YUVADAN DOĞAYA: LÂMİYYETÜ’L-ʿARAB’DA SUʿLÛK FİGÜRÜ BAĞLAMINDA AİLE İMGESİ

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3 - Gelenek ve Aile, 138 - 156, 03.12.2025

Emrullah Tanır

https://doi.org/10.17859/pauifd.1761560

Öz

Bu makale, Câhiliye dönemi su‘lûk şiirinin önde gelen örneklerinden Lâmiyyetü’l-‘Arab kasidesinde aile temasının nasıl ele alındığını ve bu temanın su‘lûk figürünün toplumsal konumuyla nasıl ilişkilendirildiğini incelemektedir. Klasik Arap şiirinde genellikle soy, aidiyet ve içtimaî onurun dayanağı olarak görülen aile yapısı, bu metinde reddedilmekte; yerine doğa ve hayvanlarla kurulan bir aidiyet biçimi ikâme edilmektedir. Bu yaklaşım, su‘lûk figürünün dışlanmışlık hâlini yalnızca bir kayıp değil, aynı zamanda yeni bir varoluş biçimi olarak yorumlamayı mümkün kılmaktadır. Çalışmada, klasik filolojik yöntem temel alınarak kaside, hem klasik şerhler hem de modern literatür ışığında içerik çözümlemesine tabi tutulmuştur. Aile, dışlanma ve bireysel kopuş gibi temalar; şiirdeki imgeler, anlatım biçimleri ve retorik yapı üzerinden ele alınmıştır. Metnin ifadesi yalnızca lafzî değil, aynı zamanda tarihsel ve sosyolojik bağlamı içinde değerlendirilmiştir. Lâmiyyetü’l-‘Arab, bu bağlamda hem su‘lûk tipolojisinin şiirsel temsiline dair dikkate değer bir örnek, hem de klasik şiirin çağdaş kimlik kırılmaları, aidiyet sorunları ve yalnızlık gibi temalarla nasıl ilişkilendirilebileceğine dair imkânlar sunan bir metin olarak ele alınmıştır. Aile temasını merkeze alması yönüyle çalışma, mevcut literatürde göz ardı edilmiş bir boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı , Lâmiyyetü’l-‘Arab , Su‘lûk , Şenferâ , Aile.

From Home to Nature: The Image of the Family in the Context of the Suʿlūḳ Figure in Lāmiyyat al-ʿArab

Öz

This article examines the manner in which the theme of family is addressed in the qasida Lāmiyyat al-ʿArab, a prominent exemplar of Su'lūk poetry from the Jāhiliyya period, and the manner in which this theme is intertwined with the social position of the Su'lūk figure. The family structure, which in classical Arabic poetry is generally regarded as the basis of lineage, belonging, and social honour, is rejected in this text and replaced by a form of belonging established with nature and animals. This approach enables the interpretation of the figure of su'lûk's exclusion not only as a loss but also as a new form of existence. In this study, the ode is subjected to a content analysis in the light of both classical commentaries and modern literature, based on the classical philological method. The thematic elements of family, exclusion and individual rupture are analysed through the poem's imagery, forms of expression and rhetorical structure. The expression of the text is analysed not only in its literal, but also in its historical and sociological context. In this context, Lāmiyyat al-'Arab is analysed both as a remarkable example of the poetic representation of the su'lūk typology and as a text that offers possibilities on how classical poetry can be related to contemporary themes such as identity fractures, problems of belonging and loneliness. The present study aims to address a lacuna in the extant literature by focusing on the theme of family.The following essay will provide a comprehensive overview of the relevant literature on the subject. The following essay will provide a comprehensive overview of the relevant literature on the subject.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature , Lâmiyyetü , Su , Senferâ , Family.

Kaynakça

• Abdülvehhâb, Lutfî. el-‘Arab fî’l-‘usûri’l-kadîme. Mısır: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyye, 2. Basım, ts.
• Ahmed el-Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhirü’l-belâğa. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• ‘Amâra, es-Seyyid Ahmed. Dirâse fî nusûsi’l-‘asri’l-Câhilî: tahlîl ve tezavvuk. Suudi Arabistan: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• Aşkan, Timur. Şenferâ ve Eseri: Dîvân’ı ve Lâmiyyetü’l-‘Arab’ı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• ‘Atîk, Abdülaziz. ‘İlmü’l-beyân. Beyrut: Dârü’n-nahda, 1982.
• ‘Avvâ Beşîr. el-Usra beyne’l-Câhiliyye ve’l-İslâm ve evdâ‘uhâ’r-râhine. Dımaşk: Matâbi‘u Dâri’l-fikri’l-İslâmî, ts. Burrû Tevfîk. Târîhu’l-‘Arabi’l-kadîm. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1422/2001.
• Çalışkan, Mehmet. “Lâmiyyetü’l-Arab’ın İlk Türkçe Tercümesi”. Doğu Araştırmaları 16 (01 Ocak 2016), 5-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/doguedebiyati/issue/53764/720760
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 1995.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Arafe. Haşiyetü’d-Desûkî ‘ala Muhtasari’l-me‘ȃnî. thk. Abdulhamid Hindȃvî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Durmuş, İsmail. “Su‘lûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/528-530. Ankara: TDV Yayınları, 2019. Ebû Hilâl el-ʿAskerî, el-Hasen b. Abdillah b. Sehl. es-Sınâʿteyn el-kitâbetu ve’ş-şiʿru. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAnsariyye, 1998.
• Ebû ʿUbeyd el-Bekrî, Abdullâh b. Abdilazîz el-Endelusî. Simtü’l-leʾâlî fî Şerhi Emâli’l-Kâlî. thk. Abdulazîz el-Meymenî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî. Tehzîbü’l-luğa. thk. Muhammed ‘Ivaz Mur‘ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1. Basım, 2001.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan. el-Belâgatü’l-Arabiyye : üsüsühâ ve ulûmuhâ ve fünûnuhâ. Dımaşk & Beyrut: Darü’l-Kalem ed-Darü’ş-Şamiyye, 1996.
• Halîf, Abdulhâfız Abdülmunsıf. Şi‘ru’s-sa‘laka beyne’l-kudemâ’ ve’l-muhdesîn: dirâse mevdû‘iyye. Mısır: el-Câmi‘atü’l-Ezheriyye, Külliyyetü’l-luga el-‘Arabiyye, Doktora Tezi, ts.
• Hulîf, Yûsuf. eş-Şu‘aru’s-sa‘âlîk fî’l-‘asri’l-Câhilî. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• Halil, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mehzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hıfnî, Abdülhalîm. Lâmiyyetü’l-‘Arab li’ş-Şenferâ: şerh ve dirâse. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, ts.
• İbn Ebî Tayy, Ebü’l-Fadl Yahyâ b. Ebî Tayy. el-Müntahab fî Şerhi Lâmiyyeti’l-‘Arab. thk. İbrâhîm b Muhammed er-Batşân. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1437/2016.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadir, 1414/1993.
• İbn Zâkûr, Ebû Abdillâh Muhammed b. Kâsm b. Muhammed b. Abdilvâhid b. Zâkûr el-Fâsî. Tefrîcu’l-Kureb ʿan ḳulûbi ehli’l-ereb fî Maʿrifeti Lâmiyyeti’l-ʿArab. b.y.: y.y., ts.
• Kâlî, Ebû Alî İsmâîl b. el-Kâsım b. Ayzûn el-Kâlî el-Bağdâdî. el-Emâlî. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1344/1925. Misrî, ‘Atâ’ullâh b. Ahmed. Nihâyetü’l-edeb fî Şerhi Lâmiyyeti’l-‘Arab. thk. Abdullâh Muhammed İsa el-Gazâlî. Kuveyt: Câmi‘âtü’l-Kuveyt-Külliyyetü’l-âdâb, 1413/1992.
• Okumuş, Sümeyye Revşen. “Eşkıya Şairlerin Şiirlerinde Coğrafya Algısı -Cahiliye Dönemi Eşkıya Şair Şenferâ’nın Lâmiyyetü’l-ʿArab ve Emevî Dönemi Eşkıya Şair Ebü’n-Neşnâş en-Nehşelî’nin Ve sâiletin eyne’r-raḥîlu Şiirleri Bağlamında-”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/Din ve Coğrafya (30 Nisan 2024), 70-84. https://doi.org/10.14395/hid.1411457
• Orhan, Davut. “Şenferâ’nın Hayatı ve Lâmiyyetü’l-‘Arab Adlı Kasidesi”. Dergiabant 4/8 (10 Aralık 2016), 104-117. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dergiabant/issue/26046/286452
• Radevî, es-Seyyid İbrâhîm. Şerhu Lâmiyyeti’l-‘Arab. thk. Esmâ Muhammed Hasan Hîtû. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 1430/1930.
• Sözeri, Mustafa Sabri. “Şenfera ve Lamiyyetü’l-Arab”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (25 Aralık 2013). https://doi.org/10.15370/muifd.07846
• eş-Şenferâ, ‘Amr b. Mâlik el-Ezdî. Lâmiyyetü’l-ʿArab. thk. Muhammed Maṭar Sâlim b ‘Âbid el-Ka‘bî. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1439/2017.
• Tülücü, Süleyman. “Şenferâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/535-537. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. A’cebü’l-‘aceb fî Şerhi Lâmiyyeti’l-‘Arab. Mısır: Matba‘atü Muhammed Matar el-Varrâk, 1328/1910.