RAİF İSMAİL PAŞA (1725-26/1785)

Yıl 2023, Sayı: 57, 137 - 151, 18.07.2023

Ertan Ünlü

https://doi.org/10.30794/pausbed.1227883

Öz

18. yüzyılda yaşamış Osmanlı devlet adamlarından biri olan Raif İsmail Paşa, Malatyalı İbrahim Paşa’nın oğlu olarak 1725-1726 yılında Bağdat’ta dünyaya gelmiştir. Bir süre babasının kethüdalığını yürüttükten sonra, küçük evkaf payesi ile divan-ı hümayun haceganları arasına girmiştir. Ardından Gelibolu ve İstanbul baruthane nazırlığı, sipahiler ve silahdar katipliği, darphane eminliği, reisülküttaplık, Mısır, Girit ve Mora valilikleri, Kandiye, Anabolu ve Belgrad muhafızlığı gibi çeşitli devlet kademelerinde görev yapmıştır. I. Abdülhamid’in yerine Şehzade Selim’i tahta geçirme teşebbüslerine adı karışması nedeniyle de vezirliği kaldırılarak Mayıs 1785’te katledilmiştir. Bu doğrultuda bu çalışma, Raif İsmail Paşa’nın hayatını konu edinmektedir. Bundaki etken, efendilikten paşalığa yükselen ve ardından da öldürülen Raif İsmail Paşa’nın hayatının modern literatürde yeterince yer bulmamış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Raif İsmail Paşa, darphane emini, reisülküttap, Mısır, Girit, Mora, Belgrad.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

RAIF ISMAIL PASHA (1725-26/1785)

Öz

Raif Ismail Pasha, one of the Ottoman statesmen who lived in the 18th century, was born in Baghdad in 1725-1726 as the son of Ibrahim Pasha from Malatya. After working as his father's chamberlain for a while, he got in hodjas of the imperial council with the rank of small foundation. Afterwards, he served in various state positions such as Gallipoli and Istanbul gunpowder’s warden, cavalry and gunsmith clerkship, mint warden, reis effendi, the governorships of Egypt, Crete and Morea, and the guard of Heraklion, Navplion and Belgrade. He was murdered in May 1785 by removing his viziership due to his involvement in the attempts to put Prince Selim on the throne instead of Abdulhamid I. In this direction, this study deals with the life of Raif Ismail Pasha. The reason for this research is to make a contribution, as the life of Raif Ismail Pasha, who was promoted from master to pasha and then killed, could not find a place in modern literature.

Anahtar Kelimeler

Raif Ismail Pasha, warden of the mint, reis effendi, Egypt, Crete, Peloponnese, Belgrade.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri, Sultan Abdülhamid I (AE.SABH.I.) 1/81, 42/3047, 47/3348, 305/20483, 9/779, 10/935, 15/1318, 16/1402, 165/11083, 104/7074, 140/9396, 116/7792, 340/23709, 362/25250, 144/9737, 15/1359, 248/16552, 370/25887, 151/10182, 153/10261, 240/16043, 300/20181, 16/1377, 193/12894, 9/858, 226/13205, 228/15102, 318/21446, 313/21066, 362/25250, 40/2936, 76/5294, 9/776, 365/25532, 7/622. Ali Emiri, Sultan Mahmud I (AE.SMHD.I.) 10/682. Ali Emiri, Sultan Mustafa III (AE.SMST.III.) 13/838, 204/16062, 354/28408, 208/16365, 369/29288, 223/17639, 223/17640, 223/17654, 313/25176, 302/24150, 72/5354, 369/29289, 86/6431, 85/6332, 88/6612. Ali Emiri, Sultan Osman III (AE.SOSM.III.) 19/1275, 50/3577, 50/3582, 60/4420, 60/4432, 60/4433, 63/4730, 63/4731, 63/4732, 63/4733. Ali Emiri, Sultan Selim III (AE.SSLM.III.) 378/21619. Bâb-ı safî medî Kalemi (A.{AMD.) 27/13, 22/59, 22/70, 25/63, 57/20, 26/29, 57/20. Bâb-ı sâfi Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Mısır Mühimme Defterleri (A.{DVNSMSR.MHM.d.) 9. Bâb-ı sâfi Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Mora Ahkam Defterleri (A.DVNSAHK.MR.d.) 12. Bâb-ı sâfi Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d.) 182, 183, 57. Bâb-ı sâfi Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Name-i Hümayun Defterleri (A.{DVNSNMH.d.) 9, 17. Bâb-ı sâfi Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Tahvil (Nişan) Defterleri A.{DVNSNŞT.d. 16, 2. Bâb-ı sâfi Ruus Kalemi Defterleri (A.{RSK.d.) 1570, 1588, 1596, 1601, 1602; 1603, 1605, 1611, 1614, 1620B. Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Darbhâne-i mire Defterleri (D.BŞM.DRB.d.) 16639, 16640. Bâb-ı Defterî Başmuhasebe İstanbul Bartuhanesi Defterleri (D.BŞM.BRİ.d.) 18282. Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d.) 5006, 5180. Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF.) 50/39, 75/8, 75/5. Cevdet Adliye (C.ADL.) 30/1799, 88/5272. Cevdet Askeriye (C.AS.) 1097/48423, 952/41379, 1206/54030, 1157/51453, 1178/52487, 1122/49728, 211/9029, 1112/49226, 1164/51804, 1183/52776, 1183/52783, 1167/51942, 1124/49861, 1157/51453, 1172/52197, 1184/52816, 1186/52938, 12/489, 533/22286, 908/39199, 339/14081, 908/39161, 917/39604. Cevdet Bahriye (C.BH.) 113/5462, 241/11192, 251/11613, 256/11857, 79/3788, 81/3868, 85/4095. Cevdet Belediye (C.BLD.) 13/635. Cevdet Dahiliye (C.DH.) 115/5703, 269/12969, 329/16409, 119/5903, 119/5929, 138/6855, 333/16648, 299/14943, 197/9806, 231/11539, 306/15271, 317/15819, 263/13132, 274/13681, 276/13737. Cevdet Darphane (C.DRB.) 28/1371, 60/2966, 64/3151, 53/2629, 62/3065, 18/868. Cevdet Evkaf (C.EV.) 624/31477, 639/32228, 624/31477. Cevdet Eyalet-i Mümtaze (C.MTZ.) 19/935. Cevdet Hariciye (C.HR.) 170/8496, 181/9005, 30/1469. Cevdet İktisat (C.İKTS.) 3/148. Cevdet Maliye (C.ML.) 748/30463, 165/6927, 181/7638, 223/9274, 695/28465, 421/17115, 247/10240, 550/22632, 41/1863, 426/17241, 650/26633, 575/23576, 657/26872, 458/18580, 570/23303, 715/29214, 533/21890, 556/22836, 724/29633, 752/30659, 752/30660, 575/23592, 637/26173, 681/27966, 624/25678, 695/28465, 744/30318, 752/30632, 752/30637, 223/9274, 204/8414, 33/1530. Cevdet Nafia (C.NF.) 53/2607, 54/2651, 53/2626. Cevdet Saray (C.SM.) 173/8663, 46/2334, 75/3769, 157/7886, 50/2513, 52/2634, 89/4495. Cevdet Zabtiye (C.ZB.) 40/1959. Hatt-ı Hümayun (HAT.) 15/604, 18/809, 18/795, 12/447, 18/826, 19/883, 25/1230, 19/866, 1660/4. Kâmil Kepeci Defterleri (KK.d.) 6691. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.) 19316. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterler (TSMA.d.) 2153, 2409, 2410, 2700, 2430, 7217, 69, 3351, 7633, 4202, 5058. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TSMA.e.) 1070/17, 1047/65, 1062/55, 166/23, 23/21, 23/15, 24/26, 24/23, 1137/16, 1298/1, 23/1, 23/2, 23/3, 23/9, 23/10, 24/2, 24/3, 24/5, 24/6, 24/8, 24/12, 24/13, 24/14, 24/15, 24/18, 539/16, 550/45, 550/46, 550/48, 550/50, 550/51, 23/12, 23/13, 107/10, 107/11, 107/12, 107/13, 107/14, 107/15, 107/16, 107/17, 107/18, 107/19, 107/20, 107/21, 107/22, 107/23, 107/24, 107/25, 107/26, 107/27, 107/28, 107/29, 107/30, 107/31, 107/32, 509/19, 23/23, 24/21, 24/25, 975/64, 23/25, 23/47, 24/28, 537/9, 23/28, 23/27, 23/31, 23/32, 537/10, 23/38, 23/41, 23/45, 23/5, 23/6, 23/7, 24/4, 24/9, 24/11, 24/31, 703/1, 724/29, 1063/62, 24/1, 24/19, 24/20, 24/33, 24/16, 387/10, 407/31, 1065/20, 1128/26, 2/16, 2/17, 2/19, 2/21, 2/22, 408/53, 807/5, 420/47, 434/57, 481/32, 806/7, 806/9, 806/11, 806/12, 806/19, 518/66, 581/66, 526/51, 526/72, 537/8, 539/14, 549/5, 23/17, 23/24, 23/26, 23/36, 23/25, 24/30, 23/48, 24/24, 23/18, 24/27, 23/29, 24/22, 724/26, 23/11, 788/60, 803/57, 104/21, 243/51. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.) 91/44. Diğer Kaynaklar Ahıshalı, R. (1999). Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık Müessesesi (XVIII. Yüzyıl) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Ahmed Resmi Efendi (1269). Halifetü’r-Rüesâ (Sefinetü’r-Rüesâ). Ahmed Vâsıf Efendi (2014). Mehâsinü’l- sâr ve Hakâikü’l-Ahbâr 1774-1779 (H. 1188-1193). (M. İlgürel, haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Aktepe, M. (1981). Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi Mür’i’t-Tevârih, 3 Cilt, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Aydın, M. (2013). Ahmet Arif Hikmet Beyefendi Bir Tanzimat Devri Şeyhülislamı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Aydın, M. (1990). Şeyhülislâm Ahmed rif Hikmet Beyefendi, Belleten, 54/259, 245-260. Aykut, Ş. N. (2018). Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt 2/1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Beydilli, K. (1997). Halil Hâmid Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 15, ss. 316-318), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Bilge, M. L. (1991). rif Hikmet Bey, Şeyhülislâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 365-366), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Bölükbaşı, Ö. F. (2013). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i mire. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Cunbur, M. (2007). Râif Paşa. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi içinde (C. 7, s. 280), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Çalışkan, M. S. (2000). (Vekāyiʻnüvis) Enverî Sadullah Efendi ve Tarihi’nin I. Cildinin Metin ve Tahlili (1182–1188/1768–1774) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çiçek, H. (2018). (Vekāyiʻnüvis) Sadullah Enverî Efendi ve Tarihi’nin II. Cildinin Metin ve Tahlili (1187–1197/1774–1783) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum. Emecen, F. M. (2003). Taylesanizâde Hâfız Abdullah Efendi Tarihi İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789). İstanbul: TATAV Yayınları. Erdem, S. (2014). Tezkire-i Şu‘arâ İnceleme-Çeviriyazı-İndeksli Tıpkıbasım Arif Hikmet. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Göksu, S. (1993). Mehmed Hasib Rûznâmesi (H. 1182-1195/M. 1768-1781). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Güngör, T. (2019). Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766), 2 Cilt, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. İlgürel, M. (1978). Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l- sâr ve Hakâikü’l-Ahbâr. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kuruyazıcı, H. (2008). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu Anılar, Yazılar, Mektuplar, Belgeler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kütükoğlu, B. (Haz.), Çeşmi-zâde Mustafa Reşid Çeşmi-zâde Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1959. Mehmed Süreyya (1996). Sicil-i Osmanî, C. 3, (N. Akbayar, haz.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Menchinger, E. L. (2022). İlk Modern Osmanlı Ahmed Vâsıf’ın Fikri Gelişimi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Özcan, A. (2018). Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Rûzmerre [I. Abdülhamid-III. Selim Dönemi Olayları Kronolojisi]. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Yazma: Y/1001. Sağlam, N. (2020). Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l- sâr ve Hakâ’iku’l-Ahbâr’ı 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Sarıcaoğlu, F. (2001). İzzet Mehmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 23, ss. 557-558), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Sarıcaoğlu, F. (2001). Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). İstanbul: TATAV Yayınları. Süleyman Faik Efendi. Devhâtü’l-Meşâyih Zeylinin Zeyli. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, numara: NEKTY10131. Uzunçarşılı, İ. H. (1936). Sadrâzam Halil Hamid Paşa. Türkiyat Mecmuası, C. 5, İstanbul, 213-269. Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı Tarihi, C. 4/1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Yıldız, K. (2017). Reisülküttâb Recâî Mehmed Emîn Efendi’nin Osmanlı-Rus Savaşı’na Dâir Derlediği Resmi Yazılar (1769-1772) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.