HORSE MOTIF IN NORTH GERMEN - SCANDANAVIAN AND TURKISH LEGENDS

Yıl 2017, Sayı: 29, 121 - 142, 01.12.2017

Nejdet Keleş

Öz

Turkish people have considered horse as their “siblings” and “friend” since early historical periods. In all legends and epics
of Turks horse is evaulated as a close friend and a sibling. Horses in Turkish Culture are pretty loved as wolves and they are
regarded as animals who share their mysterious powers, which emanated from sea, water, lake, cave, wind and mountains,
with their owners. In all Turkish legends horses of heroes are mentioned with their names.
In Germen/Scandanavian Legends and Epics it is believed that dead spirits transmigrate only to the white horses and only
gods, genies, and demonic/ genie like people (i.e. witches, oracles, and uncanny people etc) or metaphysical creatures can
ride a horse. However horse is regarded as normal when it is ridden by gods or demigod heroes. These horses may fly or
have eight legs as chief god Odin/Wodan’s horse Sleipnir. Friend role is not generally attributed to horses in North Germen
and Scandanavian legends as Turkish legends and epics, but they are superior and mysterious animals who take the gods and
demigods to the world of spirits.
In this paper horse motif will be compared in legends of two cultures in the light of intercultural and intertextual methods.

Anahtar Kelimeler

Sagas, Horse motives, Germen, Turks

KUZEY GERMEN-İSKANDİNAV VE TÜRK EFSANELERİNDE AT MOTİFİ

Öz

Türkler erken tarih dönemlerinden beri atı “kardeşi” ve “arkadaşı” olarak görmüştür. Tüm Türk efsane ve destanlarında at
kişiye dost ve kardeş mesabesindedir. Atlar Türk kültüründe deniz, su, göl, mağara, rüzgâr veya dağdan gelen, esrarengiz
güçlerini sahipleriyle paylaşan ve kurt gibi en sevilen hayvandır. Tüm Türk efsane ve destanlarında kahramanların atlarından
adlarıyla bahsedilir.
Germen/İskandinav efsane ve destanlarında ise ölü ruhların özellikle beyaz ata duhul ettiği, bunlara ancak tanrıların, cinlerin
ve şeytanlaşmış/cinlenmiş insanların (cadı, kâhin ve tekin olmayan kişiler vs.) veya metafizik yaratıkların bindiği bir hayvandır.
Ancak Tanrılar ve yarı tanrı kahramanlarda at binek olduğunda normal görülür. Bunlar baştanrı Odin/Wodan’ın atı Sleipnir
gibi uçar veya sekiz ayaklıdır. Atların Türk efsane ve destanlarındaki gibi Kuzey Germen ve İskandinav efsanelerinde insan
kahramanlara dostluk özellikleri fazla yoktur, ancak tanrı ve yarı tanrıları yeraltı ve ruhlar âlemine götüren üstün ve esrarengiz
hayvanlardır.
Bu çalışmada kültürlerarasılık ve metinlerarasılık yöntemleri izlenerek iki kültürün efsanelerindeki at motifi karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Efsaneler, At motifi, Germenler, Türkler

Kaynakça

• Ahmet, Y. (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, Enderun: İstanbul.
• Akman, E. (2003). “Türk Kültüründe ve Azerbaycan Destanlarında At”, Kastamonu Eğitim Dergisi. Cilt 11. No: 1, 233-248.
• Alimova, C. (2015). Er Töştük ve Coodarbeşim Destanlarında Kullanılan Celmoguz Motifi Üzerine (On Zhelmoguz Motive Er Toshtuk and Zhoodarbeshim Epics), Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi, Turkısh World, Journal of Language and Literature, ISSN: 1301-0077, Sayı/Issue 39 (Bahar/Spring), 7-14.
• Arak, H. (2016). Türk Destanı Battal Gazi’de Yer Alan Motifler, kaynak: egitim.erciyes.edu.tr/~arak/0.../TurkDestaniBattalGazideYerAlanMotifler_Eskiyeni.do... sürüm: 9.9.2016.
• Aydın, Ö. Ü. (2013). “Türk Sanatında At Motifi” Ünver, S. (Yay.). Uluslararası Türk – Macar İşbirliği Sempozyumu ve Türk Sanatları Karma Sergisi. 20-24 Haziran 2013.: Türk Kültürünü Araştırma Kurumu, Ankara, 254-263.
• Bächtold-Stäubli, Hans, (Hg.) (1987). Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, Herausgegeben von unter Mitwirkung von Eduard Hoffmann-Krayer, Mit einem Vorwort von Christoph Daxelmüller, 10 Bände, Walter de Gruyter, Berlin.
• Bang, W. ve Rahmeti, G. R. (1935). Oğuz Kağan Destanı, Burhaneddin Basımevi, İstanbul.
• Başbuğ, H. (1986). Aşiretlerimizde At Kültürü, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, İstanbul.
• Batu, S. (1962). Türk Atları ve At Yetiştirme Bilgisi, 3. Baskı, Rüzgârlı, Ankara.
• Berkli, Y. (2007). “Erzurum’da Bulunan Haç Motifli Koç Heykelinin Düşündürdükleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 215-233.
• Best, v. O., (1982). Handbuch literarischer Fachbegriffe, Definitionen und Beispiele, Überarbeitete und erweiterte Ausgabe, Fischer, Frankfurt am Main.
• Boratav, P. N. (1978). Türk Halk Bilimi I. 100 Soruda Halk Edebiyatı, 3. Baskı, Gerçek, İstanbul.
• Celil, F. (2010). Mantika (Kâhinlik) Anlayışının Destan Oluşumunda Ortaya Çıkışı, Aktaran: Seyfettin Altaylı. Karadeniz Araştırmaları, Yaz 2010, 26. 159-166. kaynak: http://www.karam.org.tr/Makaleler/2043513912_celil.pdf, sürüm 9.9.2016.
• Challaye, F. (1960). Dinler Tarihi, (Çev. S. Tiryakioğlu), Varlık, İstanbul.
• Çınar, A. A. (1983). Türklerde At ve Atçılık, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Döbler, H. (1996). Die Germanen - Legende und Wirklichkeit von A – Z, Obris, München.
• Edda, (1859). Eine sammlung altnordischer götter- und heldenlieder, Urschrift mit erklärenden anmerkungen, glossar und einleitung, altnordischer mythologie und grammatik, Lüning, Hermann, (Hrgb), Meyer/Zeller, Zurich.
• Edda, (1912). Heldendichtung, Übertragen von Felix Grenzmer, Mit Einleitungen u. Anm. von Andreas Heusler, I. Band, Diederichs, Jena.
• Eliade, M. (1982). Schamanismus und archaische Ekstasetechnik, Frankfurt a/M: Suhrkamp.
• Emmerich, W. (1968). Germanistische Volkstumsideologie. Genese und Kritik der Volksforschung im Dritten Reich, Tübinger Verenigung für Volkskunde e. V., Schloss, Tübingen.
• Eray, T. (2004). “Türklerde At”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, Nisan, 24–28.
• Ercan, A. C. (2014). “Germen Mitolojisinde Yaratılış”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 18, 1, 121-132.
• Ergin, M. (2005). Orhun Abideleri, 35. Baskı, Boğaziçi, İstanbul.
• Esin, E. (1995). “Türk Sanatında At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, Emine Gürsoy-Naskali,: Türkiye Jokey Kulübü, İstanbul, 54-90, kaynak: https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=366264&/T%C3%BCrk-Sanat%C4%B1nda-At-/-Prof.-Dr.-Emel-Esin- sürüm. 11.4.2017.
• Eversberg, G. (2011). “Die Schimmelreiter-Sage”, in: Schriften der Theodor-Storm-Gesellschaft. Hg. Heinrich Hetering u. Dieter Lohmeier. Band 60/201, Boyens, Heide/Holstein, 67-92.
• Gömeç, S. Y. (2016). “Türk Kültüründe At”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır, 6-8 Mayıs, Konya, 819-834. kaynak:http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/303/49%20Saadettin%20Ya%C4%9Fmur%20G%C3%B6me%C3%A7%20T%C3%9CRK%20K%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9CNDE%20AT.pdf
• Grimm, J. und Grimm, W. (1816-18). Deutsche Sagen, kaynak: http://www.maerchenlexikon.de/Grimm/grimm-sagen.pdf, sürüm. 14.3.2016
• Grimm, J. (1991). Werke, Forschungsausgabe/ Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Hrsg. von Ludwig Erich Schmitt, Abt. 1, Die Werke Jacob Grimms, Band 1 (2. Auflage, 1879) Reden und
• Abhandlungen, Bd. 4, Teil I (1869), Kleinere Schriften. Bd. 5, Teil 2, Rezensionen und vermischte Aufsätze 1871, Bd. 6, Teil 3, Rezensionen und vermischte Aufsätze, 1882, Olms-Weidmann, Hildesheim/Zürich/New York.
• Grimm, J. (1992). Werke, Forschungsausgabe / Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Hrsg. von Ludwig Erich Schmitt, Abt. 1, Die Werke Jacob Grimms Bd. 8,1, Nachdr. der Ausg. Gütersloh, Bertelsmann, 1890. Olms-Weidmann, Hildesheim/Zürich/New York.
• Grimm, W. (1882). Kleinere Schriften, Hrsg. von Gustav Hinrichs, 4 Bänder, Bd. 2, Dümmler. Berlin.
• Gürgün, A. (2009). “Snorre Sturlesson, Edda”, Bilim ve Ütopya Dergisi, kaynak: http://tarihderlemelerim.blogspot.com/2013/04/snorre-sturlesson.html, sürüm. 08.9.2017
• Halaçoğlu, Y. (1991). “At”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, TDVY, Ankara, 26-31.
• Heinzle, J. (1994). Das Nibelungenlied. Eine Einführung, Kindler, München.
• Hiller, H. (1993). Lexikon des Aberglaubens, Gondrom. München.
• Hoffmann, W. (1974). Mittelhochdeutsche Heldendichtung, Erich Schmidt, Berlin, kaynak: http://www.asentr.eu/edda.html,sürüm7.9.2016.
• Kaba, F. (2013). “Alain Robbe-Grillet’in Silgiler Adlı Romanında Metinlerarası İlişkiler”, Turkish Studies, Volume 8/10, 337-342.
• Kalafat, Y. (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
• Kalafat, Y. (1998). “Orta Toroslardaki Halk İnançlarında At”, Türk Dünyası Kültür ve Tarih Dergisi, Mart/135, 24–31.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. Açıklamalı Mitolojik Ansiklopedi, 1. Baskı, e-kitap: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tr/0/00/TurkSoylenceSozlugu.pdf, kaynak:dergipark.ulakbim.gov.tr/tdded/article/download/5000132241/5000121091, sürüm: 9.9.2016.
• Kâşgarlı, M. (1985). (DLT) Dîvânu Lûgat-it Türk Tercümesi, (Çev. B. Atalay), 4 Cilt, TDK, Ankara.
• Keleş, N. (2010). Nibelunglar Destanı. Tarih, Kültür ve Edebiyat Analizi, Bozkır Yayınları, Erzurum.
• Keleş, N. (2016). İndo-Germenler ve Türklerin Avrasya İlişkileri, Karışımları ve Etkileri (İlk Çağ’dan Orta Çağ’a), Boy, Denizli.
• Koçkar, M. T. (2013). Dünyada Atçılık Uygulamaları, 1. Baskı, Osmangazi Üniv. Yay., Eskişehir.
• Köksal, H.. (2016). Türk Destanlarında Bazı Ortak Motifler, kaynak: www.tarihtarih.com/?Syf=26...&/Türk-Destanlarında...Motifler-/-...Hasan-Köksal.
• Kürüm, T. (2002). Avrasya’da Runik Yazı, kaynak: http://www.kuzeyipekyolu.com/avrasyadarunikyazi.pdf, sürüm: 19.7.2017
• Laage, K. E. ve Lohmeier, D. (Hg), (1988). Storm, Theodor. Sämtliche Werke in vier Bänden, 1. Auflage, Deutsche Klassiker, Frankfurt a/M.
• Lagerbring, S. (1774/2008). İsveççenin Türkçe ile Benzerlikleri. İsveçlilerin Türk Ataları, (Çev. ve Hazrl. A. Gürgün), 1. Basım, Kaynak, İstanbul.
• Nakiboğlu, M. (2010). “Denizinin ve Dalgaların Aşkı”, V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu. Van Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Mavi Ofset Basım Yayın, İstanbul, 274-281.
• Nakiboğlu, M. (2016). “Hermann Hesse’nin ‘Augustus’ Masalında Masal Öğeleri ve Propp’a Göre Çözümlenmesi”, Humanitas 4/8, 241-155.
• Orkun, H. N. (1943), Türk Efsaneleri, “Zoya Tülek”, Çınar, İstanbul.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi. Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar, II. Baskı. I. Cilt, TTK, Ankara.
• Petzoldt, L. (1989). Dämonenfurcht und Gottvertrauen, Zur Geschichte und Erforschung unserer Volkssagen, Erst 1934, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
• Peuckert, W.-E. (1938). “Die Welt der Sage. Sagenwharheit”, in: Petzoldt, Leander (Hg.) 1969, Vergleichende Sagenforschung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 135-188.
• Pfister, F. (1936). Deutsches Volkstum in Glauben und Aberglauben, De Gruyter, Berlin/Leipzig.
• Ranke, K. (1978). Die Welt der einfachen Formen, Studien zur Motiv- Wort- und Quellenkunde. De Gruyter, Berlin/New York.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Birinci Basım, Kabalcı, İstanbul
• Röhrich, L. (1958). “Die deutsche Volkssage. Ein methodischer Abriβ, Definition und Begriff”, in: P. Leander (Hg.) (1969), Vergleichende Sagenforschung, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft: 217-286.
• Sakaoğlu, S. (1992). Efsane Araştırmaları, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya.
• Schwab, G. (1991). Alman Halk Efsaneleri, (Çev: N. Selen), MEB, İstanbul.
• Seyidoğlu, B. (1985). Erzurum Efsaneleri, Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerine Bir İnceleme, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Spitteler, C. (1898). “Mythus und Epos, die Gottheit im Epos über das Epos”, Gesammelte Werke, Bd. 7. Hrsg. von Werener Stauffacher. Zürich: Artemis Verlag. S. 183-195, in: Schröder, W. J. (Hg.), 1969, Das deutsche Verspos, (eine Sammlung von Aufsätzen und Abhandlungen), Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 413-423.
• Sümer, F. (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırma Vakfı, Ankara.
• Sydow v. C. W. (1934). “Kategorien der Prosa-Volksdichtung”, in: P. Leander (Hg.), 1969, Vergleichende Sagenforschung, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 66-89.
• Tatlı, İ. ve Dikmen, M. (2010). Dede Korkut Hikâyeleri, Hiperlink (Firm), Ebook, Karanfil Yayınları, İstanbul.
• Tavkul, U. (2007). “Kafkas Nart Destanlarında At Motifi”, Modern Türklük Araştırma Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, Eylül, Ankara Ünv., DTCF, Ankara, 196-205.
• Tetzner, R. (2004). Cermen Tanrı ve Kahramanlarının Efsaneleri, (Çev: A. Yarbaş), İlya, İzmir.
• Turgunbayer, C. (2007). “Türk Dünyası Destanlarında Ortak Motifler Üzerine”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 24, TDK, Ankara: 93-102.
• http://www.tulekagasi.eu/tueleklerintarihcesi/tulekdestani/index.html, sürüm 1.4.2017