AVUSTURYALI JEOLOG FRANZ XAVER SCHAFFER VE OSMANLI DEVLETİNDEKİ ARAŞTIRMALARI

Yıl 2021, , 273 - 288, 26.07.2021

Meltem Begüm Saatçı Ata

https://doi.org/10.30794/pausbed.782319

Öz

Osmanlı Devleti 20. yüzyıl başında Avrupalı devletlerle ilişkilerinde siyasi ve ekonomik olarak varlığını devam ettirmeye çalışmaktaydı. Osmanlı Devleti bu dönemde bu devletlerin Osmanlı Devleti topraklarındaki siyasi ve ekonomik çıkarlarını ilgilendiren politikaları karşısında dikkatli olmaya çalışırken aynı zamanda bu devletlerin araştırmacılarının bu bölgedeki bilimsel çalışmalarını da gözetim ve denetim altında tutmaya önem vermiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu da bu devletlerden birisiydi. 1923-24 yıllarında Viyana Doğa Tarihi Müzesi müdürü olan jeolog Franz Xaver Schaffer (1876-1953) de bu araştırmalara katılmış etkin isimlerden birisi olmuştur. 1900-1917 yılları arasında Halep’ten Yanya’ya kadar Osmanlı Devleti topraklarında geniş bir coğrafyada jeoloji araştırmaları yapmıştır. Ancak bu bilimsel araştırmalar sanayileşmiş ülkelerin ekonomik ve siyasi nüfuz alanlarını genişletmek için de kullanılmıştır. Schaffer’in Osmanlı Devleti sınırları içerisinde Halep’ten Yanya’ya, İzmir’den Zonguldak’a kadar olan coğrafyada geniş bir hat üzerinde demiryolu ve maden yatakları açısından önemli yerlerde yapmış olduğu bilimsel araştırmalar bu kapsamda da değerlendirilmesi gereken çalışmalardır.

Anahtar Kelimeler

Franz Xaver Schaffer, Bağdat Demiryolu, Osmanlı Devleti, madenler

Kaynakça

• AKTÜRE, T. (Eylül 1983). “Doğa Tarihi Müzeleri”, Bilim ve Teknik, Cilt 16, Sayı 190, s. 1-3. ALBAYRAK, M. (1995). “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı”, OTAM, Sayı 6, s. 1-38.
• AYDIN, M.A. (1991). “Arazi Kanunnâmesi Tanzimat döneminde hazırlanan Osmanlı arazi kanunu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul, s. 346-347.
• BAYARTAN, M. (2008). “XIX. Yüzyılda Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt 10, Sayı 1, s. 137-155.
• BERKES, N. (2003).Türkiye’de Çağdaşlaşma, (yayına hazırlayan Ahmet Kuyaş), (4 baskı), YKY, İstanbul.
• BEŞİRLİ, M. (2004). “Bağdat Demiryolu’nun Akdeniz Uzantısı: Toprakkale-İskenderun Demiryolu, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 23, s. 215-236.
• BEYDİLLİ, K. (1991). “Bağdat Demiryolu, XIX yüzyıl sonlarıyla XX yüzyıl başlarında İstanbul-Bağdat arasında yapılan demiryolu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul, s. 442-444.
• CERNAJSEK,T., SEIDL, J., WISSENSCHAFT, Z. (2007). “Politik und Praxis:100 Jahre Österreichische Geologische Gesellscaft (vormals Geologische Gesellschaft in Wien)”, Austrian Journal of Earth Sciences, Cilt 100, s. 252-274.
• Commercial Tariffs and Regulations of The Several States of Europe and America Together With the Commercial Treaties between England and foreign Countries, (1843). C. 8, Charles Whiting Beufort House, Strand, Londra.
• ÇAĞATAY, N. (1943). “Osmanlı İmparatorluğunda Maden İşletme Hukuku”, DTCF Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 117-126.
• Dictionary of German Biography, (2005). Walther Killy, Rudolf Vierhaus (ed, in chief), vol 8 (ed Plett and Schmidseder), München: K.G. Saur, s. 591.
• FASSMANN, H. (31 Mart 2004). “Geography in Austria”, http://journals.openedition.org/belgeo/10056, National Committee of Geography of Belgium, Société Royale Belge de Géographie, s. 17-34. (erişim tarihi, 29 Temmuz 2020).
• FISCHER, M., MOSCHNER, I., SCHÖNMANN, R. (1976). “Das Naturhistorische Museum in Wien und seine Geschichte”, Annalen des Naturhistorischen Museum in Wien, Sayı 80, s. 1-24.
• İLERİ, T. (Ocak 2011). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk’ün Madencilikle İlgili Düşünceleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 19, No 1, s. 287-296.
• İSLAMOĞLU, Y., LANDAU, B.M. (2012). “Neolitik Fosil Avcılarının İlk Keşfinden MTA’lı İlk Kadın Paleontoloğa ‘Bir Kültürel-Bilimsel Miras Projesi’: Karaman Miyosen Gastropod Toplulukları ve Doğu Akdeniz Paleobiyocoğrafyası”, MTA Doğal Kaynaklar Bülteni, s. 38-43. Kanunname-i Arazi, 1858, http://www.mapeg.gov.tr/mevzuat/kanun-dok/1858arazi.pdf (erişim tarihi 31 Temmuz 2020).
• KARBİ, B. (Bahar 2017). “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Osmanlı İmparatorluğu’na İktisadî-Askerî Nüfuzu (1914-1918)”, CTAD, Yıl 13, Sayı 25, s. 117-154.
• KESKİN, Ö. (Bahar 2011). “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, OTAM, 29, s. 125-147.
• KESKİN, Ö. (2007). “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Maden Mühendislerinin İstihdamı ve Osmanlı Madenciliğine Hizmetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı 11, s. 79-92.
• KUKAL, Z. (Ağustos 1999). “Address of a Czech Geologist dedicated to the 150 Years Jubilee of the Geological Survey of Austria (Geologische Bundesanstalt)”, G: Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 56/1, s. 55-56.
• KÜHN, O. (1953). “Franz X. Schaffer (Nachruft.)”, Verhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, Sayı 4, Viyana, s. 209-211.
• LAHN, E. (1948). “Türkiye Jeolojik Bibliyografyası”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 1, Sayı 2, s. 93-135.
• LOBITZER,H., KADLETZ, K. (2005). ”Mitarbeiter der Geologischen Reichsanstalt/Bundesanstalt als Forschungsreisende ausserhalb Europas”, Berichte der Geologischen Bundesanstalt, 62, (ed. Albert Schedl, Thomas Hofmann), Hans-Peter Schönlaub, Wien, s. 3-52.
• Mc CALLIEN, W. (1945 ). “Modern Dünyada Jeolojinin Yeri”, DTCF Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, s. 351-360.
• MERCAN, S. (2017). “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Maden Faaliyetleri”, Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), Cilt 3, Sayı 7, s. 243-258.
• PAMUK, Ş. (Kasım 2000). “Osmanlılarda Gümüş Madenleri ve Darphaneler”, Bilim ve Teknik, Sayı 396, s. 92-96.
• ÖZDİNGİŞ, V. (Ocak 2004). “Osmanlı Devrinde Madenler ve Madenlerin İşletilmesi”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Madencilik Bülteni, Sayı 67, s. 41-42.
• QUATAERT, D. (1985). “19 yy’da Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İletişim yayınları, İstanbul, s. 914-916.
• RAMSAY, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul.
• Tanzimat ve Sonrası Arazi ve Tapu 35 Numaralı Kanun-ı Kalemiye Defteri, 40 Numaralı Kanunnâme-i Arazi Defteri (Transkripsiyon/Tıpkıbasım), (2014). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayınları, İstanbul.
• TAMZOK, N. (2008). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Çok Partili Döneme Madencilik Politikaları, 1861-1948”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 63, Sayı 4, s. 179-204.
• TIZLAK, F. (1996). “XIX. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı Maden Yatakları”, Belleten, Cilt 60, Sayı 229, s. 703-718.
• TIZLAK, F. (1993). “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu Madenleri”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, (ed. Mehmet Ali Ünal), Akademi Kitabevi, Samsun, s. 291-305.
• TIZLAK, F. (2000). “Ma’adin-i Hümayun Emanetinin Osmanlı İdarî Düzenindeki Yeri (1775-1867)”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ayrı Basım), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 925-939.
• TOK, A. (Eylül 2010). The Ottoman Mining Sector In The Age of Capitalism: An Analysis of State-Capital Relations (1850-1908), Boğaziçi Üniversitesi, (basılmamış yüksek lisans tezi), danışman Prof. Dr. Şevket Pamuk, İstanbul.
• TOPKAYA, M., BİRCAN, A. (Ağustos 1968). “Türkiye Madenciliğinin Tarihçesi”, Bilimsel Madencilik Dergisi, Cilt 7, Sayı 3, 170-174.
• TRAUTH, F. (1954). “Franz X. Schaffer Sein Leben und sein Werk”, Mitteilungen der Geologischen Gebellschaft in Wien, Sayı 45, s. 197-221.
• TRAUTH, F. (1952/53). “Zum Gedenken an Hofrat Prof. Dr. Franz X. Schaffer”, Ann. Naturhist. Mus. Wien, Bd. 59, s. 5-16.
• TURAN, M. (1981). “Madenciliğimizin Tarihsel Gelişimi”, Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 7. Kongresi, Maden Mühendisleri Odası yayınları, Ankara, s. 47-63.
• TURHAN, M. (2018). Anılarla Madencilik 1, (geliştirilmiş 2. baskı) Türkiye Madenciler Derneği, İstanbul.
• University of California Bulletin, (1927). Third Series, vol. XXI, No 5, s. 16.
• WEISHAMPEL, D.B., KERSCHER, O. (2013). “Franz Baron Nopsca”, Historical Biology: An International Paleobiology, Cilt 25, Sayı 4.
• YILMAZ, Ö. (2019). “Kraliyet Coğrafya Derneği ve Anadolu’ya Yönelik Faaliyetleri (1835-1845)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 17, Sayı 33, s. 319-348.
• YORULMAZ, Ş. (1994). Aydın Vilayeti’nde Madenler (1850-1908), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (basılmamış doktora tezi), danışman Doç. Dr. Serap Yılmaz, İzmir.