Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin Eserlerine Yazılan Şerhler

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 171 - 201, 30.06.2025

Adalet Cakir

https://doi.org/10.17859/pauifd.1571798

Öz

Hz. Hüdâyî Arapça ve Türkçe, manzum ve nesir tarzında yekünü yirmi beşi bulan eser telif etmiştir. Vakıât, Tecelliyât, Ecvibe-i Mutasavvıfâne, ve müridleri ile padişahlara yazdığı eserler dışındaki telifâtı daha eklektik metinlerdir. Onun manevî ve edebi zevkini yansıtması bakımından nutuklarının da hususi bir yeri olduğunu belirtmek gerekir. Yazma eser kütüphanelerinde umumî olarak eser nüshalarının ziyâdeliği yaşadığı dönem ve sonrasında eserlerine olan ilginin ziyadeliğini göstermektedir.
Celvetî şeyhinin eserlerine olan ilgi sadece kendi müridanı ve muhiti ile sınırlı kalmadığı açıktır. Entelektüel seviyede de bir ilgiye mazhar olmuş ve bazı eserleri şerh edilmiştir. Ancak Hüdâyî külliyatının mütemmim cüzü olan bu şerh eserlerin tespiti ve gün yüzüne çıkması henüz tamamlanmış değildir. Tecelliyat isimli eseri Nablusi tarafından şerh edildiği gibi Hasan Aksarayi tarafından nazmen şerh edilmiştir. Bunun dışında mensur eserlerinden üçüne müstakil şerhler yazılmıştır. Manzum mesnevî tarzında yazdığı Necâtü"l-garîk'in şerhi dışında iki ilahisi de şerh edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aziz Mahmûd Hüdâyî , Tecelliyât , Lem'atü'l-Berki'n-Necdi , Dürrü'l-Bihâr

Kaynakça

• Aydın, Sümeyye Nur. Mesnevî Dîbâceleri Ve Abdulganî en-Nablusî’nin es-Sırâtu’s-Sevî Şerhu Dîbâcâti’l-Mesnevî’si. İstanbul: Marmara Ü. Sosyal Bilimler E., Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Bahadıroğlu, Mustafa. Vâkıât-ı Hüdâyî’nin Tahlîl ve Tahkîki (1. cilt). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler E., Doktora Tezi, 2003.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Bursevî, İ. Hakkı. Kitâbü’n-Netîce. haz. Ali Namlı - İmdat Yavaş. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Tamâmü’l-feyz fî bâbi’r-ricâl/ Atpazârî Kutup Osman Efendi Menâkıbı. çev. Ramazan Muslu, Ali Namlı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Cankurt, Hasan. Seyyid Hasan Rızâyî el-Aksarâyî-Hayatı, Sanatı, Eserleri ve “Miftâhu’s-Sa’âde” Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Aksaray: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Aksaray, 2015.
• Celvetî, Abdülhay. Şerh-i Gazel-i Hüdâyî. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yazmaları, 37177, 10 vr.
• Celvetî, Mehmed Muizzüddîn. Menâzilü’s-sâlikîn Tercümesi. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin Yazmaları, 617, 1b-25a.
• Celvetî, Mehmed Muizzüddîn. Misbâhu’s-salât. İstanbul: Süleymaniye Ktp. Mihrişah Sultan 253/2, 142b-143a.
• Celvetî, Mehmed Muizzüddîn. Risâle-i Fazîlet. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan 253, 531b-544b.
• Celvetî, Mehmed Muizzüddîn. Terceme-i Mizânü’n-Necât. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan 253, 484b-531a.
• Ceylan, Ömür. “Yazarı Meçhûl Bir Hüdâyî Şârihi”. Üsküdar Sempozyumu II: 12-14 Mart 2004 Bildiriler. 2 Cilt. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Yayınları, 2004. 28-36.
• Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfî/ Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. Hasan Rızâyî Ve Tezkiratü’s-sâlikîn İle Mahmûdiyye Adlı Eserleri Tahkîk ve Değerlendirmesi. İstanbul: Marmara Ü. Sosyal Bilimler E., Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çakır, Adalet. “Bir Hüdâyî Şârihi Olarak Yâkûb Afvî Efendi Ve Lem‘a-i Nûrâniyye’si”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2016), 45-114.
• Çakır, Adalet. Abdülkādir Geylânî ve Kādirîlik. 2 Cilt. İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım 2012.
• Dürrü’l-bihâr ve sırru’l-esrâr. Kütahya: Vahid Paşa Kütüphanesi, Vahid Paşa, 374, 186 varak.
• el-Aksarâyî, Hasan Rızâî. Tecelliyât-ı Hüdâî’nin Nazmen Şerhi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 3347/5, 43a-71b.
• es-Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbeddîn Ömer. Avârifü’l-meârif/ Tasavvufun Esasları. haz. H. Kamil Yılmaz - İrfan Gündüz. İstanbul: Vefa Yayınları, 1990.
• Güldöşüren, Arzu. “Vildan Fâik Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hiroshi, Tarui. “Treatise on Sufi Love: Hüdaî’s Seed of Love-edition, translation and commentary”. Annals of Japan Association for Middle East Studies 9 (Mart 1994), 273-307.
• Hüdâî, Azîz Mahmûd. Hayâtü’l-ervâh ve Necâtü’l-eşbâh. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin Yazmaları, 618/3, 81b-95a.
• Hüdâyî, Azîz Mahmûd. Câmiü'l-fezâil ve kāmiu'r-rezâil ve Miftahü's-salât ve mirkātü'n-necât/ İlim-Amel, Seyr ü Sülûk. ter. H. Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2011.
• Hüdâyî, Azîz Mahmûd. Habbetü’l-muhabbe. yay. Ali Çalışır, çev. Necdet Yılmaz, İstanbul: Fersan Ofset, 2002.
• Hüdâyî, Azîz Mahmûd. Tecelliyât. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, 332/152, 247b-257b.
• Işın, Ekrem. “Abdülhay Efendi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1/ 43-44. İstanbul: Kültür Bakanlığı, Tarih Vakfı Yayınları, 1993.
• İsmâil Paşa, Îzâhu’l-Meknûn fî zeyli alâ Keşfü’z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn, tas. İbnü’l-Emin Mahmûd
• Kemal İnal, Avni Aktunç. 2 Cild. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2. Basım, 1972.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Ekberiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/ 544-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Köseoğlu, Mehmed Akif. İstanbul’un 100 Tekkesi. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2016.
• Küçük, Ayme. Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin Tecelliyât’ı ve Tercümesi (Metin Tenkidi) (Kocaeli: Kocaeli Ü. Sosyal Bilimler E., Yüksek Lisans Tezi, 2024).
• Martı, Huriye. “et-Tarîkatü’l-Muhammeddiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mekki, Huda Ezeldin Siraj. Aziz Mahmud Hüdâî'nin Tecelliyât Adlı Eseri Üzerine Nablusî'nin Şerhi (Tahkik Ve Değerlendirme). İstanbul: Marmara Ü. Sosyal Bilimler E., Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: 3. Basım İnsan Yay., 2021.
• Nablûsî, Abdülganî. Mürâselâtü’n-Nablûsî/ Vesâiliti’t-tahkîk ve resâili’t-tevfîk, dirâse ve thk. Bekri Alaaddin. Dımaşk: Dâru Ninevâ, 2010.
• Nablûsî, Abdülganî. Şerhu Tecelliyâti’l-İlâhiyye ve’l-küşûfâti’r-Rabbâniyye. thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut: Kitâb-Nâşirûn, 2013.
• Özcan, Tahsin. “Saçaklızâde Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/368. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özel, Ahmet. “Nablûsî Abdülganî b. İsmaîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/268-270. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Özer, İlknur Sismelioğlu. “Aziz Mahmud Hüdâyî’nin “Kimseler Hüsnüni Vasf Eyleyemez” Mısraıyla Başlayan İlahisine Abdülhay Celvetî’nin Şerhi”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9/1 (Haziran 2025), 473-500.
• Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi'u'l-Fuzalâ: Şeyhî'nin Şakâ'ik zeyli. hz. Ramazan Ekinci; ed. Derya Örs. 4 Cild. İstanbul : Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• Şimşek, Selami. Ezelden Aşk İle/ Dünden Bugüne Azîz Mahmûd Hüdâyî Şerhleri. İstanbul: Buhara Yayınları, 2025.
• Terceme-i Ahvalü'n-Nebiyyi'l-Muhtar. İstanbul: Hacı Selimağa Kütüphanesi, Hüdâî Efendi, 628, 41vr.
• Terceme-i Habbetü’l-muhabbe. mütercim: Mustafa Enver, İstanbul: Atatürk kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, 1816.
• Turan, Emel. Hazreti Peygamber’in Yaratılışı ve Mucizelerine Dair Azîz Mahmûd Hüdâî’nin Ahvalü'n-Nebiyyi'l- Muhtar Adlı Risâlesi. İstanbul: Marmara Ü. Sosyal Bilimler E., Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. hz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006. Yılmaz, H. Kamil. Azîz Mahmûd Hüdâyî/Hayatı, Eserleri, Tarîkati. İstanbul: Erkam Yayınları, 2007.