Geri çekildi: 2003-2017 Döneminde Türkiye’deki Et İthalatı: Granger Nedensellik Analizi

Yıl 2021, Sayı: 43, 417 - 431, 23.03.2021

Serdar Öztürk İlgi Baysan

Öz

2008 krizi öncesinde damızlık temini amacıyla yapılan hayvan ithalatının 2010 yılından itibaren canlı hayvan ve et ithalatını kapsayacak şekilde genişletilmesi ile birlikte devam eden süreç, günümüzde Türkiye ekonomisine etkileri açısından; özelde hayvancılık sektöründe, genelde ise dış ticarette ithalat üzerinde önemli bir noktada yer almaktadır. Bu bağlamda çalışmada 2003-2017 yılları arasında Türkiye’de et ithalatını etkileyen ana faktörler Granger nedensellik analizi ile test edilmektedir. Buna göre; et fiyatı et ithalatının nedeni çıkmıştır. Et fiyatları, et üretiminin nedeni çıkmıştır. Benzer şekilde et ithalatı, et üretiminin nedeni çıkmıştır. Et ithalatı, et fiyatları ve yem fiyatları değişkenleri modele toplu olarak dahil edildiğinde; et üretimi üzerinde etkisi bulunmuştur. Et ithalatı, et üretimi, yem fiyatları değişkenleri modele toplu olarak dahil edildiğinde et fiyatı üzerinde etkisi bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Et ithalatı, Kırmızı et dış ticareti, Granger nedensellik analizi

Kaynakça

• Akın, A. C., Arıkan, M. S. ve Çevrimli, M. B. (2018). “Türkiye’de 2010-2017 Yılları Arasında İthalat Kararlarının Kırmızı Et Sektörüne Etkisi”, 1st International Health Sciences and Life Congress, Burdur 2-5 Mayıs 2018, 109-119.
• Akder, A. H. (2009). “Finansal Kriz ve Gıda Ürünleri Fiyatları”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, Sayı 9, s. 27-38.
• Alev, N. (2018). “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Hayvancılık Sektörünün Genel Ekonomik Durumu”, G. Ü. İslâhiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 2/2, 57-76.
• Aydın, E., Can, M. F., Aral, Y., Cevger, Y. ve Sakarya, E. (2010). “Türkiye’de Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthalatı Kararlarının Sığır Besicileri Üzerine Etkileri”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 81/ 2, 51-57.
• Aydın, E., Aral, Y., Can, M. F., Cevger, Y., Sakarya, E. ve İşbilir, S. (2011). “Türkiye’de Son 25 Yılda Kırmızı Et Fiyatlarındaki Değişimler ve İthalat Kararlarının Etkilerinin Analizi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 82/1, 3-13.
• Bashimov, G. (2018). “Türkiye’de Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerin Dış Ticaret Yapısının Analizi”, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32/1, 1-13.
• Bayraç, H. N. ve Çemrek, F. (2011). “AB Uyum Sürecinde Türkiye’de Hayvancılık Sektörünün Yapısal Analizi ve Geliştirmeye Yönelik Politikalar”, Ekonomik Yaklaşım Kongreler Dizisi 7, 1-20.
• Can, M. F. (2018). “Türkiye Hayvancılık Politikalarının AB ile Etkileşimi ve Olası Sonuçları”, Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 13/2, 242-250.
• Case, K. E., Fair, R. C. ve Oster, S. M. (2012). Ekonominin İlkeleri, 9. Baskı, Palme, Ankara.
• Cenan, N. ve Gürcan, İ. S. (2011). “Türkiye Çiftlik Hayvan Sayılarının İleriye Yönelik Projeksiyonu: ARIMA Modellemesi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 82/1, 35-42.
• Cünedioğlu, H. E ve Kalkan, S. (2010). Et Fiyatlarındaki Artışa Nasıl Bakılmalı?, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, 1-4. https://www.tepav.org.tr/upload/files/1282204505-4.Et_Fiyatlarindaki_Artisa_Nasil_Bakilmali.pdf (10.12.2018).
• Çelik, Ş. (2012). “Türkiye’de Kırmızı Et Üretiminin Box-Jenkins Yöntemiyle Modellenmesi ve Üretim Projeksiyonu”, Hayvansal Üretim, 53/2, 32-39.
• Çetin, B. (2013). Uygulamalı Tarım Ekonomisi, 1. Baskı, Nobel, Ankara.
• Çiçek, H. ve Doğan, İ. (2018). “Türkiye’de Canlı Sığır ve Sığır Eti İthalatındaki Gelişmeler ve Üretici Fiyatlarının Trend Modelleri ile İncelenmesi”, Kocatepe Veterinary Journal, 11/1, 1-10.
• Dağdemir, V., Birinci,A. ve Atsan, T. (2003). “Türkiye’de Kırmızı Et Pazarlaması”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34/4, 361-366.
• Demirkol, C. (2007). Türkiye’de Kırmızı Et Sektörünün Sanayici ve Tüketici Düzeyinde Analizi. (Doktora Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Dickey, D. ve Fuller, W. A. (1979). “Distribution Of The Estimates For Autoregressive Time Series With a Unit Root”, Journal Of The American Statistical Association, 74/366, 427-431.
• DPT (2001), Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu Et ve Et Ürünleri Sanayii Alt Komisyonu Raporu, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_GidaSanayii_EtVeEtUrunleriSanayii.pdf (07.12.2018).
• Enders, W. (1995). Applied Econometric Time Series, 1st Ed, New York.
• Engle, R. F. ve Granger, C. W. J. I. (1987). “Co-integration And Error Correction: Representation, Estimation, And Testing”, Econometrica, 55/2, 251-276.
• Erün, G. (2010). “Türkiye ile AB, Gıda ve Canlı Hayvan Sektörü Dış Ticaretinde Endüstri İçi Ticaret Analizi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2/1, 71-78.
• Ertuğrul, E. (2000). Et ve Et Ürünleri, Türkiye Kalkınma Bankası Sektörel Araştırmalar Raporu, 1-84, Ankara.
• Göç, V., Çetinkaya M. ve Karamık, Ş. (2013). “Türkiye’de Kırmızı Et Üretimi, Sorunları ve Bazı Çözüm Önerileri”, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 339-344.
• Granger, C.W.J. (1969). “Investigating Causal Relation By Econometric And Cross-Sectional Method”, Econometrica, 37/3, 424-438.
• Gujarati, D. N. (1999). Basic Econometrics, The McGraw Hill Companies, 3rd Edition, Literatür Yayıncılık, İstanbul.
• Gujarati, D. N. (2004). Basic Econometrics, The McGraw Hill Companies, New York.
• Gümüş, E. ve Çınar, H. (2016). “Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği Sığır Eti Sektörlerinin Karşılaştırılması ve Dış Ticaret Açısından Değerlendirilmesi”, Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 5/2, 177-183.
• Gürler, A. Z. (2012). Analitik Tarım Ekonomisi, 2. Baskı, Nobel, Ankara.
• Hatırlı, S. A., Öztürk, E. ve Aktaş, A. R. (2007). “Kırmızı, Tavuk ve Beyaz Et Talebinin Tam Talep Sistemi Yaklaşımıyla Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/6, 211-221.
• Karaca, O. (2003). “Türkiye’de Enflasyon-Büyüme İlişkisi: Zaman Serisi Analizi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4/2, 247-255.
• Karacan, R. (2017). “Türkiye’de Kırmızı Et Talebinin, Beyaz Et Tüketimi ve Gelir Dağılımı Açısından Değerlendirilmesi”, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 54/630, 67-73.
• Karagöz, H. (2009). Türkiye’de ve Konya’da Hayvancılık Sektörü, Sektörün Sorunları ve Çözüm Önerileri. Konya Ticaret Odası, Etüd Araştırma Servisi, 1-25 http://www.kto.org.tr/d/file/hayvancilik_raporu_rapor.pdf (10.12.2018).
• Karakuş, K. (2011). “Türkiye’nin Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthaline Genel Bir Bakış”, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1/1, 75-79.
• Koç, A. (1995). Türkiye’de Kırmızı Et Arz ve Talebinin Ekonometrik Analizi ve Kırmızı Et Sanayi Yapısı ile İşleyişinin İncelenmesi. (Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Lorcu, F. ve Bolat, B. A. (2012). “Türkiye’de Kırmızı İthal Et”, Hayvansal Üretim, 53/1, 14-20.
• Ocaklı, B., Ertosun, Z., Demiröz, M., Horasan, B. ve Peker, Ş. (2010). Türkiye’de Hayvancılığın Durumu ve Et İthalat, Adnan Menderes Üniversitesi, http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/cb16f6f3938e162_ek.pdf (10.12.2018).
• Önder, K. (2018). “Kırmızı Et ve Et Ürünleri Sanayinin Pazar Gücü: Oligopson Yapısı”, Muhasebe Finans ve İktisat Araştırma Örnekleri,(Ed. A. Acaravcı). 1. Baskı, Nobel, Ankara.
• Önder, K. ve Şahin, M. (2019). “Gümrük Vergisi Düzenlemelerinin Hanehalkı Sığır ve Dana Eti Talebine Etkisi”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54/3, 1221-1233.
• Özyürek, S., Çebi, K., Türkyılmaz, D., Esenbuğa, N., Dağdelen, Ü. ve Yaprak, M. (2019). “Erzincan İlinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları ve Tüketicilerin İthal Kırmızı Ete Bakış Açılarının Değerlendirilmesi”, Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12/1, 263-273.
• Saygın, Ö. ve Demirbaş, N. (2017). “Türkiye’de Kırmızı Et Sektörünün Mevcut Durumu ve Çözüm Önerileri”, Hayvansal Üretim, 58/1, 74-80.
• Sekmen, A. E., Kaliber, M., Uzkülekci, H. H., Kurt, Ş., Konca, Y. ve Kıyıcı, J. M. (2013). Canlı Hayvan ve Kırmızı Et İthalatının Ardından, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 315-319.
• Şahin, Y., Para, G. ve Adkinson, A. Y. (2013). İthal Edilen Angus Irkı Sığırların Türkiye Hayvancılığı ve Ekonomisine Etkileri, Atatürk Üniversitesi 9. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, Erzurum 23-25 Mayıs 2013, 331.
• Şeker, İ. ve Köseman, A. (2015). “Türkiye’de Sığır, Koyun ve Keçi Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu”, Van Veterinary Journal, 26/2, 111-117.
• Şimşek, E. (2018). “Türkiye ve AB Ülkelerinde Kırmızı Et Üretiminde İşgücü Verimliliğinin Karşılaştırılması”, Tarım Ekonomisi Dergisi, 24/1, 85-97. TAGEM Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (2018), Tarım Ürünleri Piyasaları Kırmızı Et, 1-4.
• https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2018-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/2018-Ocak%20K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1%20Et.pdf (09.12.2018). Tarı, R. (2008). Ekonometri, 8. Baskı, Avcı Ofset, İstanbul.
• T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2015), Hayvancılık Genel Müdürlüğü Kırmızı Et Stratejisi, 1-70. https://www.tarimorman.gov.tr/HAYGEM/Belgeler/Hayvanc%C4%B1l%C4%B1k/K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1%20Et%20Stratejisi.pdf (10.12.2018).
• T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2017), Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı: IPARD (2014-2020), 1-205 https://www.tkdk.gov.tr/Content/File/Ipard/IPARDII_Programi-Turkce_3Cagri.pdf (14.12.2018).
• Turhan, Ş., Erdal, B. ve Çetin, B. (2010). Türkiye’de Kırmızı Ette Fiyat Oluşumu ve Etkileyen Faktörler, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, Şanlıurfa 22-24 Eylül 2010, 387-395.
• Türkyılmaz, M. K. (2010). “Türkiye Et Üretiminin Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Kocatepe Veteriner Dergisi, 3/2, 83-90.
• Ünlüsoy, K., İnce, E. ve Güler, F. (2010). Türkiye Kırmızı Et Sektörü ve Rekabet Politikası, Rekabet Kurumu, 1-65. https://www.gtb.org.tr/dosya/pdf/kirmizi-et-sektor-raporu-1.pdf (09.12.2018).
• Yıldız, F. F. (2004). “Avrupa Birliğinde Müdahale ve Ödeme Kuruluşları”, TMMOB ZMO Tarım ve Mühendislik Dergisi, 69,1-13.