sıkça geçen beyyine, tearuz ve tercih kavramları incelenmiş, ardından risalede geçen nikah bölümüyle ilgili beş örnek zikredilip Hanefi mezhep görüşlerine göre örneklerin analizi yapılmıştır. Çalışmanın son kısmında ise risalede zikredilen Hanefi fetva usulüne ilişkin ilkelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Beyyine, Tearuz, Tercih, Gānim el-Bağdâdî, Melceʾü’l-ḳuḍât

Etik Beyan

Bu çalışmada etik kurul izni gerektiren bir durum bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Ceyl, 1991.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Şahit”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/278-283. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Atar, Fahrettin. İslam Adliye Teşkilatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ts.
• Atar, Fahrettin. “Kazâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/113-117. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Atik, Sefa. “Fıkıh İlminde Diyalektik Zemin”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (Haziran 2024), 306-333.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-ʿİnâye şerḥü’l-Hidâye. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Beyyine (Fıkıh)”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6/97-98. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Bedrüddîn el-Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin. el-Binâye şerḥu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. thk. İsmetullâh İnâyetullah Muhammed v.dğr. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Teʾsîsü’n-naẓar fi’ḫtilâfi’l-eʾimme. thk. Mustafa Muhammed el-Kabbânî. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Dirik, Mehmet. “Seçimlik Bir Hak Olarak Bulûğ Muhayyerliği”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 61-96.
• Dirik Mehmet - Hira Ayhan. “İslam Hukukunda Gaibin Yargılanması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 701-101.
• Gānim b. Muhammed el-Bağdâdî, Ebû Muhammed Gıyâsüddîn. Melceʾü’l-ḳuḍât ʿinde teʿârużi’l-beyyinât. Tire: Tire Necip Paşa Kütüphanesi, Diğer Vakıflar, 3395.
• Hâlid, Abdulazîz Mustafa. “Muḳaddime”. Melceʾü’l-ḳuḍât ʿinde teʿârużi’l-beyyinât, mlf. Ebû Muhammed Gıyâsüddîn Gānim b. Muhammed el-Bağdâdî. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1982.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. “Minḥatü’l-ḫâliḳ ʿale’l-Baḥri’r-râiḳ”. Baḥrü’r-râiḳ Şerḥu Kenzi’d-deḳāiḳ. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. el-ʿUḳūdü’d-dürriyye fî tenḳīḥi’l-Fetâva’l-Ḥâmidiyye. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Âbidînzâde, Alâüddîn Muhammed b. Muhammed Emîn b. Ömer el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Ḳurretü ʿuyûni’l-aḫyâr li-tekmileti Reddi’l-muḥtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.s.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-neẓâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kavalcıoğlu, Abdullah. “Hâkimin Zor Kararı: Vankulu Mehmet Efendi’nin Tercîhu’l-Beyyinât’ı Çerçevesinde Delillerin Çakışması Durumunda Takip Edilecek Yöntem”. Marifetname Dergisi 10/2 (2023), 619-650. https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1333337
• Koca, Ferhat. “İkrar”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22/38-40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cuma Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Mazlum, Elif. “Mecelle’de Beyyineler Arasında Teâruz ve Tercih”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (Haziran 2022), 235-262. https://doi.org/10.17120/omuifd.1073187
• Özdirek, Recep. “Gānim el-Bağdâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 13/350-351. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Rukiye, Yiğit. “Mîzânü’l-müdde‘îyeyn fî-ikâmeti’l-beyyineteyn Adlı Eserin Aidiyet Problemi”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/1 (2021), 389-400. https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.881120
• Sadrüşşehîd, Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddîn Ömer b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî. Kitâbü’l-Vâḳıʿât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2492.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Sofuoğlu, Hadi. “Osmanlı Kādîsının El Kitabı: Melceü’l-Kudât Inde Teâruzı’l-Beyyinât”. ed. Süleyman Kaya - Haşim Şahin. 169-181. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2017.
• Suğdî, Ebü’l-Hasen (Hüseyn) Rüknülislâm Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salâhuddîn en-Nâhî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Aṣl. thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Zuhaylî, Muhammed Mustafa. Vesâilü’l-is̱bât fi’ş-Şerîaʿti’l-İslâmiyye fi’l-muâʿmelâti’l-medeniyye ve’l-aḥvâli’ş-şaḫsiyye. Beyrut: Mektebetü Dârı’l-Beyân, 1982.