19. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE AFGANİSTAN AİLE HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3 - Gelenek ve Aile, 183 - 217, 03.12.2025

Muhammed Zakir Bakhtari

https://doi.org/10.17859/pauifd.1742937

Öz

Afganistan’da aile hukuku, tarih boyunca farklı dinî, kültürel ve siyasi etkiler altında şekillenmiştir. Ülkenin uzun süren iç savaşları, rejim değişiklikleri ve dış müdahaleler nedeniyle aile hukukunda istikrar sağlamak zor olmuştur. İslam öncesi Afganistan’da farklı kabile gelenekleri ve yerel örfler, aile hukukunu belirleyen temel kaynaklardandı. Bu dönemde evlilik, boşanma, miras gibi konular yerel otoriteler ve kabile büyükleri tarafından düzenleniyordu. 7. yüzyıl sonrası İslam’ın yayılmasıyla birlikte aile hukuku büyük ölçüde şeriata dayanmaya başlamıştır. Hanefi mezhebi, ülkede en yaygın mezhep olduğu için aile hukuku kararları genellikle Hanefi fıkhına göre verilmekteydi. Evlilik, boşanma, nafaka ve miras gibi konular Kur’an, Sünnet, icma ve kıyas gibi İslam hukukunun temel kaynaklarına göre düzenlenmiştir. 19. yüzyıl sonlarından itibaren başlayan kodifikasyon çabaları, özellikle Hanefî mezhebi esas alınarak hazırlanmış, zamanla diğer Sünni mezheplerle birlikte Ca‘ferî fıkhından da yararlanmıştır. Modernleşme girişimlerinin yoğunlaştığı 20. yüzyıl başlarında Osmanlı ve Arap ülkeleri hukukundan etkilenilerek çeşitli düzenlemeler yapılmış, bu çabalar 1977 tarihli Afgan Medenî Kanunu ile sistematik bir bütünlük kazanmıştır. Ancak ülkedeki siyasi istikrarsızlık ve rejim değişiklikleri, hukuki normların uygulanabilirliğini sürekli olarak etkilemiş, özellikle 2004 Anayasası sonrası mezhepsel temsiliyetin tanınması ve 2021 sonrası Taliban yönetiminin getirdiği dini temelli müdahaleler, aile hukukunun içeriğini ve toplumsal işleyişini derinden dönüştürmüştür. Bu çalışma, 19. yüzyıldan günümüze uzanan süreçte Afganistan’da aile hukukuna dair düzenlemelerin tarihsel gelişimini, mezhepsel temelleri, toplumsal yansımaları bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sünnî , Şiî , Afganistan , Aile Hukuku , Kanun

FROM THE 19TH CENTURY TO THE PRESENT DAY AFGHANISTAN FAMILY LAW REGULATIONS

Öz

Family law in Afghanistan has been shaped under different religious, cultural and political influences throughout history. The country's protracted civil wars, regime changes and foreign interventions have made it difficult to stabili-ze fa-mily law. In pre-Islamic Afghanistan, different tribal traditions and local cus-toms were the main sources of family law. In this period, issues such as marria-ge, divorce and inheritance were regulated by local authorities and tribal elders. After the 7th century, with the spread of Islam, family law became largely based on Sharia. Since the Hanafi sect was the most widespread sect in the country, family law decisions were generally based on Hanafi jurispruden-ce. Issues such as marriage, divorce, alimony and inheritance were regulated according to the main sources of Islamic law such as the Qur'an, Sunnah, ijma and qiyas. Begin-ning in the late 19th century, codification efforts were based mainly on the Hana-fi madhhab, and in time, Mālikī and Ja'farī fiqh were also utilized. In the early 20th century, when modernization efforts intensified, various regulations were made with the influence of Ottoman and Arab law, and these efforts gained sys-tematic integrity with the Afghan Civil Code of 1977. However, political instabi-lity and regime changes in the country have continuously affected the applicabi-lity of legal norms, especially the recognition of sectarian representation after the 2004 Constitution and the religious-based interventions introduced by the Taliban rule after 2021.

Anahtar Kelimeler

Sunnite , Shiite , Afghanistan , Family Law

Kaynakça

• Komisyon. Temessükü’l-kudâti’l-Emâniyye. Kabil: Dârü’l-Saltanah, 1921.
• Abdullâh, Nizâmmuddin. Şerh-i Kânûn-î Medenî Afganistân. Kabil: İntişârât-ı Sayid, 3. Basım, 2013.
• Abdurrahman Han. Tâcü’t-tevârîh. 2 Cilt. Peşaver: Merkezi Neşerat-ı Meyvend, 1996.
• Alkûzey, Ahmed Jan. Esâsü’l-kudât. Kabil: Matbaa’-i Dârü’l-Saltanah, 1893.
• Bakhtari, Muhammed Zakir. “Afganistan ‘Kânûn-i Merâsim-i Arûsî’si İle Osmanlı Devleti ‘Düğünlerde Men‘i İsrâfât Kânûnu’nun Benzerlikleri Açısından İncelenmesi”. ASBÜ YUVA Uluslararası Aile Araştırmaları Dergisi 3/1 (30 Haziran 2025), 62-98. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yuva/issue/93347/1717277
• Bozkurt, Nebi. “Sünnet”. 38/157-179. İstanbul: TDV Yayınlar, 2010.
• Ferhang, Mîr Muhammed Sıddık. Afganistân der Penç Karn-ı Âhir. Peşaver: Aryanâ Matbaası, 2. Basım, 1988.
• Gubâr, Mîr Gulâm Muhammed. Afganistan der Mesîr-i Târîh. 3 Cilt. Kabil: İntişârât-ı Muhsin, 4. Basım, 2012.
• Kâbe Râstin Tahrânî - Nejmâ Yesârî. Hukûk-ı Fâmil-i Afganistân. çev. Fehim Kayyûmî. Saarbrücken: Max Plang Enstitüsü, 2. Basım, 2010.
• Komisyon. İslam Hukuku. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 7. Basım, 2018.
• Mehtarkhan, Khwajamir. “Afgan Medeni Kanununun Oluşum Süreci ve Muhtevası”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 26 (2015), 3. http://isamveri.org/pdfdrg/D02533/2015_26/2015_26_KHWAJAMIRM.pdf
• Pamir, Kerim Peykâr. Birinci Cumhuriyetten İkinci Emirliğe Kader Afganistan. Kanada: Kanada Bilgi Derneği, 2021.
• Popelzai, İzzeddin Vekili. Dârü’l Kadâ der Afganistan az Avâîl’i Ahd’i İslâm tâ Ahd’i Cumhuriyet. Kabil: Matbaa’yi Devletiyye, 2010.
• Sadrul Eslam Tahiri & Sefa Atik. “Afganistan Medreselerinde Okutulan Eserler Hakemliğinde Medyada Popüler Bir Tartışma Konusu Olarak Recm -Afganistan Örneği”. Universal Journal of Theology 5/2 (2020), 357-386. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1409611
• Saray, Mehmet. “Ahmed Şah Dürrânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/133-134. İstanbul: TDV Yayınlar, 1989.
• Sayidi, Lütffürrahman. “Hanefî Fıkhına Göre Kadın Hâkimı, Yargıtayı Üye Olabilir mi?” B.B.C News, 2019. https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-49099652
• Şahin, Hacer. “Emîrü’l-Mü’minîn Kadın Hakları, Miras ve Evlilikte Rıza Şartı Fermanı”. Anadolu Ajansı (25 Aralık 2021). https://www.aa.com.tr/fa%B1%D8%AB/2437977
• Şîrâzî, Nasir Mekârim. “Ehl-i sünnet ve Ehl-i Teşeyyu Fıkhında İçtihad Kaynakları”. Mecelle-i Nûri İlim 10 (1986), 55-62. https://makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=1&catid=25445&pageindex=0&mid=419358
• ENRH, Esâsnâme-i Encümen-i Rahnüma’yi Hânevâde. Resmî Ceride 577 (1978).
• Fermân-i Amaret-i İslâmî Afganistan der Mevrid-i İzdivâc-i Cevânân, Fermân-i Amaret-i İslâmî Afganistan der Mevrid-i İzdivâc-i Cevânân. 463 (2021).
• Fermân-i Emirü’l-Müminîn der Mevrid-i Cilevgirî az Revâchâ’yi Nâdürûst Hangâm-i Heyşâvend-i, Arûsihâ, Musibethâ ve Hamçünân Bazgeşt az Hac ve Umre, Fermân-i Emirü’l-Müminîn der Mevrid-i Cilevgirî az Revâchâ’yi Nâdürûst Hangâm-i Heyşâvend-i, Arûsihâ, Musibethâ ve Hamçünân Bazgeşt az Hac ve Umre. (2025). https://www.alemarahdari.af/category/leadership/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85/
• FŞMA, Fermân-i Şumâre-i 7 der Bâre’yi Mesârif-i Arûsi. Resmî Ceride 409 (1978).
• Kİ, Kânûn-ı İzdivâc. Resmî Ceride 190 (1971).
• KAŞET, Kânûn-i Ahvâl-i Şahsiyye-i Ehl-i Teşeyyu’i Afganistan (Kanun No. 6771). Resmî Ceride 988 (2010).
• KEA, Kânûn-i Esâsî Afganistan (Kanun No. 103). Resmî Ceride 818 (26 Ocak 2004).
• KMA, Kânûn-i Meden-î Afganistan (Kanun No. 1723). Resmî Caride 353 (1977).
• “Kânûn-i Men-i Hoşunet Aleyh-i Zenân (Kanun No.989)”. Resmi Ceride, 2010.
• KMA, Kânûn-i Merâsim-i Arûsî (Kanun No. 156). Resmî Ceride 1280 (2017).
• KTSKK, Kânûn-i Teşkil ve Selâhiyet-i Kûve-i Kadâi’yye (Kanun No. 8493). Resmî Gazete 1109 (30 Haziran 2013).
• NNAH, Nizâmnâme-i Nikâh, Arûsî ve Hatne Sûrî. (1921).
• NNS, Nizâmnâme-i Nikâh av Sünnet-i. (1928). UİTNH, Usülnâme-i İzdivâc ve Tertîb-i Nikâh Hat der Afganistân. Resmî Ceride 99 (1962). UMNAH, Usülnâme-i Merâsim-i Nikâh Arûsî ve Hatne Sûri. Resmî Ceride 18 (1940). UNAH, Usülnâme-i Nikâh ve Arûsî ve Hatne Sûri. Resmî Ceride 66 (1950).